Filistin’de bir asrı aşkın süredir devam eden yerleşimci sömürgecilik ve şiddet mekanizmaları, son yıllarda dijital araçlarla iç içe geçerek yeni bir yıkım düzeni oluşturdu. İsrail ve askerî birimleri; ABD başta olmak üzere devlet aktörleri ve küresel teknoloji şirketleriyle kurdukları ortaklıklarla birlikte dronlar, bulut depolama sistemleri, biyometrik tanıma ve sinyal istihbaratı gibi teknolojileri birleştirerek milyonlarca Filistinliyi izleyen, denetleyen ve hedef alan kapsamlı bir dijital denetim ağı kurdu. Bu ağ, yerleşimci sömürgeciliğin sürekliliğini güvenceye alırken, Ekim 2023’ten itibaren daha da ölümcül bir niteliğe büründü; “yapay zekâ”, “büyük veri” ve otomatik sistemler doğrudan soykırımın araçlarına dönüştü.
Karl Marx ve Friedrich Engels, Alman İdeolojisi’nde üretici güçlerin tarihsel olarak özgürleştirici bir potansiyel taşıdığını; ancak mevcut üretim ilişkileriyle çatıştığında aynı güçlerin baskı ve yıkım aygıtlarına dönüşebileceğini vurgular.[1] Üretici güçler yalnız teknik araçlar değil, bilgi, iletişim ve örgütlenme biçimlerini de içerir; özel mülkiyet ve devlet şiddetiyle eklemlendiklerinde toplumsal ihtiyaçlara hizmet etmek yerine yönetmek, bastırmak ve imha etmek için kullanılırlar. Ernest Mandel’in de Geç Kapitalizm’de gösterdiği gibi, kapitalist birikim rejimi bu dönüşümü hızlandırır: Üretkenlik ve bilgi birikimi artarken ekolojik yıkım, kitlesel işsizlik ve savaş endüstrisi derinleşir.[2]
Filistin’de gördüğümüz, bu diyalektiğin somut ve uç bir tezahürüdür: Dijital ağlar, algoritmalar ve veri odaklı planlama gibi özünde özgürleştirici potansiyel taşıyan üretici güçler, yerleşimci sömürgeciliğin ihtiyaçlarına tabi kılınarak yıkıcı güçlere çevrilmiş; gözetim, yerinden etme ve toplu imhanın otomasyonu için kullanılır hâle gelmiştir. Böylece, teknoloji geliştirme kapasitesi arttıkça özgürleşme olanakları değil, sömürgeci tahakküm biçimleri genişlemiştir. “Dijital sömürgecilik” kavramı tam da bu süreci -üretici güçlerin kapitalist ve sömürgeci ilişkiler içinde yıkıcı güçlere dönüşmesini- açıklamak için güçlü bir zemin sunar.
Filistin İçin Teknoloji
Filistin’de dijital sömürgecilik ve üç katmanı
Dijital sömürgecilik, Michael Kwet’in tanımladığı biçimiyle, ABD merkezli teknoloji devlerinin yazılım, donanım ve ağ üzerindeki tekel güçleri aracılığıyla Küresel Güney’i ekonomik, siyasî ve kültürel olarak kendilerine bağımlı kıldığı bir egemenlik biçimidir. Kwet’e göre klasik sömürgeciliğin demiryolları ve limanlarla kurduğu aktarım ağlarının yerini bugün kapalı platformlar, bulut hizmetleri ve veri akışları almıştır; veri yeni dönemin ham maddesi, platform kodu ise yeni dönemin “hukuku”dur. Böylece kullanıcı verileri merkezlerde toplanır, işlenir ve bilgi/algoritma formunda yeniden dolaşıma sokulur; pazar rantı, gözetim kapasitesi ve söylem üstünlüğü aynı mimaride birleşir.[3]
Kwet, bu yapının yalnızca ekonomik değil, aynı zamanda siyasal ve kültürel bir egemenlik biçimi olduğunu vurgular: Dijital dünyanın kurallarını artık demokratik kurumlar değil, bu platformların kodları belirler. Hangi bilginin görünür olacağına, kimin konuşabileceğine ve hangi içeriğin dolaşımda kalacağına pek çoğu ABD merkezli olan bu şirketlerin algoritmaları karar verir. Böylece veri, geçmişin madenleri ya da limanları gibi, yeniden sömürgeci bir ham maddeye dönüşür. Kwet’in Güney Afrika örneğinde gösterdiği üzere, Google ve Facebook’un reklam pazarını tekelleştirmesi ya da Uber’in yerel taşımacılığı çökertmesi, dijital ekonominin bu yeni sömürgeci mantığını görünür kılar. Küresel Güney ülkeleri kendi dijital endüstrilerini geliştiremeden kapalı platformlara bağımlı hâle gelir. Bu nedenle dijital sömürgecilik, veri sömürüsüyle ekonomik rantı birleştiren, bilgi üretimini ve kültürel temsili merkezîleştiren bir tahakküm biçimi meydana getirir.
Filistin, bu küresel dijital sömürgeciliğin en uç biçimini temsil eder: Burada teknoloji yalnızca ekonomik bağımlılık üretmekle kalmaz, aynı zamanda yerleşimci sömürgeciliğin hedefi olan fiziksel imha ve soykırımı otomatikleştiren bir mekanizmaya dönüşür. İsrail, toprak üzerindeki kontrolünü dijital ağlara taşıyarak iletişim, veri akışı ve anlatı üretimi alanlarını da sömürgeleştirmiştir. Oslo Anlaşmaları’ndan bu yana İsrail, Filistinlilerin kullandığı telefon hatları, cep telefonu şebekeleri ve internet altyapısı dahil tüm iletişim ağlarını elinde tutmuştur.[4] Böylece işgal, klasik anlamda toprak işgalinin ötesinde dijital alana yayılmış; fiziksel hareketin kısıtlanmasına paralel biçimde enformasyon akışı da sömürgeci denetime tabi kılınmıştır.
Bu denetim yalnızca gözetim ya da sansür anlamına gelmez. Aynı zamanda Filistin toplumunun teknolojik ve ekonomik olarak geri bırakılmasına neden olan, onu sistematik biçimde İsrail’in altyapısına bağımlı kılan yapısal bir mekanizma işler. Sara Roy’un geri bırakma (de-development) adını verdiği süreç, Filistin ekonomisinin doğal bir geri kalmışlık değil, planlı bir sömürgeci mühendislik sonucunda çökertildiğini ortaya koyar. Roy’a göre İsrail, üretim ilişkilerini, toplumsal örgütlenmeyi ve ekonomik kurumları sistematik biçimde çözerek gelişmeyi tersine çevirmiştir.[5] Günümüzde bu süreç, iletişim altyapısı ve bilgi teknolojileri düzeyinde yeniden üretilmektedir: Üretici güç olması beklenen dijital ağlar, Filistin’de gelişmeyi baltalayan ve toplumu dış dünyadan tecrit eden birer yıkım aracına dönüşmüştür. Bu açıdan dijital sömürgecilik, yalnızca bilgi ve altyapı üzerindeki denetim değil, aynı zamanda toplumsal yeniden inşayı imkânsızlaştıran bir “dijital geri bırakma rejimi”dir. Bu rejim, ekonomik bir politikanın ötesinde, altyapının, verinin ve teknolojik üretimin sistematik olarak kontrol altına alınması yoluyla Filistin’in geleceğini ipotek altına alan bir egemenlik biçimidir.
Bu yapının artık yalnızca yerel bir sömürge ekonomisi değil, uluslararası ölçekte kurumsallaşmış bir düzen olduğu Birleşmiş Milletler Özel Raportörü Francesca Albanese’in 2025 tarihli raporunda açıkça ortaya konmuştur.[6] Albanese, İsrail’in işgal ekonomisinin “soykırım ekonomisine” evrildiğini; bu dönüşümün devletler kadar teknoloji devleri tarafından da sürdürüldüğünü belirtir. Rapor, bulut altyapısı, yapay zekâ sistemleri ve veri analitiği sağlayan şirketlerin İsrail ordusuna ve istihbaratına sağladıkları hizmetlerin yerinden etme ve imha politikalarının asli bileşenine dönüştüğünü vurgular. Böylece Roy’un tarif ettiği “geri bırakma” süreci, dijital araçların geliştiği günümüzde küresel şirketlerin aktif katılımıyla işleyen bir sömürgeci dijital-askerî kompleks hâline gelmiştir; bu da dijital sömürgeciliğin teknik veya ekonomik olmaktan öte, uluslararası ölçekte meşrulaştırılmış bir tahakküm biçimi olarak kurumsallaştığını gösterir.
İsrail’in Filistin üzerindeki bu dijital sömürgeci düzeni, altyapı, gözetim ve anlatıdan oluşan üç temel katman üzerine inşa edilmiştir.
Birinci katman: İletişim altyapısı
Filistin’de dijital sömürgeciliğin birinci katmanı, dijital iletişim altyapısı ve frekans spektrumu üzerindeki kontrolün İsrail tarafından sıkı biçimde elde tutulmasıdır. 1967’den sonra işgal altındaki topraklarda telefon şebekesinden daha sonra ortaya çıkacak internet omurgasına kadar tüm iletişim altyapısı fiilen İsrail’in kontrolüne geçti. 1990’lardaki Oslo Anlaşmaları teoride Filistin Yönetimi’ne bağımsız bir telekom altyapısı kurma hakkı verse de İsrail bu sürecin hayata geçmesine hiçbir zaman izin vermedi.[7] Radyo frekans tahsisi, bant genişliği izinleri ve telekom ekipmanı ithalatı gibi temel konular tamamen İsrail’in onayına bağlandı; bu mekanizma Filistin’in dijital gelişmesini boğarak onu İsrail’e yapısal olarak bağımlı kıldı.
Bu kısıtlamaların gündelik yaşamdaki etkileri somut biçimde hissedildi. Filistin halkı uzun yıllar 2G gibi mobil iletişim teknolojilerine mahkûm bırakıldı. 2016’ya gelindiğinde Filistin, dünyada 3G/4G erişimi olmayan birkaç bölgeden biriydi. Batı Şeria’da 3G hizmeti ancak Ocak 2018’de -o da sınırlı olarak- devreye girebildi; Gazze ise bu hizmetten tamamen mahrum kaldı.[8] İsrail, 3G frekans iznini Filistin’e ancak kendi şirketlerine 4G lisansı verdikten sonra, yıllar süren pazarlıklar sonucu verdi. Yerel GSM operatörlerinin çekmediği bölgelerde Filistinliler mecburen İsrail SIM kartlarını kullanmak zorunda kaldı. Böylece İsrail şirketleri Batı Şeria’daki yasa dışı yerleşimlere 4G hizmeti sunup kazanç elde ederken, Filistinliler kendi şehirlerinde 2G’ye razı bırakıldı.[9] Ayrıca İsrail makamları, Filistin’in ikinci GSM şirketi Wataniya’nın (bugünkü adıyla Ooredoo Palestine) Gazze’de faaliyete geçmesini yıllarca engelledi; gerekli altyapı malzemelerinin girişini “güvenlik” gerekçesiyle sürekli erteledi.[10]
İsrail’in altyapı üzerindeki denetimi yalnızca cep telefonu şebekeleriyle sınırlı değil. Filistin’in internet trafiği parçalı ve kırılgan bir yapı içinde, büyük ölçüde İsrail’in omurga ağlarına bağlı biçimde işliyor. 2010’larda veri akışının neredeyse tamamı İsrail kontrolündeki ağ geçitlerinden yönlendirilmekteydi. Bugün de bu bağımlılık sürüyor; ancak altyapıya yönelik saldırılar, iletişim kesintileri ve ağ hasarları sistemi her zamankinden daha zayıf hâle getirmiş durumda. İsrail, internetin ana omurga hatlarını tekelinde tutarak trafiği izlemeye, bilgi ve iletişim teknolojileri ekipmanlarının Filistin’e girişini “güvenlik” gerekçeleriyle engellemeye devam ediyor.[11] Bu dijital denetim, Batı Şeria’daki fiziksel kontrol noktaları ve izin sisteminin dijital uzantısı olarak işliyor; bilgi akışını sınırlayarak ekonomik ve kamusal hayatı aksatan görünür ve görünmez bariyerler yaratıyor.[12]
İkinci katman: Gözetim teknolojileri
Dijital sömürgeciliğin ikinci katmanı, gözetim teknolojileri ve algoritmik istihbarat üzerinden işliyor. İsrail, Filistin toplumunu denetim altında tutmak için klasik gözetim yöntemlerini aşan, yapay zekâ destekli kitlesel izleme ve otomatik hedef tespit sistemlerini uzunca bir süredir kullanıyor. İşgal altındaki topraklarda uygulanan gözetim rejiminin en görünür örnekleri, İsrail ordusunun “Kurt” (Wolf) adını verdiği yüz tanıma ve veri bütünleştirme sistemleridir. Blue Wolf, sahadaki askerlerin akıllı telefonlarıyla Filistinlilerin fotoğrafını çekip merkezi veri tabanıyla eşleştirmesini sağlayan bir uygulama. Uygulamada kişinin kimliği ve “risk puanı” ekranda anında belirir.[13] Bu sistemin beslendiği devasa dijital arşiv, ordu içinde “Wolf Pack” adıyla biliniyor ve bölgede yaşayan hemen her Filistinliye dair kimlik bilgileri, aile bağlantıları, adresler ve fişleme notları bu veri tabanında toplanmıştır.[14] Red Wolf ise özellikle El Halil kentinde devrede olan sabit bir yüz tanıma ağı. Red Wolf sistemi kontrol noktalarından geçen herkesin yüzünü tarar ve kişinin fotoğrafı veri tabanında yoksa geçişine izin vermemektedir.[15] Sistemin zamanla yeni gördüğü yüzleri de otomatik kayda geçirdiği ve fiilen sürekli büyüyen bir biyometrik fişleme altyapısı kurduğu belirtilmektedir.[16] Uluslararası Af Örgütü bu uygulamayı “Otomatik Apartheid” başlığıyla raporlamış; İsrail’in Filistinlilerin hareket özgürlüğünü yapay zekâ marifetiyle kısıtladığını dillendirmiştir.[17]
Gözetim sadece kameralarla sınırlı değil. İsrail merkezli NSO Group tarafından geliştirilen Pegasus casus yazılımı, dünya çapında olduğu gibi Filistin’de de hedeflere karşı kullanılıyor. 2021’de altı Filistinli insan hakları savunucusunun cep telefonlarının Pegasus ile hacklendiği ortaya çıkarken bu kişilerin 2020-2021 döneminde Pegasus aracılığıyla sistematik olarak izlendiğini belgeledi.[18] 85’ten fazla uluslararası örgüt bu kullanımı kınayan açıklamalar yayımlasa da İsrail’in dijital gözetim kapasitesi giderek büyüyor.[19]
Gözetim rejiminin en yeni ve tartışmalı boyutu, yapay zekâ destekli askerî hedefleme sistemleridir. İsrail 2023’ten beri Gazze’de yürüttüğü yıkım ve soykırımda yapay zekâ teknolojilerinden yoğun bir şekilde yararlanıyor. Basına yansıyan sistemlerden “The Gospel”, vurulacak hedeflerin listesini büyük veri analizleriyle otomatik olarak üretirken “Lavender” adlı başka bir sistem, kişiler hakkında telefon konuşmaları ve sosyal medya paylaşımlarından bir “şüphe puanı” hesaplayıp ilgili kişinin öldürülecek hedef listesine girip girmeyeceğini belirlemek üzere kullanılıyor.[20] İsrailli yetkililer Lavender’ı “çeşitli istihbarat verilerini çaprazlayan bir veri bankası” olarak tanımlasa da fiiliyatta bunun yarı-otonom bir ölüm listesi hazırlayıcısı olduğu açık.[21] Dijital hak örgütü Access Now, Lavender ve Gospel sistemlerinin Gazze’de “kitlesel katliamı otomatikleştirdiğini” vurgulamıştır.[22] İsrail ordusunun geliştirdiği bir diğer program olan “Where’s Daddy?” (Baba Nerede?) ise hedef alınacak kişinin evde çocuklarıyla birlikte olduğu anları belirleyerek saldırı zamanlamasını ayarlamakta; böylece “tali hasar” adı altında çocukları ve herkesi doğrudan tehlikeye atmaktadır.[23]
Antony Loewenstein ve başka araştırmacıların da vurguladığı üzere, Filistin uzun süredir İsrail’in ileri teknoloji ekosistemi için bir laboratuvar işlevi görüyor. Gözetim ve silah teknolojileri burada test edilip “sahada kanıtlanmış” (battle-tested) etiketiyle dünyaya pazarlanıyor; Filistin halkı ise bu teknolojik denemelerin bedelini canıyla ödüyor. İsrail, Filistinliler üzerinde denediği insansız hava araçları, casus yazılımlar ve yapay zekâ destekli hedefleme algoritmalarını daha sonra uluslararası pazarda satarak hem ekonomik hem stratejik kazanç sağlıyor.[24][25]
Üçüncü katman: Dijital alanda sansür ve baskı
Dijital sömürgeciliğin üçüncü katmanı, İsrail’in anlatılar ve söylemler üzerindeki denetimi ile ilgili. İsrail, uzun süredir kendi resmi anlatısını küresel medyada baskın kılmaya, Filistinlilerin hikâyelerini ise marjinalleştirmeye çalışmaktadır. Sosyal medya ve çevrimiçi platformların yükselişiyle bu tahakküm, dijital alana taşındı. Facebook, Instagram ve X (eski adıyla Twitter) gibi (sözde) kamusal alanlar Filistinliler için çoğu zaman içeriklerin silindiği, hesapların askıya alındığı ve hafızanın hedef alındığı birer “dijital işgal alanına” dönüştü.
2015’ten itibaren İsrail, sosyal medya paylaşımlarını sistematik biçimde cezalandırma aracına dönüştürdü. Yüzlerce Filistinli gazeteci, öğrenci ve eylemci “kışkırtıcılık” ya da “teröre teşvik” suçlamalarıyla gözaltına alındı; Facebook gönderileri veya WhatsApp yazışmaları yargılamalarda delil olarak kullanıldı. 2015-2018 yıllarında en az 470 kişi bu gerekçelerle hapsedildi.[26] Basit bir Facebook paylaşımı yüzünden aylarca hapis yatmak mümkün hâle gelirken WhatsApp yazışmaları dahi İsrail istihbaratınca şantaj malzemesi yapılabildi.[27]
İsrail otoriteleri bununla da yetinmeyip sosyal medya şirketleriyle kurumsal işbirliği mekanizmaları geliştirdi. Adalet Bakanlığı bünyesindeki “Siber Birim”, Facebook, Twitter, YouTube gibi platformlara içerik kaldırma talepleri iletmeye başladı. 2020 yılında platformlar bu resmi taleplerin yüzde 81’ini yerine getirdi.[28] Aynı yıl, İsrail hükümetinin baskısıyla Facebook’un Filistin yanlısı yüzlerce gönderiyi sildiği raporlandı. Örneğin Mayıs 2021’de Şeyh Cerrah protestoları sırasında Instagram ve Twitter, Doğu Kudüs’teki tehcirleri eleştiren paylaşımları teknik bir “hata” gerekçesiyle topluca kaldırdı; 7amleh sadece birkaç gün içinde bu konuda 200’den fazla şikâyet kaydetti.[29] Tepkiler üzerine şirketler özür dileyip “algoritmik bir aksaklık” yaşandığını duyurdu, ancak bu olay platformların Filistinlilerin sesini kısmadaki istekliliğini gözler önüne sermişti. Aynı dönemde, İsrailli aşırı sağcı gruplar Telegram üzerinden pogrom çağrıları yaparken bu içeriklere müdahale edilmedi. Böylece dijital kamusal alanda çifte standart kurumsallaştı: Filistinlilerin direniş söylemleri bastırılırken İsrail kaynaklı nefret söylemi serbest bırakıldı.[30]
Platformların taraflı sansür pratiklerinin kurumsal boyutu da endişe verici. Facebook’un İsrail ve Yahudi Diasporası’ndan sorumlu kamu politikası direktörü olarak atadığı Jordana Cutler, geçmişte Netanyahu’nun danışmanlığını yapmış bir isim.[31] Cutler, İsrail hükümeti ile Facebook arasındaki içerik moderasyonu koordinasyonunda kilit rol oynuyor. Nitekim 2021 başlarında Facebook içinde “Zionist (Siyonist)” kelimesini nefret söylemi kategorisine almayı değerlendiren tartışmalar sızdı. Bu girişim duyulur duyulmaz dünya çapında pek çok kişi ve grup tepki göstererek İsrail’i eleştirmenin otomatikman antisemitizm sayılmasına yol açacağını vurguladı.[32] Jewish Voice for Peace (Barış için Yahudiler) öncülüğünde 50 bini aşkın imza toplayan bir kampanya, “Zionist” teriminin yasaklanmasının Filistinlilerin yaşadığı zulmü dile getirmesini engelleyeceğini belirtti. Tepkiler sonucunda Facebook geri adım atıp politikayı askıya aldığını açıkladı.[33]
Filistinli dijital hak örgütleri, bu ihlalleri belgeleyip dünyaya duyurma mücadelesi veriyor. Örneğin Sada Social adlı oluşum, 2019 yılı boyunca sosyal medyada Filistinlilere yönelik 1000’e yakın içerik silme ve hesap kapatma vakası raporladı.[34] 7amleh ise 2020’de platformların İsrail’den gelen içerik kaldırma taleplerine yüzde 80’in üzerinde oranda uyum sağladığını açıkladı.[35] 2023-2024 döneminde sansür daha da yoğunlaştı: Ekim 2023’te Gazze’de başlayan yıkımın ilk yılı içinde Filistinli dijital hak örgütleri en az 5100 sansür vakası tespit etti.[36] Bunların arasında gazetecilerin sosyal medya hesaplarının askıya alınması, STK’ların bilgi paylaşımının engellenmesi ve Filistin yanlısı içeriklerin arama motorlarında görünmez kılınması gibi vakalar bulunuyor.[37] Dahası, Filistinli mültecilerin 1948’den kalan belgelerini barındıran çevrimiçi arşivlere 2022’de siber saldırılar düzenlendi; bazı arşivler tamamen kullanılamaz hale getirildi. Bu durum, Mario Pansera’nın işaret ettiği “epistemisit” (bilgi kıyımı) olgusunun dijital tezahürü: Sömürgeci güç, yalnız bugünün seslerini değil, geçmişin hafızasını da dijital ortamda yok etmeye çalışıyor. Filistinlilerin tarihî kayıtları, dijital hafızası da saldırı altında ve bu da dijital sömürgeciliğin anlatısal boyutunu tamamlıyor.
Filistin mücadelesini büyütmek, üretici güce sahip çıkmak
Altyapı, gözetim ve anlatı katmanları birlikte okunduğunda, Filistin’deki dijital sömürgeciliğin merkezinde İsrail ile küresel teknoloji şirketleri arasındaki ittifak netleşir. Telekomünikasyonun düğüm noktaları ve spektrum, yapay zekâ destekli izleme-hedefleme zincirleri ve platformların görünürlük/ifşa rejimleri aynı yönde çalışır: Enformasyon akışını tekelleştirir, Filistin halkını denetim altında tutar, siyasî iradeyi kırmaya çalışır. Bu gerçeklik, son yıllarda popülerleşen “etik” ve “sorumlu inovasyon” söylemlerinin, sömürgeci güç ilişkileriyle karşılaşıldığında nasıl hızla bu ilişkilerin üstünü örten bir dile dönüştüğünü gösterir.
Marx ve Engels’in işaret ettiği diyalektik burada çıplak biçimde görünüyor: Üretici güçler, egemen üretim ilişkilerine eklemlendiğinde özgürleştirici olmaktan çıkıp yıkıcı bir karakter kazanır. Filistin’de telekom ağları, bulut hizmetleri, büyük veri ve algoritmik sistemler, toplumsal ihtiyaçlara hizmet etmek yerine işgalin yönetim tekniğine çevrilmiştir. “İlerleme” adı altında büyüyen dijital kapasite, pratikte hareketin kısıtlanmasını, gözetimin derinleşmesini ve anlatının bastırılmasını üretmektedir.
Bu nedenle mesele yalnızca “teknolojinin nasıl kullanıldığı” değil, teknolojiyi kimin ürettiği, kimin denetlediği ve ne için yönlendirdiğidir. Üretici güce sahip çıkmak; spektrum, altyapı ve verinin kamusal/ortak yarar için yeniden siyasallaştırılmasını; platform yönetiminin demokratikleştirilmesini; akademi, sendikalar ve teknoloji emekçilerinin sömürgeci projelerden kurumsal kopuşunu (boykot, ifşa, sözleşme iptali) örgütlemeyi gerektirir. Aksi hâlde en parlak etik çerçeveler dahi sonunda tahakkümün aracına dönüşür.
Filistin’in bugün bize söylediği son derece net: Üretici güçler ya sömürgeci şiddetin hizmetinde yıkıcı güçler olarak kalacak ya da sömürgecilik karşıtı bir siyasetle yeniden yönlendirilerek ezilenlerin lehine işleyen toplumsal araçlara çevrilecektir. Filistin’de süren mücadele, bu yol ayrımının en keskin sahnesidir; sorun “teknolojinin geleceği” değil, teknolojinin kimin geleceği için çalışacağıdır.
Dipnotlar:
[1] “Üretici güçlerin gelişimi sürecinde öyle bir aşamaya ulaşılır ki, üretici güçler ile ekonomik ilişki araçları mevcut koşullar altında yalnızca zarara yol açar, üretici olmaktan çıkıp yıkıcı güçler haline gelir (makineler ve para); ve bununla bağlantılı olarak, toplumun avantajlarından yararlanamadığı halde onun tüm yükünü taşımak zorunda kalan, toplumdan dışlanmış ve öteki tüm sınıflarla kesin bir çelişki içine sokulmuş bir sınıf doğar.” Karl Marx, Friedrich Engels, Alman İdeolojisi, çev. Tonguç Ok, Olcay Geridönmez, Evrensel Basım Yayın, 2013: s. 71.
[2] “Geç kapitalizmin üçüncü teknolojik devrimin ya da otomasyonun geniş olanaklarını genelleştirmekteki içsel yeteneksizliği onun üretici güçleri yıkıcı güçlere çevirerek boşa harcaması gibi bu eğilimin güçlü bir ifadesidir: sürekli silahlanma, yarı sömürgelerde açlık (buraların ortalama emek üretkenliği, bugünkü teknik ve bilimsel olanaklarla tamamen ilgisiz bir düzeyde sınırlanmıştır), atmosferin ve suların kirletilmesi, ekolojik dengenin bozulması, vs. – emperyalizmin ya da geç kapitalizmin geleneksel olarak sosyalistler tarafından en çok reddedilen özellikleri.” Ernest Mandel, Geç Kapitalizm, çev. Candan Badem, Versus, 2013, 2. baskı: s. 219.
[3] Michael Kwet, “Digital Colonialism: US Empire and the New Imperialism in the Global South,” Race & Class, 60(4), 2019. Michael Kwet, “Digital colonialism is threatening the Global South,” Al Jazeera, 13 Mart 2019.
[4] Helga Tawil-Souri, “Digital Occupation: Gaza’s High-Tech Enclosure,” Journal of Palestine Studies, cilt 41, sayı 2 (2012), s. 27-43.
[5] Sara Roy, “The Gaza Strip: The Political Economy of De-development,” Journal of Palestine Studies, cilt 17, sayı 1 (1997), s. 56-88.
[6] Francesca Albanese, “From Economy of Occupation to Economy of Genocide: Report of the Special Rapporteur on the situation of human rights in the Palestinian territories occupied since 1967”, United Nations Human Rights Council, A/HRC/59/23, 2 Temmuz 2025.
[7] Helga Tawil-Souri, “Digital Occupation: Gaza’s High-Tech Enclosure,” Journal of Palestine Studies, cilt 41, sayı 2 (2012), s. 27-43.
[8] Associated Press, “Palestinians to get 3G in West Bank, after Israel lifts ban,” 15 Ocak 2018.
[9] A.g.y.
[10] Filistin’in ilk mobil iletişim operatörü, 1999 yılında kurulan ve Palestine Telecommunications Company (Paltel Group) çatısı altında faaliyet gösteren Jawwal’dir.
[11] Anwar Mhajne, “Israeli colonialism goes digital,” +972 Magazine, 25 Mayıs 2021.
[12] A.g.y.
[13] “Israel/OPT: Israeli authorities are using facial recognition technology to entrench apartheid,” Amnesty International, 2 Mayıs 2023.
[14] A.g.y.
[15] Amnesty International, “Automated Apartheid – How Facial Recognition Fragments Palestinian Life,” (2023).
[16] A.g.y.
[17] A.g.y.
[18] Amnesty International, “Devices of Palestinian Human Rights Defenders Hacked with NSO Group’s Pegasus Spyware,” 8 Kasım 2021.
[19] Human Rights Watch, “Spyware Used to Hack Palestinian Rights Defenders,” 8 Kasım 2021.
[20] Human Rights Watch, “Q&A: Israeli Military’s Use of Digital Tools in Gaza,” 10 Eylül 2024. Bu HRW belgesi, “The Gospel”, “Lavender”, “Where’s Daddy?” gibi yapay zekâ destekli sistemlerin nasıl çalıştığını ve siviller açısından taşıdığı riskleri soru-cevap formatında açıklıyor.
[21] A.g.y.
[22] Marwa Fatafta, Daniel Leufer, “Artificial Genocidal Intelligence: How Israel is automating war crimes,” 9 Mayıs 2024.
[23] Human Rights Watch, “Q&A: Israeli Military’s Use of Digital Tools in Gaza,” 10 Eylül 2024.
[24] Marwa Fatafta, Daniel Leufer, “Artificial Genocidal Intelligence: How Israel is automating war crimes,” 9 Mayıs 2024.
[25] Antony Loewenstein, The Palestine Laboratory, Verso Books, 2023 (Türkçesi: Filistin Laboratuvarı, çev. Özlem Arpacı, Metis, 2024). Kitabının Türkiye’de yayımlanmasından sonra yazarla biz de bir söyleşi yapmıştık: “Loewenstein: Gazze’de yaptıklarına rağmen İsrail’e derin bir hayranlık var,” Filistin İçin Teknoloji Serisi, bianet, 27 Eylül 2024.
[26] Noah Kulwin & Amel Guettatfi, “Israel is now using Facebook posts to jail Palestinians,” VICE News, 11 Ocak 2018.
[27] A.g.y.
[28] Anwar Mhajne, “Israeli colonialism goes digital,” +972 Magazine, 25 Mayıs 2021.
[29] Reuters/Al Jazeera, “Instagram, Twitter blame glitch for deleted Sheikh Jarrah posts,” 11 Mayıs 2021.
[30] Emanuel Maiberg, “‘Burn Their Homes’: Israeli WhatsApp Groups Are Organizing Attacks on Arabs,” VICE Tech, 5 Nisan 2022.
[31] Oren Ziv, “Is Facebook about to crack down on criticism of Zionism?”, +972 Magazine, 26 Şubat 2021.
[32] A.g.y.
[33] Middle East Eye, “Facebook reassurances on ‘Zionist’ hate speech policy met with scepticism,” 30 Mart 2021.
[34] Anwar Mhajne, “Israeli colonialism goes digital,” +972 Magazine, 25 Mayıs 2021.
[35] A.g.y.
[36] 7amleh, “Palestinian Digital Rights in the Context of Genocide – One Year After the War on Gaza,” 15 Eylül 2024.
[37] A.g.y.
(DS/VC)
