Hükümet yerel seçimlerden önce Twitter'a erişimi iki hafta boyunca durdurmuştu. Twitter o zamandan beri hakkında mahkeme kararı bulunan içeriği Türkiye'de gizliyor. Peki, bizden ne gizleniyor?
Twitter Türkiye'de ülke bazlı içerik gizleme (country withheld content) aracını kullanmaya başladığından beri hem mahkeme kararları hem de son dönemde Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı'nın (TİB) idari kararıyla sansürlenen içerik dikkat çekici bir şekilde arttı.
Henüz Twitter'ın altı ayda bir yayımlanan şeffaflık raporuna yansımayan bu sansürün boyutlarını Chilling Effects arşivinden derleyerek Türkiyeli sosyal medya kullanıcılarıyla paylaşmak istiyorum. Gerek yolsuzluk iddiaları ile ilgili hesapların toptan engellenmesi, gerekse sansürlenecek içeriğin Twitter araması yapılarak sistemli bir şekilde hedef alınması sosyal medyada ifade özgürlüğü açısından oldukça endişe verici bir tablo çiziyor.
100 binden fazla yasak tweet
Bugün Twitter'da içeriği Türkiye'deki kullanıcılardan gizlenmiş olan 14 hesap var. Bu hesaplardan atılan toplam tweet sayısı 100 binden fazla, onlara da erişim topluca yasak. Türkiye'de yasaklı 14 hesabın tweet ve takipçi sayısı şöyle:
| Hesap Adı | Takipçi | Tweet |
| @HARAMZADELER333 | 498,511 | 523 |
| @haramzadeler0 | 1,627 | 36 |
| @BASCALAN | 394,017 | 723 |
| @CanliEbru | 64,787 | 4,266 |
| @apriljolieolson | 185 | 98 |
| @drasuman34 | 873 | 2,573 |
| @bulutalti | 1,668 | 3,159 |
| @superdenizciler | 1,402 | 7,941 |
| @GolcukTersaneKo | - | - |
| @vagasstits | 131,520 | 40,949 |
| @orosbu_yelda | 3,189 | 3,789 |
| @orgidee79 | 16,061 | 52,915 |
| @AvaKelly8 | 2,695 | 795 |
| @hangarinsesi | 1,192 | 1,061 |
[Kaynak: Chilling Effects arşivi ve Twitter'da erişime açık bilgi. (1)]
"Müstehcenlik" nedeniyle engellenen hesaplar ile askeri personel hakkında dedikodu yayan hesapları elediğimizde dahi durum iç açıcı değil. Özellikle yolsuzluk, rüşvet ve siyaset-işinsanı ilişkileri ile ilgili iddiaları gündeme getiren @HARAMZADELER333, @BASCALAN ve @CanliEbru hesaplarından atılan yasaklı tweetlerin sayısı toplamda 5 binden fazla.
Bunların yanında bir de içeriği nedeniyle engellenmiş onlarca tweet var. Aşağıda açıklayacağım gibi, son haftalarda özellikle Ulaştırma Bakanı Lütfi Elvan Twitter'da kendisi ile ilgili içeriği tarayarak hakaret veya eleştiri içeren tweet'leri topluca şikayet etmeye başladı. Mahkemeler de çoğunlukla yolsuzluk iddiaları veya kötü yönetim ile ilgili eleştirilere yer veren bu tweet'leri "kişilik haklarına saldırı" kabul ederek topluca yasaklıyor.
Bu yeni sansür yöntemi bir hesabı bütünüyle kapatmaktan daha az dikkat çekiyor belki ama belirli bir konuya ilişkin tüm içeriği kaldırma amacı nedeniyle çok daha tehlikeli.
Aşağıda farklı başlıklar halinde önemli yasakları ve endişe veren yasaklama süreçlerini derlemeye çalıştım. Bu bilgiler ışığında durumun vahametini ve çözüm önerilerini sonuç bölümünde tartışmaya açacağım.
OyYokHırsıza: Binali Yıldırım vs. Twitter
18 Mart 2014'te İstanbul Anadolu 5. Sulh Ceza Mahkemesi dönemin Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım ve oğlunun talebi üzerine @oyyokhirsiza hesabına erişimin engellenmesi kararını verdi. Mahkeme kararında ilgili Twitter hesabının kişi haklarını ihlal eder şekilde iddialara yer verildiği ve bunun basın özgürlüğünün sınırlarını aştığı belirtiliyordu.
20 Mart'ta Erdoğan Bursa'daki yerel seçim mitinginde "Twitter mivitter kökünü kazıyacağız" dedi, akşam saatlerinde de TİB'in internet servis sağlayıcılarına gönderdiği bir kararla tüm Türkiye'de Twitter'a erişim durduruldu.
Twitter bu kararı bir üst mahkemeye taşıdı. İstanbul Anadolu 18. Asliye Ceza Mahkemesi 27 Mart tarihli kararında şikayetçi Binali Yıldırım'ın siyasetçi olduğu için kamu denetimine tabi olması gerektiği, eleştirilere daha toleranslı olması gerektiği ve yasakların sınırlı olması gerektiğine karar vererek yasağı kaldırdı.
Buna rağmen Twitter engellemesi ancak seçimler geçtikten sonra, 3 Nisan 2014 tarihinde Anayasa Mahkemesi'ne Kerem Altıparmak, Sezgin Tanrıkulu ve Yaman Akdeniz'in yaptığı bireysel başvuru üzerine kaldırıldı. AYM kararındaki ifade özgürlüğü ve bilgiye erişim hakkı vurgusuna rağmen mahkemelerin Twitter hesaplarını bütünüyle erişime kapatmaya bu tarihten sonra da devam ettiğini görüyoruz.
Yolsuzluk, kamu yararı ve kişilik hakları
Yerel seçimler öncesinde hükümetteki bakanları ve Erdoğan ailesini içine alan yolsuzluk ve rüşvet iddialarını gündeme getiren @HARAMZADELER333 ve @BASCALAN hesapları 15 Nisan 2014'te şikayetçi Recep Tayyip Erdoğan'ın başvurusu üzerine Ankara 5. Sulh Ceza mahkemesi kararıyla erişime engellendi.
Kararda, ne AYM'nin bilgiye erişim hakkından bahsedilmiş, ne de @oyyokhirsiza kararındaki kamu yararı ilkesi gözetiliyor. Aksine, kararın gerekçesinde bir siyasetçi olan Erdoğan'a "başçalan" sıfatının uygun görülmüş olması kişilik haklarına ağır saldırı olarak değerlendiriliyor ve 5651 sayılı yasada yer almamasına rağmen "T.C. Başbakanı... küçük düşürecek nitelikte" ifadesiyle TCK 301'e gizli bir atıf yapılıyor.
Aşağıdaki bölümde daha ayrıntılı görülebileceği gibi, siyasi bir kimliği olan kişilerin eleştiriye daha toleranslı olmaları prensibi bu noktadan itibaren hiçbir kararda yok. Engellemenin ölçülü olması prensibi ise bilerek çiğneniyor: @CanliEbru hesabının kapatılması hakkındaki karar gerekçesinde sadece 1 tweet'e atıf yapılmasına rağmen karar hesabın tümden engellenmesi olarak verilmiş.
#SansürBakanlığı
Yolsuzluk hesaplarının topluca kapatılmasının ardından Ulaştırma Bakanı Lütfi Elvan kendisiyle ilgili eleştirilerde bulunan tweet'lerin (hesapların değil) engellenmesi için Ankara 5. Sulh Ceza Mahkemesi'ne başvurdu. 25 Nisan 2014 tarihli karar her birini farklı bir kullanıcının yazdığı 68 tweet'i topluca engellemesi açısından literatüre geçecek nitelikte.
Pek çoğu 100'den az takipçisi olan bu 68 hesabın tek ortak özelliği "Lütfi Elvan" hakkında eleştiride bulunmuş olmaları. Yani Twitter'a girip "Lütfi Elvan" araması yapmadıkça karşınıza çıkması pek de muhtemel olmayan tweet'ler özellikle bulunmuş ve şikayete konu edilmiş. Aşağıda ekran görüntüsünü aldığım yasaklanan tweet'lerden biri CNNTürk'teki Ankara Günlüğü adlı programa katılan Lütfi Elvan'ın gazetecilere yakışıksız bir soru sormasını eleştiriyor:
[Görsel: @Muzaffer_Lale rumuzlu kullanıcının 23 Mart tarihli statüsü. Türkiye'de yasak.]
Şikayetlerin devamından anladığım kadarıyla, Ulaştırma Bakanı adına Twitter'da sansürlenecek tweet arayan memurlar ilerleyen haftalarda arama kelimelerini çeşitlendirmiş ve sansürcü gözlerini daha da açmışlar. Hiçbir açık hakaret içermeyen şu tweet bile sansürlenmiş.
[Görsel: @ozan_dmrc rumuzlu kullanıcının 28 Mayıs 2014 tarihli statüsü. Dünden itibaren Türkiye'de o da yasak.]
Öncekinden farklı olarak son kararlar topluca değil her tweet için ayrı yazdırılmış.
Mahkeme kararı beklerken yıllarını cezaevinde tutuklu geçirenlerin olduğu bir adalet sisteminde böyle bir tweet için bile mahkemeye başvurulmuş, karar aldırılmış ve bunun TİB eliyle Twitter'ın San Francisco'daki genel merkezine kadar gönderilmiş olmasını utanç verici buluyorum.
Ordu içi dedikodu, gelişigüzel porno
Yolsuzluk iddialarına yer veren hesapların kapatılması ve siyasetçileri eleştiren tweet'lerin topluca sansürlenmesi kadar endişe verici olmasa da diğer sebeplerle engellenen hesaplar ülkenin sansürcü halini detaylandırıyor.
@bulutalti, @superdenizciler, @hangarinsesi ve @GolcukTersaneKo askeri personel arasındaki dedikoduları kimi zaman ilkokul seviyesinde karikatürlerle paylaşan hesaplar.
Konu ettikleri kişiler siyasetçi olmadığı için Twitter'ın kişisel hakları koruyan kuralları onlar için de geçerli sayılabilir; örneğin @GolcukTersaneKo hesabı şikayet üzerine bizzat Twitter tarafından kapatılmış. @hangarinsesi hesabi ise @bulutalti hesabının yedeği ve kapatılma kararı Twitter'a ulaştı.
"Müstehcen içerik" konusunda ise TİB geçtiğimiz hafta farklı bir yöntem izledi ve kendisine gelen ihbarları gerekçe göstererek dört adet erotik içeriğe sahip hesabın mahkeme kararı olmadan Türkiye'de engellenmesi için Twitter'a idari kararını gönderdi.
Twitter da buna uyarak @vagasstits, @orosbu_yelda, @orgidee79 ve @AvaKelly8 hesaplarına ülke bazlı içerik gizleme uyguladı. Bunlara dair kararlar da sırasıyla arşivdeki listede bulunabilir; ancak özetle hükümetin Twitter'daki porno sansürü 2011'de yer sağlayıcılara gönderilen yasaklı kelimeler listesi kadar sistemli değil, TİB'e ulaşan ihbarlara göre işlem yapıldığı iddia ediliyor. Ancak ne ihbarlar şeffaf, ne de net bir müstehcenlik tanımı var.
TİB'in şikayete dayalı idari kararla hesaplara sansür uygulamış olması Twitter'ın benzer bir durumda Pakistan'da uygulayıp sonradan kaldırdığı sansürle karşılaştırmak açısından önemli.
Pakistan Mayıs ayında Muhammed ile dalga geçen hesaplar ile erotik içerik yayımlayan hesapların kapatılması talebini Twitter'a gönderdi, Twitter da Pakistan'da ilk kez ülke bazlı içerik gizleme sistemini uygulayarak bu hesapları engelledi. Ancak geçtiğimiz günlerde Twitter bu kararını yeniden gözden geçirdiğini ve Pakistan'ın engelleme talebine dair istenen ek bilgilerin verilmediğini belirterek bu ilgili hesaplar üzerindeki engelin kaldırıldığını duyurdu.
Ne yapılıyor? Ne yapmalı?
Twitter'ın Türkiye'deki yasal temsilcileri @oyyokhirsiza engellemesini aşmakla önemli bir başarı elde ettiler, ancak benzer sebeplerle engellenen diğer hesap ve tweet'ler hakkındaki kararları her seferinde üst mahkemeye taşımadıklarını tahmin ediyorum.
Kanımca mücadeledeki bu farkın en önemli nedeni @oyyokhirsiza kararının Twitter'ı tüm Türkiye'de yasaklamak için bir mazeret olarak kullanılmasıydı. Twitter bu mazereti yasal alanda ortadan kaldırdı; ve Türkiye'de hizmet verebildiği sürece diğer hesapların yasaklanmış olmasını önemli bir problem olarak görmüyor olmalı.
İfade özgürlüğümüz elbette Twitter gibi kar amacı güden bir şirkete teslim edilmeyecek kadar değerli, ama hem siyasi haklarımızın bu denli kısıtlandığı Türkiye'de kendimizi özgürce ifade edebilmek, hem de bilgiye erişimin çıkar ilişkilerine ipotek edildiği bir medya ortamında gerçek haberlere ulaşmak için Twitter gibi bir mecraya ihtiyacımız var.
Twitter'a düşen sorumluluk, şikayet mekanizmalarını iyi şekilde işleterek hem kişilik haklarını hem de ifade özgürlüğünü güvence altına alabileceğini net bir şekilde duyurmak olmalı. Böylece mahkemeler yerine Twitter-içi mekanizmalarla nefret suçu, hakaret ve kişisel bilgilerin yayımlanması suçları engellenebilir, Türkiye mahkemeleri de daha önemli işlerle ilgilenirler.
Diğer yandan Twitter faaliyet gösterdiği ülkelerde neyin suç olarak tanımlandığının da net bir şekilde açıklanmasını talep etmeli. @oyyokhirsiza kararında olduğu gibi, itiraz süreçlerini aktif bir şekilde kullanarak ülke hukukunun özgürlük sınırlarını test etmeli.
Bilişim hukukçusu Gökhan Ahi bu yılın başında bianet'e verdiği röportajda Türkiye'deki mahkemelerin kişilik hakları karşısında kamu yararını gözetmekte ciddi sıkıntıları olduğunun ve internet mevzuatının keyfi uygulamalara müsait olduğunun işaretini vermişti. Bugün ne yazık ki bu keyfiliğin iktidar tarafından suistimal edildiğini görüyoruz.
Kullanıcılar olarak yeni internet yasaklarını aşma konusunda nasıl deneyim kazandıysak, internet sansürünü de aşma konusunda yaratıcı olabiliriz. Bu yazıya konu edilen ülke bazlı içerik engelini aşmanın şu an en kolay yolu Twitter Ayarları'ına girip ülkenizi değiştirmek. Ama hükümetler vergilerimizi daha gelişmiş sansür teknolojilerine aktarmakta kararlı olduğu sürece bizim bireysel kullanıcılar olarak kitlesel sansürü delmemiz zorlaşacak.
Kanımca yapmamız gereken ilk şey neyin sansürlendiğini ortaya çıkarmak, ve neden o içeriğin bizden gizlendiğini ifşa etmek. Bu yazı, ve ona eşlik eden arşiv bu yönde atılmış küçük bir adım.
Kısa vadede, Twitter'ın 2014'ün ilk altı ayı için yayımlayacağı şeffaflık raporunu bu verilerle karşılaştırarak başlayabiliriz. Yayımlanacak rapor büyük ihtimalle Türkiye'yi en çok içerik engelleten ülke konumuna yerleştirecek. Bunu duyurmak en azından Twitter'ın Türkiye'deki kullanıcı haklarını daha güçlü savunması için bir sebep olacaktır.
Bugüne bugün engellendiği saatte Twitter yasağını dünya TT listesine sokmuş bir sosyal medya kullanıcı profili var Türkiye'nin.
Uzun vadede ise hem sansürün kapsamını genişleten hükümetlere, hem de ona rıza gösteren tüm sosyal medya platformlarına rahatsızlığımızı duyurmak gerek. Hem klavye başında, hem de sokakta! (EKS/NV)
Notlar:
(1) @GolcukTersaneKo adresi mahkeme kararından sonraki bir tarihte Twitter tarafından kapatıldı (suspended). Yazı yayıma girerken @hangarinsesihesabı hakkındaki mahkeme kararı henüz Twitter tarafından uygulamaya konmamıştı. @oyyokhırsıza hesabı hakkında verilen engelleme kararı ise Twitter avukatlarının itirazı üzerine üst mahkemede bozuldu. Listenin ayrıntılı hali şuradan görülebilir, yeni kararlar eklendikçe güncel hali takip edilebilir.
Kaynaklar ve yararlı bağlantılar:
https://www.chillingeffects.
