Mistik hikâyelerden kitaplı dinlere kadar insanın yaratılışı üzerine çok çeşitli inançlara şahit oldu yeryüzü. Mitolojide insanların, ilksel sulardan ya da tanrılara ait kan, gözyaşı ve çeşitli beden parçalarını örnek verebileceğimiz muhtelif malzemelerden yaratıldığına inanıldı.
İlahi dinlerde ise insanın balçıktan yaratıldığına inanılır. ‘Et ve kemik iyi bir malzeme midir?’ önemli bir tartışma konusu. Dayanıklı bir hammadde olmadığı kesin. Yeterince dayanıklı olmayan, ölüme mahkûm bu bedenle insan evladı varlığını sürdürmeye çalışıyor.
İnsan, en büyük travması olan ölümle baş edebilmek için çeşitli inançlara sarılıp ölümden sonra ebedi bir yaşamın kendisini beklediğine ya da ruh göçüne inanıyor. Muhtelif inançlar bu travmaya bir nebze ilaç olsa da bu dünyada ölümsüzlüğe ulaşma isteği hiç bitmiyor. İnsan ömrünü uzatma ve hatta ölümsüzlüğe ulaşma hayallerinin yol gösterdiği pek çok bilimsel çalışma yapıldı, yapılmaya da devam edecek gibi gözüküyor.
İnsan ömrü ve dayanıklılığına dair güzel bir Endonezya mitinden bahsetmeden olmaz: Başlangıçta gök, yere çok yakınken Tanrı ilk çifte armağanlarını ipe asarak gönderiyordu. Bir gün onlara bir taş gönderdi. Bu armağana şaşıran ilk çift bu hediyeyi yakışıksız buldu ve bu armağanı reddettiler. Bir süre sonra Tanrı ipin ucunda bir muz gönderdi. Bu armağan hemen kabul edildi. Atalar yaratıcının sesini duydular "Madem ki muzu seçtiniz hayatınızda bu meyvenin ömrü gibi olacak. Eğer taşı seçseydiniz hayatınız tıpkı taşın ömrü gibi değişmez ve ölümsüz olacaktı." [1]
Anlatılan bu vb. mistik efsanelerde insanın yaratılışı ve yapıldığı malzemeye ve bu malzemenin insan hayatını nasıl etkilediğine dair pek çok söylence mevcut. Kolektif bilinçdışı açısından çok kıymetli veriler sunan mitolojik hikayeler, teknoloji, iletişim ve ulaşımın bu kadar gelişmemiş olduğu dönemlerde dünyanın farklı coğrafyalarında ortak anlatıları barındırıyor olması bakımından çok önemlidir.
Neolitik devrim ile beraber gelen yerleşik hayata geçiş ve kültürün ortaya çıkması binlerce yıl içerisinde insan ömrünü uzatsa da, acı veya tatlı pek çok deneyim yaşamamızı sağlayan bedenlerimiz maalesef ki çok dayanıklı bir malzemeden müteşekkil değil. Taş ve muz mitinde olduğu gibi insan ömrü ve yazgısı tıpkı bitkilerinki gibi hassas, kırılgan ve geçici. Bitkilerde olduğu gibi insanların da döngüsel bir yazgıya sahip olduğuna dair inanışlar ölüm gibi baş edilmesi son derece zor bir olguyu nispeten de olsa katlanılır kılıyordu arkaik insanlar için.
İnsanların hayatı tahıllarınkine benzemektedir ve bu durumda güce ve sürekliliğe ölüm aracılığı ile ulaşılabilecektir. Ölüler tohumların kaderini paylaşma umuduyla Yeryüzü Ana'nın bağrına dönerler. Doğum, hayat, ölüm ve yeniden doğum döngüsü bu şekilde devam eder.
Tek tanrılı dinlerde olduğu gibi doğrusal bir zaman anlayışına sahip olmayan arkaik insanlarda ve onların mitlerinde doğum, ölüm ve yeniden doğum ritmini görürüz. Ölüler yaşamaya devam eder ve yaşayanlara yardım ettiğine inanılır.
Tarımın keşfi, paleolitik avcıların değerlerinde bir krize yol açar. Hayvan dünyası ile dinsel nitelikli ilişkinin yerini, insan ve bitki arasında mistik dayanışma adını verebileceğimiz bir olgu alır. Kadınlar bitkilerin evcilleştirilmesinde önemli bir rol oynadıkları için ekili alanların sahipleri olurlar ve kadın ve dişiliğin kutsallığı ilk sıraya yerleşir. Anayerli aileler ortaya çıkar ve erkek karısının evinde oturmak zorunda kalır. Toprağın bereketi kadının doğurganlığı ile uyumludur. Mahsulün bolluğundan kadınlar sorumludur çünkü yaratımın sırrını onlar bilmektedir.
Kadın toprakla, toprak döl yatağı ile özdeşleştirilir. Bitkinin yeniden çoğalarak doğmasını sağlayan gizem bitkinin ölümünü gerektirmektedir. Yeniden doğabilmek için ölmesi ve tohum vermesi gerekmektedir. İnsan yaşamının bitkilerle özdeşleştirilmesi çeşitli imgeler ve mecazlarla binlerce yıl boyunca şiiri ve felsefi düşünceyi beslemiştir. Modern insan için de aynı şey söz konusudur.
Tıpkı bitkiler gibi döngüsel bir yaşam anlayışına sahip arkaik insanlar sadece bitkilerle değil taşlarla da mistik bağ kurmuştur. Stonehenge'deki dev taşlardan oluşan megalit yapılar insana neden ve nasıl dikildikleri gibi sorular sordurtuyor kuşkusuz. Arkaik insanlar bu taş blokları dikerken neyi amaçlamışlardı. Dünyanın çeşitli bölgelerinde megalit, taştan yapılma mezarlara rastlanır. Bilim insanları taş mezarların büyük olasılıkla ölülerin ruhlarının bütünleştiği bir tür "yedek beden" olduğunu düşünüyor. [2]
Bitkiler gibi döngüsel, taşlar gibi güçlü ve sağlam.
Taştan bir "yedek beden" sonsuza kadar varolması için yapılmış bir bedendi. Taş mezarların içindeki taştan putlar, ataları sembolize ediyordu. Yine ölülere ait iskelet ya da küller gibi unsurlarla ölü, taşı canlandırıyor ve bu şekilde megalit mezar bitip tükenmek bilmeyen bir canlılık, yaşam ve güç kaynağına dönüşüyordu. Yani özetle insan bitki gibi hassas ve döngüsel, taş gibi sağlam ve ölümsüz oluyordu.
Çağlar geçtikçe insanlığın ölümle baş etme yöntemleri de değişti. Teknolojinin akıl almaz bir hızla ilerlediği yapay zeka çağında pek çok teknolojik gelişmeye şahit oluyoruz. Ölmüş yakınların dijital kopyalarını, başka bir deyişle avatarlarını üretebilmek mümkün, bu konu üzerinde çalışan şirketler var. Üretken yapay zeka, sosyal medyada paylaşılan görüntü ya da ses kayıtları gibi yayınlanmış içerikleri kullanarak daha önce hiç üretilmemiş içerikler yaratabiliyor. [3]
Ölmüş yakınınızın dijital kopyası ile iletişim kurmayı hedefleyen bu teknolojik gelişme henüz emekle aşamasında olsa da pek çok etik problemi beraberinde getirebilir. Ölümü kabullenmekte zorlanan insanlığın ölmüş yakınlarının dijital kopyaları ile bir nebze de olsa ölümlü olmanın getirdiği travma ile baş etmeye çalışıyor.
İbrahimi dinlerde döngüsel zaman anlayışı olmadığı ve zaman kavramı lineer olduğu için ölüme çare bulmak ve sonsuz yaşama kavuşmak için teknolojiye tutunuyoruz. Yaşlanmayı durduran ve hatta tersine çeviren teknolojiler üzerinde hayli çalışma var. Taştan yaratılmadık ama bilimkurgu filmlere konu olduğu gibi organik ve inorganik hammaddeden üretilmiş insan vücutları görmek hiç te hayal değil. Yapılan bilimsel çalışmalar, gelecekte üretilmesi muhtemel yapay organlar sayesinde ölümün çirkin yüzüne bakmaktan insanlığı kurtarabilecek mi?
Başka bir teknolojik gelişmeden daha bahsetmek istiyorum.
CL1 adı verilen bir biyobilgisayardan. Deri ya da kandan elde edilmiş beyin hücrelerinin yaşam destek ünitesi ile beraber bulunduğu bir biyobilgisayar. Avustralya'da kurulmuş Cortical Labs adlı şirketin piyasaya sürdüğü bir wetware yani ıslak donanım. Organoid adı verilen bu hücre yapıları tam olarak bir organ olmasa da biyobilgisayarın yaşam destek ünitesi içinde gönderilen elektrik sinyallerine tepki veriyor ve oyun oynamayı öğreniyor. [4]
Organik olanla organik olmayanın uyumlu birlikteliği. Silikon çip üzerine yerleştirilmiş beyin hücreleri öğrenebiliyor. Zaman içerisinde gelişen bu teknoloji ile yapay bir sistem üzerine yerleştirilmiş organik beyin hücrelerinin zamanla neye evrileceğini kestirmek güç. Cortical Labs firması tabaktaki beyin adını verdiği deneylerle bu küçük hücre yapılarına ödül ve ceza sistemi ile oyun oynamayı öğretiyor. Yani öğrenebilen bir sistem. Bu hücre yapıları zamanla organa dönüştürülebilir mi ya da bilinç kazanabilir mi?
Bir usb belleğe bilincini aktarıp uzayda sonsuza kadar yaşamayı hayal eden insanlık elde ettiği bu teknolojik gelişmelerle ölümsüzlük hayalini gerçekleştirebilir mi? Söz konusu biyobilgisayarda olduğu gibi organik ve inorganik yapıların bir arada çalıştığı bu teknoloji zamanla insan ve makine karışımı yapılara bizi götürür mü kim bilebilir. Matrix evreninde yıllar önce anlatılan bir dünyaya doğru mu gidiyoruz? Bu soruların cevaplarını sanıyorum çok ta uzun olmayan bir zaman diliminde alabiliriz.
Bitkilerdeki döngüsel zaman anlayışına geri dönersek, zamanla kurduğumuz ilişki inançlarla, kültürle ilişkimizi de belirliyor esasen. Arkaik toplumlardaki döngüsel zaman anlayışında, ölüm bir son olmadığı ve ölümün yeni bir hayatın kapısı olacağı inancı doğa ile kurulan ilişkiyi de belirliyor. Ölümsüzlüğe ulaşmak için ölümün gerekli olması. Bir döngü biter başka bir döngünün başlaması için ölüme ihtiyaç vardır. Günümüzde olduğu gibi bir tüketim anlayışının olmadığı o eski çağlarda doğayı kontrol etmek ona şekil verip araçsallaştırmak diye de bir şey yoktur.
Tek Tanrılı dinlerde zaman anlayışı döngüsel değil doğrusaldır ve doğa araçsallaştırılır. İnsan dışındaki her şey, insan için yaratılmıştır. Döngüsel bir varlık anlayışı söz konusu olmadığı için ruh göçü inancı Semavi dinlerde görülmez.
Doğrusal bir zaman anlayışında ölüm bir son olarak kabul edildiği için ölümden kurtulabilmek adına biyoteknolojiye bu kadar emek ve para harcanması da aslında son derece doğal.
İnsanın yaratıldığı malzeme evrimini ne şekilde etkilemiştir? Başka bir hammadde ile yaratılması mümkün olur muydu? Yıldızların bile ölüme mahkum olduğu bir evrende insan küçücük bir nokta bile değilken ölümsüzlüğün sırrına erişebilir mi? Ölümsüzlüğün sırrına vakıf olsa bile bu imkandan herkes yararlanabilir mi? Yaş ortalamasının hayli yükseldiği günümüzde bile sosyal güvenlik konusunda nasıl bir politika izlemek gerekir sorusu çok büyük önem arz ediyor.
En kritik sorun dünya nüfusunu beslemek için daha kaç gezegene ihtiyaç duyulacağı. Modern insanın ortaya çıkışından itibaren dünya nüfusunun 1 milyara ulaşması 200 bin sene aldı. 8 milyara ulaşması ise yaklaşık 200 sene içerisinde gerçekleşti. Doğrusal ve ilerlemeci bir hayat anlayışını benimseyen insanlığın nüfusu da bu anlayışa bağlı olarak hızla yükseldi. İnanç sistemimiz ve dünya görüşümüzün bizi ve içinde yaşadığımız dünyayı ne ölçüde değiştirebileceğinin de kanıtı aynı zamanda bu veriler.
Dünya edebiyatının ilk başyapıtı Gılgamış Efsanesi, ölümsüzlük arayışının, başarıya ulaşmak için her türlü şansa sahip gibi görünen bir girişimin sonunda uğradığı başarısızlığın en heyecan verici öykülerinden biridir. Dünya nüfusunun korkunç boyutlara ulaştığı çağımızda bir çılgınlık gibi görünen ölümsüzlük arayışı ve bu konuda gerçekleştirilen bilimsel çalışmalar insanlığı pek çok ölümcül hastalıktan kurtarabilir.
Bu durumda karşımıza çıkan en önemli sorun kaynak yetersizliği nasıl aşılır? Yıldızların bile ölümden kurtulamadığı bir evrende insanın taş gibi sağlam ve ölümsüz olması mümkün olacak mı? Ölümsüzlüğe çare bulmaya çalışan bilim insanları, Gılgamış'ın ölümsüzlük hayalini gerçekleştirebilecek mi sorusunun cevabını bize zaman gösterecek.
Kaynakça
[1] Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi Mircea Eliade
[2] Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi Mircea Eliade
[3] Evrim Ağacı Youtube Kanalı - Yapay Ruhlar, Ölümden Sonra Yaşamak İster miydiniz?
[4] Barış Özcan Youtube Kanalı - Beyin Hücreleri ile Çalışan Dünyanın İlk Bilgisayarı CL1 Satışa Çıktı?
(FÜ/HA)
