Hazine'den sorumlu Devlet Bakanı'nın da liradaki sıfırların atılabileceğinden, İsrail Modeli'ni merak etmesine bakılırsa... Liranın tahtı sallantı da!
Ne var ki paradan sıfır atmak enflasyonu düşürmekte araç değil. Dahası, enflasyonu düşürmeden ve belli bir düzeyde sabitlemeden böyle bir operasyonun gerçekleştirilmesi mümkün değil. Zira, etiketlerle birlikte ücret ve maaşlardaki sıfırlar da silinmekte, dolayısıyla halkın satın alma gücünde bir değişiklik olmamaktadır. Ama, toplumda enflasyonun düştüğü izlenimi oluştuğundan kısa bir süre için de olsa psikolojik rahatlık ortaya çıkmaktadır.
Etkin istikrar programı
Operasyonun başarısı, ön hazırlıkların iyi yapılması ve yan etkilerini azaltacak önlemlerin alınması kadar bu olumlu, psikolojik ortamın değerlendiriliş biçimine de bağlıdır.
Eğer hükümetler, bu süreç zarfında etkin bir istikrar programı uygulamaya koyabilirlerse sıfırların atılması, enflasyon oranı üzerinde etkili olmaktadır. Aksi taktirde, bir süre sonra halk, satın alma gücünün artmadığını fark etmekte ve de her türlü mal ve hizmete olan talebini attırmaktadır. Sonuçta, hem fiyatlar katlanarak yeniden yükselmeye hem de paranın sıfırları artmaya başlamaktadır.
Zaten Fransa, Finlandiya, İsrail gibi ülkelerin sıfır atma operasyonunda başarılı olmalarının temelinde de tavizsiz uygulanan istikrar programları bulunmaktadır. Buna karşılık Latin Amerika modellerinde toplum üzerindeki sert uygulamalara rağmen siyasi çıkar kaygılarıyla istikrar programlarından sapılması silinen sıfırları geri döndürmüştür.
Ev değiştirmeyle evlilik kurtulmaz
Diyelim, sıfırları attık. Bol sıfırlı anıların karabasanlarından kurtulmak için ismini de değiştirdik. Ama, halkın para talebinin etkileyen nedenler ve harcama biçimini aynı kaldığı sürece ekonominin makro değişkenlerinde önemli bir gelişme olmayacaktır.
Liradan sıfır atılmasının iktidar erkini elden kaçırmamak adına yapılan bir manevra olmadığını... salt enflasyonun hızını düşürmek için gündeme geldiğini varsayarsak;
*Bütçe açıklarının artış hızı durdurulamadığı,
*İhracatın ithalatı karşılama oranı yüzde 100'leri aşmadığı,
*Dış borç stokunun GSMH'ye oranı yüzde 30'un altına çekilmediği,
*Dahası, enflasyonun artış hızı durdurulamadığı,
*Açıkçası, gelişmişler gibi tükenip azgelişmişler gibi üretmeye devam edildiği sürece,
sıfırsız lira, hoş bir anı haline gelecek... Nasıl ki evi değiştirmek her zaman evliliği kurtarmaya yetmiyorsa parayı değiştirmek de ekonomiyi kurtarmaya yetmeyecektir.
Özetle "sıfır operasyonu", paranın hızla değer kaybettiği yüksek enflasyon dönemlerinin doğal bir sonucu. Ama ne ekonomik ne de siyasi dengeleri sağlayan sihirli bir değnek değil!
(YV/NA)
