Tucumán valisi olduğu dönemde Marksistleri katlederek adını duyuran, subayların da desteğiyle genelkurmay başkanlığına atanmak için Isabel Perón üzerinde büyük bir baskı kuran Jorge Rafael Videla; 24 Mart 1976’da sütre gerisinde ABD’nin bulunduğu darbeyle Arjantin’de yönetime el koydu. Kuvvet komutanlarıyla oluşturduğu konsey ile birlikte 1976-1983 arası ülkeyi yöneten Videla, devlet başkanlığı sırasında Perón’u cumhurbaşkanlığından indirmekle kalmadı, hukuku çiğneyip her türlü hakkı gasp ederek Perónizmin Arjantin tarihinden silinmesi için bir mücadeleye girişti. Elbette bu süreçte en çok zarar görenler sosyalistlerdi; öldürüldüler, keyfî tutuklamalara maruz kaldılar ve kaybedildiler.
Videla’nın işbaşında olduğu yedi yılda Arjantin, hem yolsuzluklara boğuldu hem de adaletin ve insan haklarının yok edildiği bir ülke hâline geldi. Gerek cunta döneminde gerek sonraki “demokrasi” yıllarında, işkenceciler ve katiller hesap vermedi; yargılanmadı ve ceza almadı. Plaza de Mayo Anneleri ile birlikte, kaybedilenlerin ve öldürülenlerin aileleri ise Videla cuntasının karanlık yüzünü ortaya koyan eylemlere girişti. Bu eylemler günümüzde de sürüyor.
Yazar Selva Armada, “demokrasiye dönüş” heyecanının yaşandığı 1980’lerde üç genç kızın akıbetini anlattığı Ölü Kızlar’da, cinayet dosyaları üzerindeki karanlığa ve adalet arayışına odaklanıyor. Andrea Danne’nin, Maria Luisa Quevedo’nun ve Sarita Mundin’in nasıl öldürüldüğünü, cezalandırılmayan failleri ve işletilmeyen adalet mekanizmasını Arjantin tarihinden bir kesit olarak sunuyor.
Kayboluş ve kaybediş öyküleri
Suç ve cinayet, pek çok Latin Amerika ülkesinde olduğu gibi Arjantin’de de politik bir meseleydi hep. Fakat 1976’daki darbe sonrası, hem şiddet arttı hem de boyut değiştirdi. Almada’nın anlattığı Danne, Quevedo ve Mundin cinayetleri de bu dönemi izleyen yıllarda esen şiddet rüzgârına dair fikir vermekle birlikte, kadınların karşı karşıya kaldığı dehşeti yansıtması bakımından önemli. Sürekli izlenen ve şiddet mağduru olan; fiziksel ve ruhsal saldırılara uğrayan kadınların durumunu, bu iç cinayet ve adaletsizlik bağlamında inceliyor Almada. Başka bir deyişle darbe sonrasında ivme kazanan eril nobranlığın, kadınları şiddet nesnesine dönüştürmesini ve kanunların etrafından nasıl dolanıldığını gösteriyor bize.
Yazar, aynı gökyüzü altında şiddetin ve dehşetin kime isabet edeceğinin tamamen tesadüflere bağlı olduğunu; Andrea, Maria ve Sarita’nın yaşadıklarının pekâlâ kendisinin başına da gelebileceğini düşünüyor. Diğer bir ifadeyle yalnızca kadın olduğu ve erkekler bir an öyle istediği ya da uzun uzun tasarladığı için kolayca öldürülebileceğinin farkında. Art arda gelen bu üç cinayetin, kadınların değersiz görülmesiyle ve tacizin sıradanlaştırılmasıyla ilgili olduğunu da kavrıyor.
Üç ismin hikâyesindeki ortak nokta, şehirlerden kırsala taşınan şiddet dalgası olduğu kadar, kadın düşmanlığı ve eril güç gösterileri. Ailesinden dinlediği kadına yönelik şiddet hikâyelerini hatırlayan, bunları Andrea, Maria ve Sarita cinayetleriyle birleştiren yazar, hem bir psikolog hem de bir gazeteci misali öğrendiklerini ve elindeki bilgileri ölçüp biçerek düzenliyor. Her bilgi, üç kadının trajik hikâyesini belirginleştirirken Almada, faillerin ve şüphelilerin, katledilenlerin ailelerine verdiği sus paylarını öğrenince hukukun nasıl örselendiğini ve suçun örtbas edildiğini anlıyor.
Almada’nın anlattığı ve hatırlattığı hikâyeler, hem birer cinayet ve şiddet vakası hem de kayboluş ve kaybediş öyküsü. Ailelerin ve tanıkların beyanlarının yanı sıra kadınların başına gelenler, bu iki durumu enikonu ağırlaştırıyor. Bir de meselenin bulanık tarafı var: Kilit konumdaki tanıkların suskunluğu ve şüphelilerle ilgili doğru düzgün soruşturma yapılmaması, eğilip bükülen hakikatler, yalanların ve doğruların birbirine karıştırılması… Dolayısıyla üstü kapatılmaya çalışılan tacizler, tecavüzler ve cinayetlerden oluşan bir şiddet silsilesi… Yazar, bunu yaratan hayatî bir şeye dikkat çekiyor: “Sanırım elde etmemiz gereken şey, dünyanın onlara bakışını yeniden inşa etmek. Onların kızlara nasıl baktıklarını anlarsak dünyaya nasıl baktıklarını da öğreneceğiz, anlıyor musun?”
‘Sanki bir pembe dizi’
Almada’nın anlattığı vakalar, bir yanıyla faili meçhul diğer yanıyla da faili meşhur. Üç olayda da benzer noktalar bulunuyor: Cinayetlerin işlenişinin ötesinde, sonra yaşananlar yani şüphelilerin, tanıkların ve olası faillerin soruşturulması ve dinlenmesi babında bir isteksizlik söz konusu. Andrea, Maria ve Sarita başta olmak üzere, başka pek çok kurbanın ardından kurulan, ilk adı “Gerçek ve Adalet Birliği” olan, sonradan “Hakiki Gerçek, Herkes İçin Adalet” ismini alan platformun üyelerinin istek ve beklentileri bir türlü gerçekleşmiyor. Başka bir deyişle bu kuruluşta görev alanlar, cinayetlerin faili meçhul olarak kalmaması için mücadele ediyor fakat süreç çok ağır işliyor.
Almada’nın Maria cinayetinin ardından yaşananları dair verdiği örnek ise dosyalardaki tıkanma için bir ipucu âdeta: “Küçük bir toplulukta, genç birinin korkunç bir şekilde öldürülmesi her zaman şoke edicidir. María Luisa Quevedo’nun öldürüldüğü haberi, neredeyse başından itibaren, yerel basın tarafından bir roman gibi ele alındı. Chaco bölgesinin en önemli gazetesi olan Norte’de küçük bir kutucukta görünmesi iki gün sürdü. Başlığı şöyleydi: ‘Reşit Olmayan Bir Kızın Gizemli Ölümü.’ Yanında şu başlık vardı: ‘Reşit Olmayan Bir Çocuk Aranıyor.’ Başlangıçta, Quevedo Vakası adı verilen olayın, yeni demokratik hükümetin ajandasında yer alan ve vatandaşların ilgisini toplayan konularla rekabet etmesi gerekti: Diktatörlük döneminde bebek ve çocuklara yasadışı el koyma, Sáenz Peña mezarlığında kimliği bilinmeyen cesetler bulunması, 1976-1982 dönemi boyunca yaşanan adam kaçırma ve kayıpların nedenlerini açıklamaları için askeri liderlere yapılan ilk çağrılar. Ama bu olay hızla öne çıkarak Chaco’nun 1984 yazında yaşanan korku ve gizem dolu bir seriye dönüştü. Entrikalar, şüpheler, sahte ipuçları ve sahte tanıklıklardan oluşan hikâyeyi, sanki bir pembe dizi ya da macera romanı gibi gazetelerden ve radyodan takip ediyordu insanlar.”
Almada, üç genç kadının ve onlar gibi katledilenlerin anısı önünde saygıyla dururken acı olduğu kadar isyan ettiren bir gerçeğin farkında: “O kızın ve o zamandan beri ülkemde öldürülen binlerce kadının tersine, hâlâ yaşıyorum. Sadece şans eseri.”
Yazarın kullandığı “şans eseri” ifadesi, hem Rus Ruleti hâlini alan ve kadınların her an yüzleşebileceği şiddete hem de adalet noksanlığına denk geliyor. Bu, aslında sadece Arjantin değil, yeryüzünün tamamındaki kadınlar için daima geçerli bir durum.
Ölü Kızlar, Selva Armada, Çeviren: İdil Dündar, Yapı Kredi Yayınları, 96 s.
(AB/TY)
