Türkiye, son 60 yılın yüzde 60’ında iktidara seçimle gelen üç ayrı tek partinin oluşturduğu iktidarlarla yönetildi. İlginçtir bu üç partinin her üçü de iktidarlarını sürdürebilmek için seçim sistemlerinde partilerinin çıkarına gördükleri değişiklikleri yapma telaşına kapıldılar. Bu telaş ne onlara, ne de ülkeye yarar getirdi.
Adalet Partisi (AP) Genel Başkanı Süleyman Demirel meclisteki çok sesliliği -yüzde 3 oy alarak mecliste grup kuran ve de sorular soran solu- susturmanın ve başarıyı yakalamanın yolunu milletvekillerinin partilere dağılımında ‘artık oy’ (milli bakiye) sistemi yerine ‘nisbi temsil’i getirmekte bulmuş oldu.
Anavatan Partisi (ANAP) Genel Başkanı Turgut Özal seçimin birinci partisinin daha az oyla daha çok milletvekilini meclise taşıyabilmesi için, çifte barajlı seçim sistemine kontenjan milletvekilliği ekleyerek, seçim çevrelerini küçültüp barajları yükselterek iktidarını pekiştirme yoluna gitti.
Süleyman Demirel’in Adalet Partisi ile Turgut Özal’ın Anavatan Partisi ikişer dönem seçimin birinci partisi olarak tek başlarına iktidar oldular. Sonra koalisyon dönemleri başladı, ama bu dönemlerde siyasi partiler ‘temsilde adalet, yönetimde istikrar’ ilkelerinde anlaşarak adil ve demokratik bir seçim sistemi üretme konusunda bir fikir birliğine hiç ulaşamadılar. Dolayısıyla 1983’de kullanılmaya başlanan yüzde 10’luk ülke barajı bugünlere ulaştı.
TIKLAYIN- Seçim Kanunu teklifi komisyonda kabul edildi
TIKLAYIN- Seçimler ve kampanyalar/ Serçin Sun İpekşen- Doğan Duman
1983
Şimdi sıra Recep Tayyip Erdoğan’ın liderliğinde 20 yıldır iktidarda olan Adalet ve Kalkınma Partisi’nin (AKP) seçim sistemi yoluyla iktidarını uzatma arayışlarına geldi.
Aslında bu arayışlar yeni de değil. AKP’nin 2011 seçimlerinde en yüksek oy düzeyine ulaşmasından bu yana ardı arkası kesilmeden devam ediyor.
Önce seçim çevrelerinin dar mı, yoksa daraltılmış olmasının mı daha iyi olacağı geldi tartışma gündemine. Sonra mesele yerel yönetimlere kaydı ve belediye sınırlarını il sınırlarına taşıyan Büyükşehir Belediyesi kavramıyla hem kapsam hem de yapı değişikliğiyle iktidarın yerel ayağının güçlendirilmesine gidildi.
Ama bu değişim 2014-2019 arası dönem için olumlu sonuç verse de 2019’da süreç tersine döndü ve AKP’nin yerelden genel iktidara doğru oluşturduğu destek, 20-25 yıllık kalelerin yitirilmesiyle iktidar için kösteğe dönüşmeye başladı. Bu olgu da AKP’yi yeniden 1983 yılında çıkan 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu’na yönlendirdi.
Değişiklikler ne getirip/ne götürüyor?
Değişiklikler kimden/kimlerden yana?
Erdoğan ile Bahçeli’nin uzun süren mutabakat oluşturma süreci sonunda üzerinde anlaştıkları değişiklikler altı grupta toplanıp, değerlendirilebilir.
Bu değişikliklerden ilki, şu anda seçime katılabilecek siyasi partiler açısından bir anlam taşımasa da partileri yönlendirme açısından süreç içinde –sınırlı da olsa- önem kazanabilecek, seçim barajının düşürülme önerisi.
İkinci değişiklik partilerin aldıkları oyların belirleyiciliği, seçim barajını aşma açısından içinde yer aldıkları ittifakın oylarına bağlıyken, oyların milletvekilliğine dönüşümünde partinin seçim çevrelerindeki oransal sırasının etkili olmasını düzenliyor.
Üçüncü değişiklik partilerin seçime katılma yeterliliği konusuna, dördüncüsü ise il ve ilçe seçim kurulu üyelerinin belirlenme biçimi hakkındaki değişikliğine ayrılmış.
Seçim sandık kuruluna üye gösterme hakkına sahip partilerin, izin almadan bir başka partinin üyesini aday gösteremeyeceği ve seçmenlerin seçim kütüğüne kayıt edilmeleriyle ilgili adres düzenlemesi yaklaşımına eklemelerde bulunan beşinci ve altıncı değişikliklerden sonra, yedinci değişiklik önerisiyle 1961 tarihli ve 298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun’da yer alan "Başbakan ve bakanlara ilişkin yasaklar"maddesinden ‘başbakan’ sözcüğünün çıkarılması talep ediliyor.
İlk değişiklik
Yüksek seçim barajını özüyle koruyup, düşürüyor gibi yapma denemesi. İlk madde yüzde 10’luk seçim barajının yüzde yedi’ye indirilmesiyle ilgili. Bu değişiklikle, iki farklı kesime yönelik avantaj sunma yoluyla partilerin ortak hareket etme alanlarını bölüp, ittifak sayısını çoklaştırmayı amaçlıyor olabilirler.
Çünkü seçime ittifak yaparak giren ve bu ittifakla barajı aşan partiler bu aşamadan sonra -oy oranları her ne olursa olsun- bağımsız partiler konumuna gelmiş oluyorlar.
Bu maddenin ilk hedefi Halkların Demokratik Partisi (HDP) ve Kürt seçmenler. Eğer Anayasa Mahkemesi’nden HDP’nin kapatılma kararı çıkmazsa HDP için, kapatılma kararının çıkması durumunda ise HDP’lilerin çatısı altında seçime katılacakları parti için "sizin tek başına gücünüz seçim barajını aşmaya yetiyor, sol partilerle ya da başkalarıyla herhangi bir ittifaka ihtiyacınız yok" yönlendirmesiyle bazı potansiyel güçlerin önü kesilirken, güçbirliğiyle büyüme ve yeni politikalar üretebilecek kesimlerin de önünün kapatılması amaçlanıyor olabilir.
Yüzde 7’lik barajla özendirilmeye çalışılan ikinci kesim, Millet İttifakı ile birlikte hareket eden ‘güçlendirilmiş parlamanter sisteme dönüş’ yanlısı, ama ittifak içinde yer aldıkları konusunda resmi açıklamada bulunmayan partiler.
Bu partilere de "siz de ayrı bir ittifak kurarak seçime katılacak olursanız barajı aşabilir, Atatürkçülerle aynı ittifakta yer almak zorunda kalmaya bilirsiniz" mesajı yollanarak, altı partili Millet İttifakı’nın çözülmesi hedeflenmiş olabilir.
TIKLAYIN- Sezgün Tüzün'ün seçimler, sistemler, düzenlemeler üzerine yazıları
Ayrıca bu yolla AKP’nin ilk ideolojik temelinin oluştuğu ve Milli Görüş geleneğinden gelen Saadet Partisi’yle, AKP’den kopan Demokrasi ve Atılım Partisi (DEVA) ile Gelecek Partisi ve Doğru Yol – ANAP çizgilerini temsil eden DP'ye (Demokrat Parti) yeni bir siyasal konum tarif edilmesi, kutuplaşmayı bir başka çizgide de ateşlemeye çalışan yaklaşım denemesini içeriyor olabilir.
İttifakların ittifakı?
Dolayısıyla yüzde on’luk seçim barajının yüzde 7’ye inmesinin partilere -şimdilik- yararının olmamasına karşın bu değişiklik, daha küçük ittifaklara kapı aralayarak Millet İttifakı’nın parçalanmasına neden olabilecek potansiyeliyle işlev kazanabilecek bir düzenleme.
Ancak bu yapı iktidar ve ortağının çıkarları yönünde işlerlik kazanabileceği gibi, ters yönde bir etkinliğe de kaynaklık ederek ittifakların ittifakı yoluyla İslamcı-Milliyetçi otoriter kanadın kaybedip, demokratik talepleri destekleyen siyasi kanadın iktidara taşındığı bir ortamın yaratılmasına yarayabilir.
İkinci Değişiklik
Parti oylarının barajsız sistemle milletvekilliğine dönüşümü. Tek başına seçim barajını aşabilecek oy potansiyeline sahip olmayan partilere, "kendine seçim barajını aşabilecek büyüklükte oy sağlayan ve fikir birliği içinde olduğun partilerle ittifak oluştur" komutu veren bir nitelik taşıyor.
Bu değişiklik önerisi bir de ayrıca;
* milletvekillerinin oy oranlarına göre partilere dağılımında büyük partilere avantaj sağlayan,
* milletvekilliğine dönüşmeyen oyu azaltıp nisbi temsil oranını yükselten,
* ittifakların mecliste nitelikli çoğunluğa ulaşmasını zorlaştıran,
yönleriyle özünde iktidarın değiştirilmesine karşı direnci taşıyan bir yaklaşım sergiliyor.
İktidar partisi ve küçük ortağı bu değişiklikle, "Cumhurbaşkanlığı seçimini kaybedebiliriz ama bu sizin, bizim kurguladığımız Cumhurbaşkanlığı sistemini değiştirmeniz/değiştirebilmeniz anlamına gelmez ve de gelemez. Çünkü Anayasa’yı değiştirecek çocuğunluğa ulaşamaz ve bunu hayal bile edemezsiniz" diyor ve ekliyorlar: "Cumhurbaşkanlığını diyelim ki bugün için kazandınız, unutmayın yarın ilk seçimde onu mutlaka geri alırız."
Erdoğan ile Bahçeli ne diyor?
Devlet Bahçeli ve Recep Tayyip Erdoğan rakiplerine bir başka şey daha söylüyor olabilir. Örneğin diyebilirler ki; "siz Cumhurbaşkanlığını kazanmayı hayal etmeyin. Hayal etmeyin mecliste çoğunluğu alsanız bile biz, mecliste çoğunluğa sahip olmadan ve de size mecliste nitelikli çoğunluk şansı tanımadan bu sistemi götürmeye devam eder, iktidarımızı sürdürebiliriz".
Dolayısıyla bu söylem "siyaset adamlarının, liderlerin yarışacağı Cumhurbaşkanlığı seçimiyle parti ve adaylarının yarışacağı Milletvekilliği seçimlerini birbirine karıştırmamak gerek. Biri partiler arası yarışa konu olabilir, ama Cumhurbaşkanlığı seçimleri partili / partisiz seçmenlerin karizmatik liderlik için oy kullanma yarışıdır. Onun için Erdoğan’ın aday olacağı karizmatik liderlik seçiminde, seçimi kaybedeceği düşünülemez" diye de anlaşılabilir.
Neden D’hondt sistemi?D'hont sisteminde partilerin seçim çevresinde aldıkları oylar en yüksekten aşağı doğru sıralanır, ilk milletvekilliğini en yüksek oyu alan parti kazandıktan sonra, o partinin oyları ikiye bölünür ve bulunan oy düzeyine kadar oy alan partiler ilk milletvekillerini çıkarır ve ilk parti ikinci milletvekilini çıkarmasının ardından oyları üçe bölünerek o düzeye kadar oy almış partiler milletvekili çıkarmaya devam eder.
Böylece baraj sorunu olmadan az ya da çok oy almış partiler bu sistemle milletvekili kazanma şansına sahip olurlar. Herhangi bir partinin mecliste nitelikli oy oranına (5’de 3 ya da 3’te 2) sahip olabilmesi için tek başına geçerli oyların yüzde 50’sinden fazlasını alması, diğer partilerin de oylarının seçim çevrelerine dengeli dağılması gerekir. Bu nedenle Erdoğan ve Bahçeli, yetkileri sınırsız, sorumluluğu salt seçmene karşı diye tanımlanan partili Cumhurbaşkanlığı Hükümet sisteminin değiştirilemez oluşunu, ileri-geri gidişli yasa değişikliği ile sağladıkları kanısında birleşebilirler. |
(ST/APK/EMK)
* Rize Milletvekili Hayati Yazıcı, İstanbul Milletvekili Feti Yıldız ve Adalet ve Kalkınma Partisi Grup Başkanvekili Çanakkale Milletvekili Bülent Turan, Milliyetçi Hareket Partisi Grup Başkanvekili Sakarya Milletvekili Muhammed Levent Bülbül ile 91 Milletvekilinin verdiği teklif Anayasa Komisyonu'ndan 23 Mart 2022'de geçti.
Kazandıracak seçim sistemi yaratmak/ Sezgin Tüzün
1/ Seçim sistemi değiştirmekle iktidar ne kadar uzar?
2/ Seçim Kanunu'ndaki değişiklikler ne getiriyor, ne götürüyor?
