Türkiye'de sakatlık mevzuu sosyal bir olgu olarak akademik camiada ve toplumsal bir konu olarak da politik alanda yıllar yılı yok sayıldı. Özellikle eşcinseller, kadınlar ve farklı etnisiteden olanlar entelijansiyanın ve zulme karşı tavır alma iddiasında olan kişi ve örgütlerin ilgi alanına görece kolay girebiliyorken, Türkiye'nin ve dünyanın neredeyse her yerinde benzer sistematik şekilde ayrımcılığa uğrayan ve dışlanan sakatlar söz konusu olduğunda herkesin üç maymunu oynaması, bence üzerinde uzun uzun düşünülmesi gereken bir durumdur. Oysa 1970'lerden bu yana Amerika ve Avrupa'daki politik alanda çok ciddi bir Sakat Hareketi ve akademide de Sakatlık Çalışmaları adıyla kendine yer edinen önemli bir literatür var...
Şunu söylemek istiyorum, yahu, kimse mi merak etmedi sakatlık konusunu?
Nasıl oldu da Türkiye'de toplumsal-politik bir durum/kimlik olarak sakatlık konusu insan ve toplum bilimlerinin dikkatini çekmedi? Sakatlığın sadece kişisel bir trajedi olarak algılanmasında ve tıp biliminin uzmanlarının da bu trajediyi sonlandırma gücünü elinde bulunduran iktidar grubu olarak konumlanmasında bir terslik olduğunu kimse düşünmedi mi sahiden?
İnsanın kendine yabancılaştırılması; insanın kendi bedenini düzeltilmesi gereken bir "ucube" olarak görmesi, yaftalanan "anormal"liği üzerinden "normal"in kurgulanmasına araç kılınması vs. hiç mi "ilginç" değil?
Bedenlerimizin elimizden alınarak "toplumsal olarak inşa" ediliyor olması, üzerinde düşünülmesi, tarihsel izi sürülmesi gereken bir konu gibi görünmüyor mu?
Eğitim ve istihdam politikalarıyla; kentlerin ve mekânların herkes için uygun yapılmıyor olmasıyla sakatların sistemli bir şekilde dışlanıyor olması toplumsal bir soruna işaret etmiyor mu?
Tıpkı heteroseksüelliğin "normal" homoseksüelliğin ise "anormal" sayılması gibi, sağlam-bedenliliğin de "doğal" olarak dayatılması tanıdık gelmiyor mu? Ya Sakatfobi? Toplumsal Sakatlık kavramı feministlere bir şey çağrıştırmıyor mu? Sol çevreler kapitalizmin yükselişi ile sakatlık ideolojisinin inşası arasında bir bağ kuramaz mı?
Yıllardır bu ve benzeri soruları soruyorum kendi kendime ve doğrusu yakın zamana kadar da cevaplar hep canımı sıkıyordu. Ama son yıllarda bu durum olumlu yönde değişmeye başladı; Sakatlık Çalışmaları alanında araştırmalar yapan ve yayınlar sunan sosyolog arkadaşlarımız var artık. Bana bu yazıyı yazdıran da böylesi bir çalışmanın sonucunda ortaya çıkan Sakatlık Çalışmaları (Sosyal Bilimlerden Bakmak) isimli bir çeviri derlemesinin Koç Üniversitesi Yayınları'ndan yayınlanmış olması. Sakatlık konusunda düşünmeye ve yazmaya çalışan biri olarak ne kadar heyecanlandığımı ve derlemeyi ne kadar kıymetli bulduğumu söylememe gerek var mı, bilmiyorum...
Derlemeyi yapan Dikmen Bezmez, Koç Üniversitesi Sosyoloji Bölümünde; Sibel Yardımcı ve Yıldırım Şentürk, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyoloji Bölümünde öğretim üyesi olarak çalışıyor. Kitabın girişinden alıntılarsam, "Bu derlemenin amacı, Sakatlık Çalışmaları [Disability Studies] başlığı altında şekillenen, ve görece yeni olan bir araştırma alanıyla ilgili güncel tartışmaları ve literatürü Türkiye'deki okuyucuya tanıtmak".
Bu bağlamda, sakatlık çalışmaları alanındaki temel tartışmaları büyük oranda yansıtabilecek bir yelpaze oluşturmak düşüncesiyle farklı yazarlara ait yirmi bir makale** beş ayrı başlık altında bir araya getirilmiş: 1) Sakatlığa Kuramsal Yaklaşımlar, 2) Tarihte Sakatlık, 3) Dışlama/Dahil Etme Süreçleri, 4) Sakat Hareketi, 5) Sakatlık ve Kimlik.
Yaklaşık 600 sayfadan oluşan kitap her ne kadar akademik makalelerden oluşuyor olsa da meraklı ve hevesli kişilerin okumasına mani ağır bir dili olmadığını söylemeliyim.
"Umuyoruz ki bu derleme sadece sakatlık çalışmaları alanında değil, aynı zamanda sosyal bilimlerin farklı dallarında, özellikle queer, kadın, ırk, etnisite çalışmaları alanlarında da okuyan ve üreten kişilere katkı sağlar."
Israrla tavsiye ediyorum; okudukça göreceksiniz ki sakatlık hiç de öyle bildiğimiz/zannettiğimiz şey değil; ve sakatların kurtuluşu aslında "sağlam-bedenleri" de özgürleştirecektir.
Ufuk açıcı bir okuma olacağını garanti edebilirim...
* Bülent Küçükaslan, Engelliler.Biz Platform
** İçindekiler:
Carol Thomas / Sakatlık Kuramı: Kilit Fikirler, Meseleler ve Düşünürler; Tom Shakespeare / Sakatlık Sosyal Modeli; Bill Hughes - Kevın Paterson / Sakatlık Sosyal Modeli ve Kaybolan Beden: Bir Yeti Yitimi Sosyolojisine Doğru; Tobin Siebers / Teoride Sakatlık: Toplumsal İnşacılıktan Bedenin Yeni Gerçekçiliğine; David L. Braddock - Susan L. Parish / Sakatlığın Kurumsal Tarihi; Lennard J. Davis / Normalliğin İnşası: Çan Eğrisi, Roman ve On Dokuzuncu Yüzyılda Sakat Bedenin İcadı; Michael Oliver / Sakatlık ve Kapitalizmin Yükselişi; Mıchael Oliver / Sakatlığın İdeolojik İnşası; Roxana Galusca / Kurmaca Sağlamlıktan Ulusal Kimliğe: Ellis Adası'nda Sakatlık, Sağlık Muayenesi ve Kamu Sağlığı Düzenlemeleri Dışlama/ Dahil Etme Süreçleri; Kay Schriner / Sakatlık Çalışmaları Perspektifinden Sakat İstihdamı Sorunları ve Politikaları: Bir Uluslararası Yaklaşım; Len Barton - Felicity Armstrong / Sakatlık, Eğitim ve Dahil Etme: Kültürler Arası Meseleler ve İkilemler; Rob Imrie / Sakatlayıcı Çevre Tasarımı; Brendan Gleeson / Teknoloji Sakatlayıcı Kentin Üstesinden Gelebilir mi?; Tom Shakespeare - Nick Watson / Farkı Yaratmak: Sakatlık, Siyaset ve Tanınma; Angharad E. Beckett / Toplumsal Hareketleri Anlamak: Geç Modernlik Koşullarında Sakat Hareketini Kuramsallaştırmak; Reiko Hayaşi - Masako Okuhira / Japonya'da Sakat Hakları Hareketinin Dünü BugünüYarını; Paul K. Longmore / Direniş: Sakat Hakları Hareketi ve Yardımlı İntihar; Rose Gaivin / Çalışma ve Cinsellikle İlişkisi İçinde Sakat Kimliğinin Soykütüğü; Lennard J. Davis / Kimlik Siyasetinin Sonu ve Dismodernizmin Başlangıcı: İstikrarsız Bir Kategori Olarak Sakatlık Üzerine; RosemarIe Garland-Thomson / Sakatlığın Dahil Edilmesi, Feminist Kuramın Dönüştürülmesi; Robert McRuer / Zorunlu Sağlam Bedenlilik ve Queer/Sakat Varoluş
