2025 Bahar Direnişleri, halkın yeniden sokaklara çıktığı, polis barikatlarını yıktığı, öğrencilerin üniversitelerde dersleri boykot ettiği bir dönem olmakla kalmadı.
Bu direniş dalgası, uzun süredir içselleştirdiğimiz militarist tahakkümün görünürlüğünün ayyuka çıktığı, neyse ki yeniden sorgulandığı ve sivil itaatsizlik zemininde aşılmaya çalışıldığı önemli bir eşik yarattı.
Polis şiddetinin giderek AKP iktidarının asli yönetim tekniğine dönüşmesiyle, toplumsal hayat da adım adım militarize oldu. Meydanlar yasaklandı, kamusal alanlar ablukaya alındı, gündelik yaşamın her alanına gözetim, korku ve itaat duygusu sindirildi.
Ancak bu direnişler gösterdi ki olağanlaştırılan bu şiddete karşı sessizce durmak, salt edilgen bir onay vermek anlamıyla sınırlı kalmıyor.
Bir özne olarak hepimizi kendi içimizde çözülüşün eşiğine getiriyor. Bahar Direnişleri ile yeniden beliren sivil itaatsizlik, tam da burada karşı koyuş anlamı ile beraber özneliğini yeniden hatırlama sürecine dönüştü.
Tıpkı Judith Butler’ın dediği gibi: “İnsanlar yalnızca söyledikleriyle değil, nerede ve nasıl bir araya geldikleriyle de politika yaparlar. Kolektif direniş yalnızca bir talepler bütünü değildir aynı zamanda bir ‘bedensel görünürlük’ biçimidir. Bu da politik olanı, yalnızca iktidarla kurulan ilişkiden değil, birlikte varoluşun biçiminden üretir”.
Bahar Direnişleri ile ortaya çıkan sivil itaatsizlik, tepkisel bir refleks olmanın çok ötesine geçerek ve sürekli yeni bir araya gelişler yaratarak, “Başka bir” var olma halini arayan kolektif özneleşme sürecini yarattı.
Gezi Direnişleri'nden bugüne militarizmin sadece fiziksel değil, zihinsel kodlarımızı da kuşattığı bir ortamda, yeniden hatırlatıyoruz: Sivil itaatsizlik, iktidarın sürekli krizler yaratarak polis şiddetini normalleştirdiği bir ortamı reddetmenin en etkili yollarından biri; belki de başlangıç noktası.
Giorgio Agamben’in olağanüstü hal teorisi ile aktardığı, “Modern devletin, olağanüstü hali istisnai bir durum olarak değil, bir yönetim biçimi olarak kullanması; şiddet tekelini hayatın her alanına sindirmesi ve normalleştirmesi” çerçevesi, AKP iktidarının yaptıklarıyla eşleşiyor.
Olağanüstü hal hukuki bir statünün çok ötesinde ve artık bir yönetim biçimine dönüştü. Ve bu “istisna hali” sürekli hale geldiğinde, yalnızca haklarımızdan değil varoluşsal özneliğimizden de mahrum kalıyoruz.
Bu nedenle barış meselesi tartışılırken, sadece silahların susması boyutunda kalmamalıyız; şiddetin tüm formlarının çözülmesini içeren çok katmanlı bir demilitarizasyon süreci tahayyül etmeliyiz. İlk Barış Sürecinde, kısa ömürlü de olsa gerillanın sınır dışına çekildiği ve askeri operasyonların (büyük ölçüde) durduğu bir deneyim yaşanmıştı. Bu deneyim halklar arası yakınlaşma ve siyasal çözüm umudu getirmiş, barışın toplumsallaşmasına yönelik bir zemin yaratılabileceğini göstermişti.
Bugün yeniden yükselen, “PKK silah bıraksın” çağrıları ancak devletin de demilitarize olmasıyla, yani Kürt sorununu bir güvenlik meselesi olarak görmeyi bırakmasıyla karşılığını bulabilir.
Sivil çözüm mekanizmaları ve siyasal temsil haklarının güvence altına alınması da bunun doğrudan bir parçasıdır. Oysa bugün, bu ülkede Kürtlerin seçme seçilme hakkı bile iktidar tarafından gasp ediliyor; bu yüzden barış için önce demilitarizasyona yani şiddetsiz bir siyasal tahayyüle ve toplumsal hayata ihtiyacımız var.
İşte tam bu noktada, hem Bahar Direnişlerinde ortaya çıkan sivil itaatsizlik pratiklerinin bir devamı olarak hem de Barış Süreci bağlamında vicdani ret yeniden gündeme gelmeli.
Zorunlu askerlik hala hukuk dışı olmasına rağmen geçerliliğini korurken, bu rejim sadece savaş zamanlarının değil gündelik hayatın da temel yapılarından biri olmaya devam ediyor. Askerlik, erkeklik ideolojisinin yeniden üretildiği, milliyetçiliğin kutsandığı, itaatin normalleştirildiği bir aygıt olarak hala çok merkezi. Vicdani ret ise buna karşı doğrudan bir reddiye.
İtaatin normalleşmesini düşünürken, Byung-Chul Han’ın işaret ettiği “görünmez iktidara” gidiyor aklım: ”Günümüzün en etkili iktidarı, kendi görünürlüğünü yok eder”.
Bu yok ediş, yalnızca baskının görünmezleşmesiyle kalmaz, bireyin arzularının ve davranış kalıplarının iktidar tarafından içeriden yeniden şekillendirilmesi ile tamamlanır.
Devlet, halklara boyun eğdirmek için artık salt şiddet araçlarını değil; korku, güvensizlik, performans baskısı ve toplumsal dışlanma gibi pasif rıza mekanizmalarını kullanır. Gözetim kameraları, sosyal medya denetimleri, kimlik kontrolleri gibi uygulamalar, “Bireyi sürekli izlenen bir özneliğe dönüştürürken”; bu izlenme hali, zamanla kişinin kendi davranışlarını iktidarın beklentilerine göre düzenlemesine neden olur.
Toplumun derinlerine sızan, içselleştirilmiş bir tahakküm biçimi yaratır ve devlet sürekli rıza imal eder. Vicdani ret, tam da bu noktada, sadece dışsal güçlere karşı değil içsel otoriter yapılara karşı da bir direniştir. Bireyin kendi vicdanında iktidarı reddetme biçimidir; savaşmamanın ötesinde “militer benlik” haline gelmemektir.
Dolayısıyla vicdani ret sadece silah tutmayı değil, savaş mantığını, devletin şiddet tekeline teslim olmayı, militarizmin gündelik hayatı kuşatan kodlarını reddetmenin bir yoludur.
Bu nedenle salt bir “hak” olmanın çok ötesindedir: Barışın toplumsallaşmasına giden yolun temel bir adımıdır. Bunun için elbette önce vicdani reddin toplumsallaşmasına ihtiyacımız olacak.
Barış yalnızca “masalarda” yürütülen bir süreç değildir. Halklar arası ilişkilerde, sokakta, evde, okulda her yerde kurulan ve yukarıdan “tesis edilen” bir düzenin aksine aşağıdan inşa edilen müşterek bir haldir. Bu müşterek hal ise ancak militarist dilin ve şiddet kültürünün reddiyle mümkün olabilir.
Dolayısıyla savaşları durdurmanın yolu, savaşın meşruiyetini üreten, söz gelimi ayrımcılık gibi tüm yapıların çözülmesinden geçer.
Vicdani ret bu yapıları çözmeyi hedef alır: Militarizmin toplumsal meşruiyetini sorgular, savaşın ideolojik temelini sarsar. Sadece bireysel bir tercih değil, kolektif bir direniş formudur.
2025 Bahar Direnişleri henüz bu farkındalığı bütünlüklü biçimde üretememiş olsa da ortaya koyduğu sivil itaatsizlik pratikleriyle bu yönde güçlü bir potansiyel taşıyor.
Direnişlerin açtığı antimilitarist yarılma, vicdani ret ile yeniden buluşursa, sadece zorunlu askerlik değil, militarizmin kuşattığı her hal ile yüzleşmek mümkün hale gelir.
Barış kendiliğinden gelmeyecek; biz, devletin imal ettiği rızanın tam karşısında duracağız ve üretilen rızayı çözerek, barışı imal edeceğiz. Bu imalat reddedişle başlayacak ve dayanışmaya, yataylığa, özneliğe, müşterekliğe dayalı yeni ilişkiler yaratarak ve toplumsal bağlar kurarak devam edecek.
“Yüreği Elinde, Barış İçin Gezen” Sırrı Abiye sözümüzdür: Barış olacak!
(KK/EMK)
