II. Dünya Savaşı sırasında Nazilerin soykırımına uğrayan Yahudileri yeterince savunmadığı için resmen özür dileyen Katolik dünyasının merkezi, Ermeni Soykırımı’nı da yaşandıktan 85 yıl sonra, 2000 yılında resmen kabul etmişti.
Vatikan, Ermeni Soykırımı ile ilgili ilk önemli çıkışını da, 1965 yılında yaptı. Soykırımın Ermeniler tarafından ilk kez dünya genelinde anıldığı yıl yayımlanan bir mektup, o dönem Türkiye kamuoyunda büyük yankı yaratmıştı.
İlk çıkış
Papa 6. Paul tarafından, Katolik Ermenilerin Patriği Ermeni Cismani Meclisi Üyesi Ignatius Bedros 16. Batanian’a soykırımın 50. yıldönümü anma törenleri nedeniyle gönderdiği mektup basına açıklandı. 14 Kasım 1964 tarihini taşıyan Papa’nın mektubunun ilk satırları şöyleydi: “Ermenilerin, ecdatlarının kurban edilişini anmaya hazırlandıklarını ve aziz ölülerinin ebedi istirahatleri ve ruhları için dua edeceklerini bildiren mektubunuzu aldık.”
Papa, daha sonra bu içten gelen dinî sempatiyi takdir ederek, 1964 yılının 18 Kasımı’nda, yani ruhani birlik ayini arefesinde, kiliselerin liderlerine de mukaddes azizlerin yâdedilmesi için çağrıda bulunduğunu, dünyadaki bütün mukaddes Pier kiliselerindeki piskoposlardan, kendisinin de şahsen katılmayı arzu ettiği ilahi adaklarında, Ermenilerin ruhları için de dua etmelerini ayrıca istediğini belirtmekteydi.
2. Jean Paul
Ankara’nın o dönem korktuğu adımsa, Vatikan tarafından 2000 yılında atıldı. Papa II. Jean Paul’ün 9 Kasım 2000’de Tüm Dünya Ermenileri Gatoğigosu II. Karekin ile yaptığı ortak açıklamayla, kamuoyuna seslenme amacıyla kaleme alınan bir belgede ilk kez Ermeni Soykırımı’nı tanımış oldu.
Açıklamada, Hıristiyanların, 20. yüzyılı en büyük zulümlere tanık olunan bir yüzyıl olarak anımsayacakları belirtildi: “Yüzyılın başındaki Ermeni Soykırımı, bilahare yaşanacak vahşetlerin mukaddimesi konumundaydı. İki dünya savaşı, çok sayıdaki bölgesel çatışmalar ve bilinçlice uygulanan soykırım kampanyaları, milyonlarca inananın yaşamına mal oldu.”
Ortak açıklamada, Osmanlı veya Türkiye’nin adı geçmese de açıklama öncesinde Vatikan’da Papa’nın huzurunda konuşan II. Karekin, soykırımın 1915’te Osmanlı Türkiyesi tarafından gerçekleştirildiğini açıkça vurgulamıştı. Papa II. Jean Paul ise konuşmasında, 20. yüzyılda Ermenilerin tüyler ürpertici acılar yaşadıklarından söz etmişti.
Ve son Papa
Papa Francis’in Ermeni Soykırımı için Türkiye’ye ilk çağrısı, henüz Vatikan’da Katolik dünyasının ruhani lideri olmadan önce geldi. Buenos Aires Başpiskoposu iken, 2006 yılında, 91. yıldönümünde Ermeni Soykırımı’nı kayıtsız şartsız tanıması için Türkiye’ye çağrıda bulundu.
Dört yıl sonra ise ‘Cennete ve Yeryüzünde’ adlı kitabında Ermeni Soykırımı’nı Yahudi Soykırımı ile eş tutan Papa Francis, Vatikan’daki görevini üstlenmesinin ardından, 2013 Haziran’ında, Dünya Ermeni Katolikleri Patriği 19. Nerses Bedros’u kabul ettiği Vatikan’daki görüşmesinde, Ermeni Soykırımı ile ilgili net tavrını bir kez daha ortaya koydu.
Papa, Ermeni Patriği ile görüşmeye katılan bir Ermeni ailesinin konuya değinip atalarının Osmanlılarca katledilmesini söylemesi üzerine, “20. yüzyılın ilk soykırımı Ermenilere yapılmıştır” dedi.
Son olaraksa Papa Francis, geçen Mayıs ayı başında, II. Karekin ile görüşmesi sonrasında yayınladığı açıklamada, geçtiğimiz yüzyıldaki trajik olaylarda Ermeni ulusunun verdiği şehitleri hatırlatarak, onların trajik tanıklıklarının unutulmaması gerektiğini vurguladı.
Papa, açıklamasında, 1915’te ölenler için şehit tanımını kullandı: “İsa Mesih için geçen yüzyıldaki trajik olaylarda kan dökenlerin sayısı, kesinlikle ilk yüzyıllardakinden daha fazladır ve bu şehitlikte, Ermeni ulusunun çocuklarının onurlu bir yeri var.” (SK/NV)
* Bu yazı Agos gazetesinin 27 Kasım sayısında yayımlandı.
