Osmanlı'dan günümüze hayvan hakları

* Fotoğraflar: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.

"Fransızlar bir insanın sırf derisi siyah diye kayıtsız şartsız bir zalimin keyfine terk edilemeyeceğini anladılar. Belki bir gün, bacak sayısının, derideki tüy miktarının ya da sağrı kemiğinin nerede bittiğinin de duyguları olan bir varlığı aynı akıbete terk etmek için eşit derecede yetersiz sebepler olduğu anlaşılır." Peter Singer, Hayvan Özgürleşmesi (Animal Liberation) kitabından.

Prof. Dr. Aşkın Yaşar, Prof. Dr. İbrahim Maraş, Prof. Dr. Hüseyin Hatemi, Yağmur Özgür Güven, Engin Arıkan, Hayatki Baki, Özgün Öztürk, Murat Toklucu, Av. Hülya Yalçın, Prof. Dr. Hazim Tamer Dodurka, Dr. M. Fatih Çalışır'ın bölüm yazarları olduğu "Hayvan Hakları Tarihi ve Türkiye" kitabı İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Yayınları tarafından geçtiğimiz yıl ağustos ayında yayımlandı.

Kitap, hayvan haklarının doğuşu, tarihsel gelişim süreci, hayvan haklarının yayılması, felsefede hayvan hakları, günümüzde hayvan hakları ile hayvanları anlamak başlık ve bölümlerinden oluşuyor.

Havrita, Konya, Elazığ

Kitabın sonunda Dr. M. Fatih Çalışır tarafından hazırlanan bir de "Hayvan Hakları Kronolojisi" var.

Türkiye'de özellikle sokakta ve barınakta yaşayan hayvanların hakları son yıllarda yasalara rağmen ihlal ediliyor. Hayvanları hedef gösteren ve yaşadıkları mekânlardan alıkonulmasına neden olan uygulamalar, oluşumlar günbegün artıyor. Hayvan hakları savunucuları ve hukukçular ise bu hak ihlallerini gündemleştirmeye ve yasal zemine taşımaya devam ediyorlar. Örneğin verilen mücadele sonucu sokaktaki hayvanların yerinin işaretlenmesine neden olan Havrita uygulaması, 22 Ağustos 2022'de Ankara 1. Sulh Ceza Mahkemesi tarafından erişime engellendi.

Öte yandan, sayısız hayvanın öldürüldüğü belgelerle, görüntülerle ve bilirkişi raporuyla ispatlanan Elazığ Barınak Davasında sanıklar hakkında beraat kararı verilirken, tüm kamuoyunda tepki gören Konya'daki kürekle köpek öldürme vakasında olayı kapatmaya ve yetkilileri aklamaya yönelik davada, ceza dahi denilemeyecek cezalar verildi.

TIKLAYIN - Hayvanların 2022'si: Gasp edilen hakları, davaları, kazanımları

Erdoğan'ın açıklaması

Bunların üzerine bir de devletin en üst kademesinden en alt kademesine dek sokakta yaşayan hayvanlarla ilgili açıklamalar geliyor. Son olarak, Macaristan ziyareti sonrası 21 Ağustos 2023'te gazetecilerin sorularını yanıtlayan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, sokakta yaşayan köpeklerle ilgili konuştu.

Erdoğan'a soru yönelten gazeteci, sokakta yaşayan köpeklerden "köpek terörü" olarak bahsetti ve bu konuda adım atılıp atılmayacağını sordu. Erdoğan'ın soruya yanıtı şöyle oldu:

Başıboş, sahipsiz köpeklerle mücadele konusunda yasal düzenleme mevcut. Gerek ilgili bakanlık gerekse belediyeler sahipsiz, başıboş köpekleri barınaklara topluyor, ama toplamak işi bitirmiyor. Bunları barınaklar çerçevesi içerisinde bir yerlerde toparlamak lazım. Bundan sonraki süreçte de bunu bizler yapmaya kararlıyız ve bu kararlılığımız devam edecek.

Erdoğan'ın açıklamalarına hayvan hakları örgütleri, hukukçular ve bazı siyasi partiler tepki gösterdi. Ardından da hayvanların kazanımlarla elde edilen hakları hatırlatıldı.

Tarih

Peki Türkiye'de hayvan haklarının tarihi ne?

İBB'nin yayımladığı kitapta Avukat Hülya Yalçın'ın aktardığına göre, Türkiye'de ilk kez 1912 yılında "Himaye-i Hayvanat Cemiyeti" adı altında bir hayvan koruma derneği kuruldu.

Cemiyet muhtemelen, 29 Mayıs 1910'da İstanbul'da sokakta yaşayan köpeklerin toplatılarak Hayırsızada'ya (Sivriada) gönderilmesi ve ardından gerçekleşen katliamdan sonra kuruldu. Savaşlar, siyasî ortam ve değişen şartlar nedeniyle faaliyetleri kesintiye uğrayan bu cemiyet, 1923'ten itibaren "Türkiye Hayvanları Koruma Derneği" olarak İstanbul'da yeniden faaliyetlerine başladı.

1926'da Hayvan Islah Kanunu çıkarıldı, 1927'de Nişantaşı'nda "Hayvan Hastanesi" olarak düzenlenen binanın açılışı gerçekleştirildi. 1934'te İstanbul Belediyesi Taksim Stadı'nda yapılan hayvan dövüşlerini yasakladı.

• 1988: Hayvanların Yaşam Haklarını Koruma Derneği kuruldu.
• 1992: Çevre Bakanlığı "Hayvanları Koruma Yasası Ön Tasarısı"na ilişkin ilgili kişi ve kurumlara mektup gönderdi.
• 1995: Biri Çevre Koruma Genel Müdürlüğü, diğer İnsan Haklarından Sorumlu Devlet Bakanlığı tarafından iki ayrı "Hayvanları Koruma Kanunu" tasarısı hazırlandı.
• 2004: 5199 Sayılı Hayvanları Koruma Kanunu Meclis'te kabul edildi.
• 2011: Hayvanların Nakilleri Sırasında Refahı ve Korunması Yönetmeliği Resmî Gazete'de yayımlandı.
• 2019: Hayvan Hakları Meclis Araştırma Komisyonu kuruldu.
  
  

Yeniden 5199

9 Temmuz 2021'de Bakanlık Komisyonu'nda 5199 Sayılı Kanun ile Türk Ceza Kanunu'nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun 14 Temmuz 2021'de Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Komisyonda bir gecede kabul edilen bu metin, hayvan hakları savunucuları ve sivil toplum örgütleri tarafından eleştirildi.

Dönemin Halkların Demokratik Partisi (HDP) Mersin Milletvekili Rıdvan Turan, konuyla ilgili şöyle dedi:

"Aylarca süren bir araştırma komisyonu çalışması sonucu hep beraber çıkardığımız 50 maddenin bu kadar kırpılmış olması büyük bir sükutu hayale sebep oldu. Biz de hayvanseverler gibi muazzam bir şaşkınlık içindeyiz. Altına imza attığımız rapor, gerçek bir hayvan hakları yasası olacaktı. Şu an önümüzdeki metin bu yaklaşımdan uzaktır."

Osmanlı'dan itibaren sokakta yaşayan hayvanları koruyan yasa ve düzenlemeler mevcutken, geldiğimiz noktada hayvanları barınaklara hapsetmek, onları ölüme terk etmek manasına geleceği için yerel yönetimlere düşen en önemli görev etkin kısırlaştırma faaliyetlerini sürdürmesi. "Başıboş köpek sorunu" olarak tanımlanan "sorun" tam da yerel yönetimlerin üzerlerine düşen görevleri yerine getirmemelerinden kaynaklanıyor.

Beşeriyetin banisi

Yerel yönetimleri göreve çağırmak önemli bir çözümün önemli bir ayağıyken hayvanların haklarını bilmek ve bu haklara sahip çıkmak da bir o kadar mühim. Bu kısa hatırlatmalara yer verdiğimiz yazıyı, yine kitapta yer alan "Türk Edebiyatında Hayvan ve Hayvan Hakları" bölümünden bir Ömer Seyfettin alıntısıyla bitirelim:

Ah bilmiyorlar, bilmiyorlar. Köpek olmasa ne bu cemiyetler ne bu memleketler ne bu akvam ne bu saadet ve servet, ne bu müessesat ve şimendiferler olacaktı. Evet, köpek beşeriyetin banisidir.

Künye Hayvan Hakları Tarihi ve Türkiye İBB Yayınları (Kültür A.Ş.) Bölüm Yazarları: Prof. Dr. Aşkın Yaşar, Prof. Dr. İbrahim Maraş, Prof. Dr. Hüseyin Hatemi, Yağmur Özgür Güven, Engin Arıkan, Hayatki Baki, Özgün Öztürk, Murat Toklucu, Av. Hülya Yalçın, Prof. Dr. Hazim Tamer Dodurka, Dr. M. Fatih Çalışır. Kapak Tasarımı: Geray Gençer Arşiv Tarama: Evren Ertem Redaktör: Türkan Duran Topçu.

(TY)