Son bir yıldır birkaç ayda bir basında “Moto kuryelere yeni düzenleme” haberleri görüyoruz.
“Süre sınırlaması kalkacak”, “Yeleklerinde kurye yazacak”, “P1 belgesi şartı aranacak”, “Mesleki Yeterlilik Belgesi zorunlu olacak”, “Kuryeler basit usulden vergilendirilecek”… Belli ki, yetkili kurumların moto kuryelere yönelik bir arayışı var.
Bakanların konuşmalarına, sosyal medya paylaşımlarına ve kulis bilgilerine dayanan haberler birkaç gün tartışıldıktan sonra gündemden düşüyor. Yeni bir “Moto kuryelere yeni düzenleme” haberi çıkana kadar…
Taslaklar resmi web sayfalarından duyurulmalı
İki gün önce Türkiye Gazetesi’nden Cevdet Fırat Aydoğmuş’un haberine göre TBMM Plan ve Bütçe Komisyonunda milletvekillerinin sorularını cevaplayan Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu, moto kuryelerin sayısında pandemiyle beraber ciddi artış olduğuna dikkat çekerek “Burada hem güvenlik anlamında hem de onları koruma anlamında bir düzenleme gerekiyor. Bu süreci İçişleri Bakanlığımızla, BTK’yla yürütüyoruz. Bizim evlerimize kargo getiriyorlar, kendi güvenliğimizi sağlamamız için onlara sorumluluk getireceğiz ve bunu da çözmüş olacağız. Motorcu dostu bariyerde 186 kilometreye ulaştık, çok olumlu sonuçlar alıyoruz ve devam da ettireceğiz” dedi.
Dün de birçok gazetede İçişleri Bakanlığı ile Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu'nun (BTK) aylardır üzerinde çalıştığı moto kurye düzenlemesinde sona gelindiği haberi çıktı.
Bu haberlere göre kuryelerde adli sicil kaydının “temiz” olması şartı aranacak, Mesleki Yeterlilik Belgesi zorunlu tutulacak, kuryeler hizmet verdikleri kuruluşları bildirmekle yükümlü olacak, geliştirilmesi düşünülen Kurye Bilgi Sistemi (KUBİS) ile tüm kuryelerin kayıt altına alınacak, esnaf kuryeler yemek, e-ticaret, lojistik gibi firmalarla en az bir yıllık sözleşmeler yaparak çalışacak.
Düzenlemeler şeffaf ve katılımcı hazırlanmalı
Henüz genel bir “düzenleme” söylemi dışında resmi kaynaklardan yayınlanmış bir yasa ya da yönetmelik taslağı görmüş değiliz. Bu yüzden de sağlıklı bir tartışma zeminine sahip değiliz. Öncelikle ilgili tüm bakanlıkların moto kuryelerle ilgili yapmayı düşündükleri düzenlemeleri şeffaf ve katılımcı bir biçimde yapmasının önemini hatırlatmak isteriz.
Moto kurye örgütlenmeleri yıllardır düzenli aralıklarla taleplerini kamuoyu ile paylaşıyor. Kurye Hakları Derneği raporlar yayınlayarak mesleki sorunları ve çözüm önerilerini ortaya koyuyor.
Yasa ve yönetmelik taslaklarının kurye örgütlenmeleri ve bizzat kuryelerle paylaşılması, dijital imkanlar kullanılarak en geniş istişare zeminlerinin yaratılmasının daha işlevsel düzenlemelerin yapılması için bir ihtiyaç. Kuryeler kendi geleceklerini ilgilendiren düzenlemeleri bölük pörçük olarak basından duymak istemiyor. Kuryeler yasal düzenlemeler tartışılırken kendilerine kulak verilmesini istiyor.
Herkes moto kurye olmasın, herkes sorumluluğunu yerine getirsin
Basına yansıyan yasa tasarılarında öne çıkan en önemli nokta moto kuryeliğin kayıt dışılığının önlenmesi ve mesleki yeterlilik belgesinin zorunlu hale getirilmesi.
Herkesin elini kolunu sallayarak, hiçbir eğitim almadan ve hatta ehliyeti dahi olmadan moto kuryelik yapabileceği bir ortamın varlığından kurye camiası da rahatsız.
Kuryeliğe yasal düzenlemelerin getirilmesi ve çalışma koşullarının insani koşullara yükseltilmesi tüm kuryelerin ortak beklentisi. Tam da bu noktada birkaç soru sormak kaçınılmaz hale geliyor. Bu tasarıları hazırladığı söylenen bakanlıklar aynı zamanda denetim sorumluluğu da taşıyor.
Ehliyetsiz, eğitimsiz ve ekipmansız kurye çalıştıran firmalara yönelik bir denetim gerçekleştirilmiş midir, herhangi bir yaptırım uygulanmış mıdır? Alanda denetim görevini yerine getirmeyen yetkililer hakkında bugüne kadar herhangi bir soruşturma açılmış mıdır? Yıllardır moto kurye örgütlenmeleri Mesleki Yeterlilik Belgesi’nin zorunlu hale getirilmesi çağrısı yapmasına rağmen neden somut bir adım atılmamıştır? Yoksa mevcut kayıt dışılığın ve mesleki yetersizliğin tek sorumlusunun kuryeler olduğu mu düşünülmektedir?
Moto kuryelik çok tehlikeli meslekler statüsüne alınmalı
Basına yansıyan tasarılarda dikkati çeken eksiklikler bulunuyor. Pandemi ile birlikte moto kurye sayısında da kurye ölümlerinde de çarpıcı bir artış söz konusu.
Kurye Hakları Derneği ve İşçi Sağlığı ve Güvenliği Meclisi (İSİG) verilerine göre 2021’de en az 32, 2022’de en az 58, 2023’te en az 68 moto kurye çalışırken iş cinayetlerinde hayatını kaybetti.* Trafik magandalarının kuryelere yönelik saldırıları her geçen gün artıyor.
Sadece Kasım ayında en az 10 moto kurye magandaların sopalı, levyeli, bıçaklı ve yumruklu saldırısına uğradı. Her gün onlarca kuryenin kaza haberi WhatshApp gruplarına ve sosyal medya hesaplarına yansıyor.
Kısa özetini yaptığımız bu vahim tabloya rağmen hiçbir tasarıda moto kuryeliğin tehlikeli boyutuna dair vurgular yer almıyor. “Az tehlikeli” meslekler arasında yer alan moto kuryeliğin “çok tehlikeli” meslekler arasına alınmasına dair hiçbir hazırlıktan söz edilmiyor.
Ayrıca “kaza süsü verilmiş iş cinayetleri”ne kurban giden moto kuryelerin davalarında katillerin caydırıcı cezalara çarptırılmaması, bilakis kuryelerin ölümlerine neden olan şahısların bilirkişi raporlarında “asli kusurlu” olsa dahi ağır cezalara çarptırılmaması ve bu alanda var olan hukuki boşluklar da basına yansıyan tasarılarda yer almıyor.
İnsanca çalışma koşulları, geçinebilecek ücret hangi tasarıda yer alacak!
Bu yazıda moto kuryelerin tüm taleplerini sıralama imkanımız yok.** Birkaç ayda bir basına yansıyan “Moto kuryelere düzenleme geliyor” haberlerin hiçbirinde “uzun çalışma saatleri”ne dair bir cümle göremiyoruz.
Tüm giderleri kuryelerin sırtına yükleyen, ne kadar paket atılırsa o kadar para kazanılan, 10-12-14 saat paket peşinde zamanla ve Azrail’e yarışılan esnaf kuryelik modelinin güvencesizliği ilgili tasarıların ve haberlerin gündemine girmeyi başaramıyor.
18 yaş altı çocukların/gençlerin mahalle arası işletmelerde ucuza, uzun saatler ve sigortasız çalıştırılması da, aşırı sağanak, fırtına ve kar yağışı altında firmaların sistemlerini kapatıp kuryelere ücretli izin vermesi gerektiği de maalesef bize duyurulan tasarılarda konu edilmiyor…
Düzenleme moto kuryelere haklarını getirsin
Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Maliye Bakanlığı… Tüm ilgili bakanlıklar… Türkiye Büyük Millet Meclisi… Kuryelerin yasal güvencelerinin oluşması, başta yaşam hakkı olmak üzere tüm haklarının teminat altına alınması için zaman kaybetmeksizin harekete geçmelidir.
Moto kurye örgütlenmeleri ve tüm paydaşlarla istişareleri geliştirmek, bizzat kuryeleri sürecin parçası haline getirmek birkaç ayda bir basına demeç vermekten daha işlevsel sonuçlar açığa çıkaracaktır. Moto kuryelere yeni düzenleme gelsin ama düzenleme kuryelerin hakları ile birlikte gelsin!
*Kurye Hakları Derneği verileri ne göre 2024’ün 11 ayında en az 52 moto kurye iş cinayetlerinde hayatını kaybetti.
** Kuryelerin temel taleplerine dair https://kuryehaklari.org/ sitesindeki raporlar incelenebilir.
(HA)
