Demokratik medya, toplumsal gerçeklikleri iletmenin ve temsil etmenin yegane kanalları olmanın ötesinde demokrasinin önkoşuludur.
Bağımsız gazetecilik, dünyanın dört bir yanındaki baskıcı rejimlerde baskı altında faaliyet göstermiş ve bazılarında kelimenin tam anlamıyla yok edilmiştir. Lâkin medya krizi küreseldir ve medya, şirketlerin ve politikanın çıkarlarınca büyük oranda ele geçirilmiştir. Ukrayna ve Levant bölgesindeki savaşların ortasında küresel kutuplaşma ve radikalleşme eğilimleri kadar genel ilgiyi, bağımsız ve nitelikli içerik üretimini daha da azaltmakla tehdit eden teknolojik değişimler ile büyük teknolojik platformların tahakkümü de problemleri daha kötü kılıyor. Bu yüzden medya aktivizmi her zamankinden daha önemli hale gelmiştir.
“Medyada Kamu Yararının Korunması İçin Eylemlilik” raporu, medya performansı ile medya reformlarının tarihin akışını belirleyeceği ve örnek uygulamaları haritalamanın bu kriz zamanlarında gazetecilik, medya ve iletişimde kamu yararı değerlerinin geçerli olmasını sağlayabilecek bir medya aktivizmini tasavvur etmemize yardımcı olacağı düşüncesinden yola çıkıyor.
Medya aktivizmi, medya kurumlarında, medya politikalarında, medya içerik ve uygulamalarında değişikliklere yönelik olabileceği gibi alternatif medya, yani kamu yararına içerik sağlayan ve demokratik değerleri teşvik eden alanlar yaratmaya yönelik de olabilir. Bunu akılda tutarak bu raporda sunduğumuz iyi medya aktivizmi örneklerinin genel değerlendirmesinin hedefi, medya ve iletişimde kamu yararını savunmak amacıyla daha hedefli ve çevik eylemler için ilham vermektir. Daha özgül olarak “Bizim Medyamız” projesi kapsamında ve ötesinde sivil toplum kuruluşu (STK) koalisyonlarına örnek Medya Bilgi Okuryazarlığı uygulamaları oluşturmaları için ilham vermeyi amaçlamaktadır.
Medya aktivizmi ile medya ve bilgi okuryazarlığı doğaları gereği bağlantılıdır, zira önemli medya ve iletişim reformları getirebilecek bir eylemliliğe ancak medya okuryazarı bir yurttaşlık elverişlidir. Bu genel değerlendirme, Batı Balkanlar (Arnavutluk, Bosna Hersek, Kosova, Karadağ, Kuzey Makedonya, Sırbistan) ve Türkiye’nin yanı sıra AB ülkeleri ile dünyanın geri kalanından medya aktivizmi örneklerini içeriyor. Örnek uygulamaların haritalanması, Haziran-Ekim 2023 tarihleri arasında gerçekleştirilmiş, öncelikle ikincil araştırmalar ve gerektiğinde birincil araştırmalar, yani çevrimiçi kaynakların içerik analizi ile medyayla ilgili kurumlara yapılan bilgi talepleri temel alınmıştır. Araştırma, yedi ülke araştırmacısının verilerine dayanmaktadır: Ilda Londo (Arnavutluk), Florent Spahija (Kosova), Milica Bogdanović (Karadağ), Vesna Nikodinoska (Kuzey Makedonya), Milica Janjatović Jovanović (Sırbistan) ve Sinem Aydınlı (Türkiye).
Bu rapor, medya aktivizmine dair tanımlar ile kavramsallaştırmaların tartışılmasıyla başlıyor ve ardından medya aktivizminin tarihine kısa bir bakış sunuyor. Daha sonra medya aktivizminin iyi örneklerini sunuyor ve kısaca analiz ediyoruz. Sonuç bölümünde de fırsatlar ile güçlükleri tartışıyor ve bir medya aktivizmi tipolojisi öneriyoruz. Son olarak bu rapor, medya politikaları ile uygulamalarında değişiklik yaratmada başarılı olan iyi medya aktivizmi örneklerinin yanı sıra kamu politikalarını yeniden şekillendirmede ve kamuoyunda farkındalık yaratmada başarılı olan, daha geniş destek alan, yeni konuları veya eylem türlerini içeren ya da yalnızca mevcut politika ile uygulamalara bir meydan okuma olarak var oldukları için başarılı olanları da kapsayan iyi medya aktivizmi örneklerini sunmayı amaçlamaktadır. Medya aktivizminin en iyi, en etkili örneklerini seçtiğimiz iddiasında değiliz, fakat tematik odak, eylem türleri, katılımcıların ait olduğu gruplar, coğrafi konum ve politik bağlam açısından çeşitliliği hedefledik.
Bu yayın, “Bizim Medyamız: Medya Okuryazarlığının ve Aktivizminin Çoğaltılması, Kutuplaşmanın Önlenmesi ve Diyalogun Teşvik Edilmesi için Sivil Toplum Hareketi” projesinin bir parçası olarak yürütülen araştırmanın sonucudur. İkinci araştırma, “Projenin faydalanıcısı ülkeler - Arnavutluk, Bosna Hersek, Kosova, Karadağ, Kuzey Makedonya, Sırbistan ve Türkiye - dâhil dünyanın farklı bölgelerinde medya aktivizmine dair örnek uygulamaları haritalamak” tematiği çerçevesinde yürütülmüştür.
“Bizim Medyamız: Medya Okuryazarlığının ve Aktivizminin Çoğaltılması, Kutuplaşmanın Önlenmesi ve Diyalogun Teşvik Edilmesi için Sivil Toplum Hareketi” projesi, Avrupa Birliği’nin finansal desteğiyle Batı Balkanlar ile Türkiye’den dokuz medya geliştirme örgütü tarafından ortak olarak yürütülüyor. Üç yıllık projenin koordinatörü, Mediacentar Saraybosna Vakfı’dır. Projenin paydaşları arasında Tiran’daki Arnavutluk Medya Enstitüsü; İstanbul’daki Bianet; Üsküp’teki Makedonya Medya Enstitüsü; Podgorica’daki Karadağ Medya Enstitüsü; Novi Sad Gazetecilik Okulu; Ljubljana’daki Barış Enstitüsü; Priştine’deki Kosova Basın Konseyi ve Medyanın Profesyonelleşmesi için Güney Doğu Avrupa Ağı (SEENPM) yer alıyor.
“Medyada Kamu Yararının Korunması İçin Eylemlilik - Medya aktivizminin örnek uygulamalarının haritalanması” raporunun PDF versiyonu için tıklayın
Yeni bir sivil toplum hareketi: Bizim Medyamız
(SH/VC)
