Sedemên sereke yên ku ciwan dixwazin biçin welatê biyanî ev in:
Derfetên perwerde û kariyerê li dervayê welêt ji yên Tirkiyeyê pir cihêrengtir û reqabetêtir in. Zanîngehên li derveyî cîhanê li cîhanê xwedan xebatkarên akademîk û derfetên lêkolînê yên çêtirîn in. Bi vî rengî, xwendekar dikarin perwerdehiyek çêtir bistînin û bibin xwedî derfetek kariyerê çêtir.
Derfetên kar li derve jî ji Tirkiyeyê zêdetir in. Şîrketên herî mezin û serkeftî yên cîhanê li derve kar dikin. Van pargîdaniyan ji bo kişandina kedkarên jêhatî yên ji derve re hevrikiyê dikin. Bi vî rengî, xwendekarên ku li derveyî welat mezûn dibin dikarin bibin xwedî meaş û derfetên kariyerê çêtir.
Jiyana bilind a li derveyî welat yek ji sedemên sereke ye ku ciwanên li Tirkiyeyê dixwazin biçin welatê biyanî.
Standarda jiyanê têgehek e ku qalîteya jiyana mirovan li welatekî îfade dike. Faktorên ku bandorê li standarda jiyanê dikin dahat, perwerde, tenduristî, xanî, veguheztin, ewlehiya civakî û şert û mercên hawirdorê ne.
Pîvana jiyanê li Tirkiyeyê di bin asta welatên OECD de ye. Ev rewş ji ber dahata kêm a gelên li Tirkiyeyê, derfetên kêm ên perwerdeyê, nebaşbûna xizmetên tenduristiyê û şert û mercên nebaş ên jîngehê ye.
Pîvana jiyana li derve bi giştî ji ya Tirkiyeyê bilindtir e. Ev jî ji ber wê yekê ye ku welatên derve xwedî aboriyên pêşketîtir in, li derve jî civakeke demokratîk û azad heye. Ev tê wateya rêzgirtina ji mafên mirovan û azadiyên bingehîn li gelek welatên cîhanê.
Demokrasî û azadî li Tirkiyeyê gav bi gav ber bi jêr ve diçe. Ev yek ji sedemên sereke ye ku ciwan dixwazin biçin derve.
Civakên demokratîk û azad li derve zêdetir derfetan pêşkêşî ciwanan dikin. Di van civakan de ciwan dikarin bi awayekî azad ramanên xwe bînin ziman, tercîha xwe bikin û jiyana xwe li gorî ku dixwazin bijîn.
Bi xurtkirina demokrasî û azadiyê li Tirkiyeyê dibe alîkar ku îradeya ciwanan a çûna welatê biyanî kêm bibe.
Ji bo vê jî divê hikûmet û civak hin gavan bavêje:
*Zêdekirina rêzgirtina mafên mirovan û azadiyên bingehîn.
*Çêkirina reformên siyasî û qanûnî.
*Bihêzkirina civaka sivîl.
Demokrasî û azadî ji bo pêşketin û geşbûna welatekî bingehîn e. Li Tirkiyeyê xurtkirina demokrasî û azadiyê wê ji bo welat bibe gaveke girîng.
Li welatê biyanî nezelaliya siyasî û aborî kêm e. Ev tê wê wateyê ku li gelek welatên cîhanê sîstema siyasî û aborî aramtir e.
Nezelaliya siyasî ew rewş e ku sîstema siyasî li welatekî bêîstîkrar be û ne diyar e ka dê di paşerojê de çi bibe. Nezelaliya aborî ew rewş e ku sîstema aborî li welatekî ne aram be û ne diyar e di paşerojê de dê çi bibe.
Di van salên dawîn de li Tirkiyeyê nediyariyên siyasî û aborî zêde bûne. Ev yek ji sedemên sereke ye ku ciwan dixwazin biçin welatê biyanî.
Nezelaliya siyasî û aborî li derve dihêle ku ciwan plansaziya pêşeroja xwe bikin. Ev rewş dibe sedem ku ciwan çûna derveyî welat hilbijêrin.
Kêmkirina nediyariyên siyasî û aborî yên li Tirkiyeyê dibe alîkar ku xwesteka ciwanan a çûna derve kêm bike.
Ji bo vê jî divê hikûmet û civak hin gavan bavêje:
*Dabînkirina aramiya siyasî
*Zêdebûna mezinbûn û geşbûna aborî
*Xurtkirina sîstema hiqûqî
Nezelaliya siyasî û aborî ji bo pêşketin û geşbûna welatekî faktoreke neyînî ye. Kêmkirina nezelaliya siyasî û aborî ya li Tirkiyeyê wê ji bo welat bibe gaveke girîng, ku ciwan dixwazin biçin derveyî welat jî hin pirsgirêkên li Tirkiyeyê tên jiyîn nîşan dide. Di nava van pirsgirêkan de qeyrana aborî, bêîstîkrara siyasî û kêmkalîteya perwerdeyê jî hene.
Ciwanên li Tirkiyeyê dixwazin biçin derveyî welat, dibe ku encamên neyînî li ser aborî û civaka welat derxînin. Encam ev in:
*Koçberiya ciwanên serkeftî li derveyî welat.
*Kêmbûna nifûsa ciwan.
*Wendakirina hêza kar a perwerdekirî.
Divê hikûmet û civak hin gavan bavêje da ku xwesteka ciwanên Tirkiyeyê ya çûna derve kêm bike. Ev gav :
*Zêdebûna mezinbûn û geşbûna aborî
*Dabînkirina aramiya siyasî
*Başkirina kalîteya perwerdeyê
*Zêdetir derfet û fersend pêşkêşî ciwanan kirin.
Ji ber ku ciwanên li Tirkiyeyê dixwazin biçin welatê biyanî, ji bo welat pirsgirêkek girîng e. Divê hikûmet û civak bi hev re vê pirsgirêkê çareser bikin.
(AO/AY)
