" Zimanek wek zaravayekê bêhesibandin, ji xistina siya li ser nasnameya gel pêve ne tiştekî din e."
Parlamentera İyi Partiyê Ayyüce Turkeş di axaftina xwe ya li Meclisa Tirkiyeyê de îdia kir ku kurdî zaravayek ji 8 hezar û 200 peyvan pêk tê û ji sê zimanan (erebî, farisî û tirkî) pêk tê. Lê belê ev gotin ji aliyê ziman ve ne rast e û tu bingeheke wê ya zanistî nîne. Kurdî bi serê xwe zimanekî serbixwe ye û ji aliyê zimanzanên cîhanê ve jî wisa tê pênasekirin.
Ziman di nav malbatên zimanan de têne dabeş kirin û her ziman di çarçoveyek genetîkî ya taybetî de pêş dikeve. Kurdî ji şaxê îranî yê malbata zimanên hind û ewropî ye. Bi gotineke din, ew bi zimanên wekî tirkî û erebî ji heman kokê nayê.
Di vê perspektîfê de, ji aliyê zanistî ve ne rast e ku mirov kurdî bi zimanê tirkî û erebî xwedî heman bingehê genetîkî be. Nêziktirîn xizmên kurdî faris, belûcî, peştû û Osetî ne.
Ji bo ku ziman wek zarava bê hesibandin, divê pêşî bibe jêr-guhertoya zimanekî din. Lê di kurdî de avahiyeke rêzimanî ya bi temamî yekta heye. Di zimannasiyê de faktorên sereke yên ku diyar dikin ka ziman serbixwe ye ev in:
Di kurdî de gelek dengên bêhempa hene. Bo nimûne hin fonemên ku di farisî û tirkî de peyda nabin di kurdî de hevpar in.
Kurdî zimanekî tewandî ye, dişibe farisî. Li şûna avahiyek aglutinative wekî di tirkî de, kokên peyvan dikarin biguherin.
Avaniya hevokê di kurdî de rêza kirde-objekt-lêker (SOV) ye. Dema ku tirkî heman rêzê bi kar tîne, erebî xwediyê pêkhateya kirde-lêker-objekt (VSO) ye.
Ev cudahiyên bingehîn îspat dikin ku kurdî ne zaravayek lê zimanekî serbixwe ye.
Îdiaya parlementer Ayyüce Turkeş ku dibêje di kurdî de 8 hezar û 200 peyv hene, ne li gorî çavkaniyeke zanistî ye. Ferhenga zimanekî bi jimarên rast nayê pîvandin, ji ber ku ziman dînamîk in û her tim pêşve diçin.
Dema ku çavkaniyên edebî û akademîk ên kurdî werin lêkolînkirin, tê dîtin ku ferheng pir fireh e. Bo nimûne:
Di ferhenga kurdî ya ku Celadet Elî Bedirxan amade kiriye de zêdetirî 40 hezar peyv hene.
Di berhemên Mevlana xalid- î Bağdadî de bi hezaran peyvên taybet ên kurdî hatine bikaranîn.
Îro di ferhengên dîjîtal ên kurdî de bi deh hezaran peyv hene.
Tê zanîn ku tirkî di dîrokê de bi hezaran peyv ji farisî, erebî û fransî wergirtine. Lê ev yek tirkî nake zarava. Her wiha, ku kurdî peyv ji zimanên cuda wergirtine, nayê wê wateyê ku ew ne zimanekî serbixwe ye.
Yek ji mezintirîn delîlên ku kurdî zimanekî serbixwe ye, dîroka wê ya dewlemend a edebî ye. Nivîskarên wek Erebê Şemo, Ehmedê Hanî, Celadet Elî Bedirxan, Cegerxwîn, Melayê Cizîrî nîşan didin ku Kurdî xwedî çandeke nivîskî ye ku ji serdema kevnar de maye.
Berhema bi navê Mem û Zîn a ku Ehmedê Hanî di sala 1695an de nivîsandiye, yek ji wan nivîsên herî girîng e ku hêza edebî ya zimanê kurdî nîşan dide. Ger kurdî ”zaravayek” bûya, nedihat hêvîkirin ku edebiyateke nivîskî ya wisa kûr û bi kok derkeve holê.
Zimanzanên cîhanê hemfikir in ku kurdî zimanekî serbixwe ye. Bo nimûne:
David Neil MacKenzie tekez kir ku kurdî zimanekî serbixwe ye û ji şaxê îranî yê malbata zimanên hind û ewropî ye.
Gernot Windfuhr kurdî wek zimanekî serbixwe, bi farisî ve girêdayî lê bi avahiyeke xwe ya taybet pênase kir.
Saziyên lêkolîna ziman ên wekî UNESCO û Ethnologue kurdî wek zimanekî serbixwe binav dikin.
Ev çavkaniyên girîng in ku bi zanistî îspat dikin ku kurdî zimanekî serbixwe ye.
Îdîaya Ayyüce Türkeş bi rastiyên zanistî re nagunce. Zimanê Kurdî zimanekî xwedî dîrokeke kûr, ferhengeke fireh û avahiyeke rêzimanî ya serbixwe ye. Pîvanên zimannasiyê yên ku di qada navneteweyî de hatine qebûlkirin, kurdî wekî zimanekî serbixwe, ne "zaravayekî" tesnîf dike.
Lewma pênasekirina kurdî wek zaravayeke ku tenê ji 8200 peyvan pêk tê hem ji aliyê akademîk û hem jî ji aliyê dîrokî ve ne rast e. Gotinên bi vî rengî îddîayên ne zanistî ne ku dewlemendî û dîroka zimanê Kurdî paşguh dikin.
