KÜLTÜR SANAT

Yayın Tarihi: 13 Ekim 2018 00:00

~ Son Güncelleme: 13 Ekim 2018 00:00

7 dk Okuma

KENAN TEKEŞ YAZDI

Koza’dan Ahlat Ağacı’na Nuri Bilge Ceylan Sinemasına Kısa Bir Bakış (I)

Onun sinemasında öyküsel anlatıdan çok fotoğrafın durağan ve estetik görünümlerinin öne çıktığı söylenebilir. Bu bakış açısını Koza, Kasaba, Mayıs Sıkıntısı ve Uzak filminde görmek mümkündür. Ardından gelen İklimler filmi ile öyküsel anlatı da ön plana çıkmaya başlar. Ve bu süreç Ahlat Ağacı’na değin devam eder.

Kenan Tekeş

Koza’dan Ahlat Ağacı’na Nuri Bilge Ceylan Sinemasına Kısa Bir Bakış (I)

“Aman oğlum kim izleyecek bu filmleri!” bu sözü anne Fatma Ceylan, oğlu Nuri Bilge Ceylan’a söyler. O sözden bugüne değin Ceylan’ın sinemanın öyküsündeki yolculuğu Yenice kasabasının hudutlarını aşarak yolculuğuna devam eder.

Kimbilir, belki de mağara duvarlarına çizilen resimlerin üzerine dışarıdan yansıyan güneş ışığının düşmesiyle ilk hareketsiz görüntü elde edilmişti. Yine belki de Platon'un mağarası ilk sinema salonuydu, ve orada oturan insanlar da ilk izleyicilerdi.

Sesten önce sinemada görüntü vardır. Sinemanın öyküsü görüntü ile başlar.

Alfred Hitchcock görüntüye önem veren yönetmenlerdendir, ve der ki; “Sinemacının söyleyeceği bir şeyi yoktur, gösterecekleri vardır.”

Nuri Bilge Ceylan da görüntüye önem veren yönetmenlerdendir. Onun filmlerinde de söz görüntünün arkasından gelir. Ceylan’ın sineması bu anlamda görseldir.

Onun sinemasında öyküsel anlatıdan çok fotoğrafın durağan ve estetik görünümlerinin öne çıktığı söylenebilir. Bunda fotoğraf sanatçısı olmasının getirdiği bakış açısının etkisi vardır. Bu bakış açısını Koza, Kasaba, Mayıs Sıkıntısı ve Uzak filminde görmek mümkündür. Ardından gelen İklimler filmi ile öyküsel anlatı da ön plana çıkmaya başlar. Ve bu süreç Ahlat Ağacı’na değin devam eder.

1956’nın 26 Ocak’ında İstanbul’da doğan Ceylan’ın çocukluğu ziraat mühendisi babasının tayini ile Çanakkale Yenice’de geçer. Bir memur çocuğu olan ve İstanbul’da doğan Ceylan kasabada büyür. Kasabadaki yaşantısını Ceylan şu sözlerle anlatır:

“Çok tipik bir kasabaydı. Değer yargıları, doğruları, yanlışları son derece keskin bir çevreydi. Bu çevre içinde babamın hayat görüşü etraftakilerden farklıydı. Sekiz yıl o kasabada yaşadık ve zamanla babamın idealizminin yavaş yavaş bir hayal kırıklığına dönüşmeye başladığına tanık olduk.”

İşte Ceylan, çocukluğunun bu taşrasını filmlerine taşır. Ancak Ceylan’ın taşrası masalsı olmayıp, arada kalmışlığın sıkışmışlığın, ideallerin yavaş yavaş hayal kırıklığına dönüştüğünün taşrasıdır.

Koza, Kasaba, Mayıs Sıkıntısı ve Bir Zamanlar Anadolu’da filmleri taşrada geçerken, Uzak filmi ile taşranın sıkışmışlığı arada kalmışlığı kente taşınır. “Kasabada yaşayan insanlar genellikle çekip gitmek isterle, ama bunu başardıklarında bu sefer de geri dönmek isterler”diyen Ceylan, Ağlat Ağacı ile de yeninden eve dönüş yapacaktır.

İklimler ise, Ceylan’ın sinema dilini değiştirdiği film olarak görülebilir. Fotoğrafın durağan ve estetik görünümlerinin öne çıktığı anlatı yerine insanın bireysel dünyasının biraz daha öne çıktığı bir öyküleme ve anlatı durumuna geçilmiştir. Sinemasının dilindeki değişim; kamera kullanımından çekim tercihlerine, kurgu tercihinden oyuncu kullanımına ve mekan yaratımına kadar bir değişim geçirir.

Ceylan’ın sinemasal anlatısı, politik bir işlev üstlenmekten çok görsel bir işlev üstlenir. Gerçekçi görüntünün fotografik estetik formu Ceylan’ı ilgilendiren bir konu olmakla birlikte, gerçekçi hikayeyi de görüntünün gücü üzerine kurar. Kış Uykusu, politik anlamda sınıfsal farklılıkların hissedildiği bir film olsa da Ceylan, politik-sosyal bir mesele için film yapmadığını söyler:

“Ben bir filmi kurarken şu politik olay ya da şu sosyal mesele için bir şey yapayım diye düşündüğümü söyleyemem. Hatta daha da ileri giderek söyleyecek olursam, ben yaptığım filmin tam olarak ne üzerine olduğunun bile fazla anlaşılmasını istemem. Ben kendimin de anlamakta zorlandığım, kendisini üzerime dayatan, benim için biraz anlamlandırması zor, muğlak bir yapısı olan meseleler üzerine film yaptığımı sanıyorum.”

Koza

Nuri Bilge Ceylan’ın 1995 yılında çektiği ilk filmidir. Renkli çekip siyah bastığı bu kısa film diyalogsuzdur ve belirgin bir öyküsü yoktur.

Film, yıllar sonra tekrar bir araya gelen konuşamayan ve bakışamayan kadın ve erkeğin hikayesini anlatır. Sözcüklerin yerini görüntüler alır. Susan bu sessizliğe; suyun sesi, kuşun sesi, köpek sesi, sinek sesi, arı kovanındaki vızıltılar, çan sesi, rüzgarın sesi, tren sesi, kapı gıcırtısı, rüzgarda uçuşan perdelerin sesi gibi sesler eşlik eder. Ve tabii ki müziğin sesi.

Ceylan, Koza’yı çekerken ne anlatmak istediğini bilmediğini belirterek, içindeki film çekme sıkıntısıyla ilgili şunları söyler:

“Koza teknik ve estetik birikimime rağmen film yapmaya bir türlü başlayamadığım ve sürekli ertelediğim için korkak ve mıymıntı olmakla suçladığım, kendime ettiğim işkenceleri sona erdirmek için giriştiğim mutsuz bir denemeden başka bir şey değildi. Kendimi fırlatır gibi başladım o filmi çekmeye. Bitirdiğim de neye benzediği konusunda gerçekten bir fikrim yoktu. Ama yine de Koza’yı çekmek, kendi yapıma uygun üretim koşullarını yaratmamı sağlayacak bütün ipuçlarını bana verdi.”

Koza fotoğraflardan oluşmaktadır. Ve fotografik anlatım ağır basmaktadır.

Filmde Ceylan’ın anne ve babası oynar. Anne ve babanın filmlerindeki oyunculuk serüveni Üç Maymun’a kadar sürecektir.

Kasaba

1997 yılında çekilen Kasaba da Koza’da olduğu gibi siyah-beyaz çekilmiştir. Okul bahçesindeki törenle başlayan film üç kuşağı da içinde barındıran bir ailenin hayatını anlatır. Ceylan, filmde doğup büyüdüğü kasabadan ayrılmanın hayalini kuran Saffet’in hikayesini anlatır bize.

Kasaba filmindeki Saffet, boğulduğu, sıkıştığı, kendini var edemediği, gençliğini heba ettiği kasabadan gitmek ister. Onun istediği; güneşin dahi her gün aynı şekilde doğduğu, her şeyin ve herkesin birbirine benzediği, zamanın acele etmeden aktığı kasabadan ayrılıp, bırakınız insanı iklimlerin dahi çok çabuk değiştiği kente yani İstanbul’a gitmektir.

Saffet’in karşıtı karakter ise Emin’dir. O, taşradan kentte gidip okuyan, sonra da geri dönen ve kendisi ile Büyük İskender arasında bağ kurandır. Ve Emin, okumuşluğunun verdiği gücü Saffet üzerinde kullanır. Emin’e göre, Saffet ölen babası gibidir, yani; bir aylak, bir serseri, bir baltaya sap olamayandır.

Üç kuşağı da içinde barındıran bir ailenin hayatını anlatan Kasaba filminde Koza da olduğu gibi fotografik bir dil kullanılarak hikaye anlatılır.

Ceylan öykü odaklı bir anlatıma biraz daha yaklaşır, ancak doğayı gözlemleyen, deneyimleyen bir sinema dilini de geri plana atmaz. Mısır tarlasında ateşin başındaki sohbet doğanın deneyimlenmenin sahnelerindendir.

Diyalogların minimal düzeyde tutulduğu filmde, anlatılan hikaye görüntüye eşlik eder.

Kasaba, genel bir taşra profilinden çok yönetmenin kendisine ait bir taşrasını içinde taşır. Anlatılan taşra değildir, yaşamın ön planda olduğu taşranın temsilidir.

Ceylan’ın kendi hayatıyla özdeşlik kurduğu filmde annesi ve babası da oynar.

Mayıs Sıkıntısı

1999 yılında çekilen Mayıs Sıkıntısı’nda anlatılan Ceylan’ın kendi hikayesi gibidir. Ceylan gibi yönetmen olan filmin ana karakteri Muzaffer’in anne ve babası da Ceylan’ın kendi anne babasıdır. Kurgu ve gerçeklik iç içe geçmiştir.

Muzaffer çocukluğunu ailesi ile birlikte geçirdiği kasabaya film çekmek için geri döner. Film Kasaba’ya tekrar eden bir geri dönüştür.

Kasaba filminin çekim sürecinin kurgusal olarak anlatıldığı Mayıs Sıkıntısı’nda öykü, filmden adını aldığı Mayıs ayında geçer. Kasaba’da belirgin bir zaman dilimi yokken, Mayıs Sıkıntısı ise belirgin bir zaman olan mayıs ayında geçer.

Kasaba filminde üniversite sınavına hazırlanan Saffet üniversiteyi kazanamamış, ancak kasabadan ayrılmanın hayalini kurmaktadır hala. Baba Emin, koruluğuna devlet tarafından el konulmaması için çabalar. Ali, teyzesinin verdiği yumurtayı 40 gün kırkmadan cebinde taşırsa hayalini kurduğu müzikli saate kavuşacaktır. Muzaffer ise film çekmek istemektedir. İç içe geçen dört ayrı sıkıntının ya da hayalin hikayesi anlatılır.

Kameranın daha genel planda ve sabit kalması, yakın çekimlerin az, kesmelerin daha seyrek ve ayrıntılara yer vermesi, kapı eşiklerinden yararlanılması, diyalogların sürelerinin uzaması Ceylan’ın sinemasında fotografik gerçekçi anlatımdan, öyküsel gerçekçi anlatıma doğru geçişin belirginleşmeye başladığını gösterir.

Bu filmde de Ceylan’ın annesiyle babası oyuncu olarak kameranın karşısındadır.

Uzak

Nuri Bilge Ceylan’ın 2002 yılında çektiği film olup, karlı bir günde Yusuf’un içinde sıkıştığı kasabadan ayrılmasıyla başlar. Yaklaşık dört dakika sürer bu ayrılış. Yusuf karlar altındaki köyden çıkar, tepeyi tırmanır ve yolun başına gelir. Ait olmadığını hissettiği kasabasına sırtını dönmüştür. Görünürde uzakta ufalmış, küçülmüş evler vardır, bir de rüzgar, uğultu, kuş sesi, köpek havlaması... . Sıkıntısı geride kalmıştır, uzakta geleceğin düşü.

Yusuf’un kasabadan ayrılışı ile Ceylan’ın sineması da kente taşınır. Film, Kasaba ve Mayıs Sıkıntısı’nın devamı gibidir. İsimler değişmiştir. Saffet Yusuf olur, Muzaffer de Mahmut.

Uzak, taşrada geçmese de taşranın izlerini farklı biçimlerde üzerlerinde taşıyan karakterler aracılığıyla aktarır.

Gemilerde miço olmanın hayalini kuran Yusuf taşradır. Mahmut ise kentte yaşayan, belli idealleri olsa da artık o ideallerin ona uzak geldiği, onları gerçekleştirecek gücü kendinde bulamayan bir kentli taşralıdır.

Yusuf’un gelişi Mahmut’u memnun etmese de, yanında kalmasına müsaade eder. Mahmut taşrada da doğsa kendini, Yusuf’un geldiği yerden görmez. O çoktan doğduğu yerden kopmuştur. Kendini oraya ait hissetmediği gibi oradan gelen birine de tahammül edemez. Yabancılaşmıştır.

Mahmut’un, Yusuf’a İstanbul’da kaç gün kalacağını sorması, evde sigaranın sadece mutfakta içildiğini söylemesi, Yusuf’un kokan ayakkabılarına koku sıkması, Yusuf iş bulma konusunda yardım isteyince Mahmut’un“ Taşradan gelmişsiniz, işiniz gücünüz torpil arama” sözleri, birlikte gittikleri bir arkadaş toplantısında Yusuf’un oradakilerle iletişime geçememesi, söz konusu bu yabancılaşmanın göstergelerindendir.

Uzak filminde kamera nesnesine odaklı yakın plan yerine, belirli bir uzaklıkta kalan ve olaya genelden bakan kamera açısı kullanılmaktadır.

Uzak, toplumsal gerçekçi film diline yaklaşan, yabancılaşma, taşralı olma ya da olmama ayrışmasının yaşandığı, orta sınıf aydınının sorgulandığı bir anlatım dilini benimsemiştir.

Uzak’ın çekimleri sırasında kar yağacağı planlanmamıştır. Ancak bu rastlantısal güzellik çekimlere denk gelmiştir ve kar yağışı Yusuf’un İstanbul içindeki hayallerini örter gibidir.

Uzak, Ceylan’ın sinemasında fotografik gerçeklikten, öyküsel gerçekliğe doğru yönelimin arttığı film olarak görülebilir.

Kasaba’dan Uzak filmine uzanan anlatımda Saffet/Yusuf’a hayat veren Mehmet Emin Toprak’ın bir kaza sonucu hayatını kaybetmesi Ceylan’ın sinemasal diline de yansıyacaktır, hem de kamera kullanımından çekim tercihlerine, kurgu tercihinden oyuncu kullanımına ve mekan yaratımına kadar olan bir değişimin yansıması.

(Devam edecek…)

* İki not:

Hırvatistan’a olan yolculuğumuzdan dolayı yazı tamamlanamadı.
Bu zamanlar kaçırılmamalı diyerek, göze ve kulağa seslenen bir şiir olan Godard’ın “İmgeler ve Sözcükler” filmi Filmekimi’nde, gidip görünüz. Seyriniz keyifli olsun, güzel olsun.

(KT/BK)

Haber Yeri

BİA Haber Merkezi

Kenan Tekeş

tüm yazıları

Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi Radyo Televizyon ve Sinema bölümü mezunu. Yüksek lisansını İstanbul Üniversitesi'nde yapıyor. Kısa filmler çekiyor. İMC TV'de çalışıyor.

ilgili haberler

Hak odaklı, çok sesli, bağımsız gazeteciliği güçlendirmek için bianet desteğinizi bekliyor.

Google ile Katkıda Bulunun

HAK ODAKLI, ÇOK SESLİ,
BAĞIMSIZ GAZETECİLİĞİ GÜÇLENDİRELİM!

bianet'e destek olmak için tıklayın

ilgili haberler

diğer yazıları

KÜLTÜR SANAT

Yayın Tarihi: 29 Mart 2025 00:00

~ Son Güncelleme: 29 Mart 2025 00:44

4 dk Okuma

Bir ebevyn rehberi: Şimdi Buradaydı

Irmak Zileli’nin Şimdi Buradaydı'sı çok katmanlı bir roman. İlerledikçe ve eşeledikçe elinize başka bir şey geliyor; başka bir duyguyu hissediyor

Hüseyin Bul

Görselde, sırtı izleyiciye dönük bir erkek figürü ve bir çerçeve içinde daha mor tonlarında renklendirilmiş bir yansıması var, ancak onun da sırtı seyirciye dönük..

Irmak Zileli’nin edebiyat dünyası ile tanışmam Son Bakış romanıyla oldu. Sonra Bende Ölen Sensin derken en son Şimdi Buradaydı romanıyla devam ediyor yolculuğumuz. Şöyle bir bakınca iki şey söylemek mümkün: Irmak Zileli ne yazsa okurum ve yazarla çok geç tanışmışım.

Şimdi Buradaydı çok katmanlı bir roman. İlerledikçe ve eşeledikçe elinize başka bir şey geliyor; başka bir duyguyu hissediyor ya da karşılaşıyorsunuz. Yazar diğer eserlerinde yaptığı gibi karakteri kanlı canlı bir şekilde okuyucunun karşısına oturtuyor. Bunu altını çize çize yapmıyor, okuyucunun gözüne sokmuyor. Bazen diyaloglarla bazen ağzından çıkan bir sözle bazen de bir tavrıyla çok net bir şekilde çerçeveyi çiziyor. Okuyucu karakteri o kadar iyi tanıyor ki sonraki hareketinde, tavrında bir kopukluk olmayacağını bilir; bütünlüklü, istikrarlı ve tamamlayıcı olmayacağından emindir. Sürpriz bir çıkış, ani bir tepki ya da absürt bir replik karakteri ifade edeceği için vardır metnin içinde.

Tedirgin olmak isteyeceksiniz

Şimdi Buradaydı romanın taşıyıcısı psikayatrist Birkan’ın hastası gazeteci Yankı Beyle olan terapist seanslarındaki karşılıklı konuşmaları ile ilerliyor. Gerçi bu gibi durumlara psikiyatristler hasta demiyorlar, yazar bunu o kadar ince dokumuş ki insanın tez elden bir terapistle görüşesi geliyor. Fakat işin diğer boyutunu da atlamamış yazar, buraya düzgün ( normal ) insanlar gelmez. Sorunu olmayanın ne işi var burada. Dolayısıyla her kelimeyi her soruyu özenle seçmezseniz her an başınıza ne geleceğini bilemezsinizin tedirginliğini dozunu artırarak usulca okuyucuya zerk ediyor. Okuyucu sonraki seansı merakla ama bir o kadar da ürpererek bekler. Bunun dozajını o kadar kararında ayarlamış ki yazar, okuyucu kademe kademe sonuca varmayı dört gözle ve sabırsızlıkla beklemeye başlar.

Terapistle Yankı’nın ortak noktaları ve benzeşikleri o kadar çoktur ki terapistin işi ilk etapta çok kolay görünür. Konuştukça ve konuşturdukça kendinden bir şeyler bulur ve kendini de tanımaya başlar. Yankı’nın annesi de tıpkı kendi annesi gibi dominant ve kısıtlayıcıdır. Dolayısıyla müdahaleci anne figüründen dolayı çocuklukları neredeyse aynı geçmiş. Hizaya girmek istemeyen Birkan, farkında olmadan obsesif kompulsif bozukluğa tutulduğunu terapi sırasında adını anmadan anlıyor.

Ayık ol!

Fallik Dönemin damgasını vurduğu bir yaşamın artılarını, aksilerini, çıkmazlarını romanın merkezine koymuş yazar. Ebeveynler arası iletişimsizlik veya eksikliği çocuğa yönelterek, çocuğa yüklenerek bunaltmaya varan kusursuzlukta ısrarın nerelere varacağını çok güzel örneklemiş. Takıntı ve benmerkezciliğin tekrarlandıkça inandırıcı olup pekişeceğini tıpkı bir kedi gibi her köşeye koku bırakıp işaretlemeyi unutmuyor. Okuyucu da narsistliğin kokusuna o kadar aşina oluyor ki bir replikte, bir bakışta, bir mimikte şak diye anlıyor kimin ne olduğunu.

Hastasıyla arasındaki her diyalog sonraki devinimi çağırıyor adeta. Ve çoğunlukla soruyu ortak kullanarak soru sorun haline getirmeyi bilir. Hastasının verdiği bir yanıt bazen annesiyle yaşadığı bir sorunun fitilini ateşleyerek geçmişe ışınlanabiliyor. Hal böyle olunca da okuyucunun ayık olması gerekiyor, kim kimdi, konuşan hangisiydi, kısa bir dalgınlık ya da dikkatsizlik ipin ucunu kaçırmasına sebep olabiliyor. Yazar okuyucuya kısa ve sık aralıklarla ayıltıcı veriyor; gözünü dört açmazsan savrulursun demeye getiriyor.

80 darbesinin izleri

“Annemin buzlanmış silueti hep bir şeylerle meşguldü” (Sf: 48) Romana arka fonda, buzlu camın arkasında silik bir şekilde eşlik eden iki şey var, biri hiç durmadan çalışan, her şeye müdahale eden bir kadın; canını tırnağına takan emekçi bir anne, diğeri de seksen darbesinde kaybolan, kaybettirilen insanların flu hikâyeleri. Üzerinden zaman geçince hikâyedeki boşlukları ipuçlarından yola çıkarak layıkıyla doldurup üzerinde çalışılsın, ders alınsın diye okuyucunun önüne sürüyor.

Romanın öne çıkan iki özelliği var kanaatimce:

Bir: Anlatım tekniği… Yazar o kadar ustalıkla farklı anlatım tekniklerini aynı paragrafın içine yedirmiş ki hayran kalmamak elde değil.

İki: Romanın teması itibariyle bir psikiyatrisin yazmadığına inanamazsınız. Duygulara o kadar hâkim ki, çocukluktan alıp günümüze ( romanın geçtiği zaman) getirirken hiçbir davranış sebepsiz değil, altında yatan sebep de budur diyerek karakteri deşiyor. Ve küçük bir parantez açıp ilave edecek olursam; hastalık derecesine varan takıntılı insan profilini karşınıza dikerken, bunları iyi tanıyın diyor. Bir de romanın sonundaki sürprizi buradan deşifre ederek okuyucunun okuma zevkine limon sıkmayayım şimdi.

Künye

Kitap ismi: Şimdi Buradaydı

Yazar: Irmak Zileli

Yayınevi: Everest Yayınları

ISBN: 9786253694005

Basım Tarihi: 19.03.2025

Sayfa: 184

Kağıt: 3. Hamur

Grafiker: Hamdi Akçay

Editörler: Didem Ünal Demir, Melisa Ceren Hasmaden

Kitabın yayınevi sayfasına buradan ulaşabilirsiniz

(HB/HA)

Haber Yeri

İstanbul

Irmak Zileli Şimdi Buradaydı

Hüseyin Bul

tüm yazıları

İlk siyasi polisiye romanı "Kar Suyu"nun (2012) ardından ikinci romanı "Paralel Cinayetler"i (2016) yayınladı. Varlık, Notos, Kitap eki, gazete Duvar, Edebiyathaber, Edebiyat burada, Kitap24, Birgün Kitap, Bianet ve birkaç dergi ve gazetede kitaplar ve sinema üzerine eleştiri, öykü ve şiirleri yayımlandı. DİSK’e bağlı Gıda-İş sendikasının 2016 yılında düzenlediği Emek Direniş öykü ödülüne değer görüldü. "Gölge" adında bir de öykü kitabı var. POYABİR üyesi, İzmir’de yaşıyor.

diğer yazıları

KÜLTÜR SANAT

Yayın Tarihi: 29 Mart 2025 00:00

~ Son Güncelleme: 29 Mart 2025 00:00

4 dk Okuma

Ailenin muhtelif tezahürleri

ABD’nin gezegen çapında inkâr edilemeyecek geniş spektrumlu tesiri “aile” mefhumu mevzubahis olduğunda da geçerli sayılmalı mı?

Murat Türker

Fotoğraf, My Sunnyside belgeselinden bir evlilik merasimi karesi.

Öyle bir aile tasavvur edin ki, çocukların anne olarak tanıdığı şahıs yavaş yavaş erkekleşip baba rolüne soyunurken, anne konumundaki kişi bir zamanlar erkek cinsiyetine sahip olup gittikçe dişiliğe doğru evrilsin!

New York’un Queens ilçesi Sunnyside semtinde ikamet etmekte olan Jo ve Allie’nin alevli aşkı My Sunnyside adlı belgeselde teferruatlı şekilde incelemeye alınıyor. Yönetmenliğini Matylda Kawka’nın üstlendiği 2025 Polonya, Amerika Birleşik Devletleri ortak yapımı 92 dakikalık film dünya prömiyerini 27. Selanik Uluslararası Belgesel Festivalinde gerçekleştirdi.

Tüm yeryüzünde salgın haline gelmiş olan partner bulma uygulaması sayesinde tanıştıktan iki sene sonra evlenmeye karar veren kahramanlarımız aynı zamanda doğumdaki cinsiyetlerinden memnun olmadıkları için değişim sürecine de aksi yönlerde devam ediyorlar. Liberal zihniyetlere sahip olmalarına rağmen muhafazakârların tercihi olan geleneksel bir düğünle aile formatına girmeyi tercih etmeleri de enteresan.

Jo’nun önceki evliliğinden olan çocukları yeni anneleri Allie’yle gayet iyi anlaşıyor, mesut aile yapısı gün geçtikçe sağlamlaşıyor. Filmde yalnız trans insanlara yönelik önyargılar ve onların yaşadığı zorluklar irdelenmiyor, kadın veya erkek olarak yaşanan dinamiklerin arasındaki farklılıklar da gözümüze sokuluyor.

Neyse ki muhtelif yaşlardaki sağduyulu çocukları durumu olduğu gibi kabul ediyor ve belirli klişeler içine sıkışmış olsa da çağdaş aile modeline rahatlıkla uyum sağlıyorlar.

Filmin iki ana karakteri bilhassa müşkül anlarda birbirine derinden destek oluyor, aşkları günbegün büyüyor, aile bağları aidiyet duygularını pekiştirirken parlak bir istikbale doğru güvenle yol alıyorlar.

Cinsiyeti klişelere hapsetmek zorunda mısınız?

Ya cinsel organınız ebeveyninizi dehşete düşüren büyük bir klitorisi ve aynı zamanda ufak bir penisi andırdığı için, anne ve babanız sizi küçücükken doktora götürüp cinsiyetinizi belirleme hakkını kendilerinde görürse?

Hele bunun ahlâki tasasına düşmeden ameliyatı hoyratça gerçekleştiren doktorun zihniyetine ne demeli?

Louisiana eyaletinin başkenti Baton Rouge’da 1976 yılında doğmuş olan Kristi’nin (Jim Ambrose) ibretlik hikâyesi The secret of me adlı belgeselde mucibince masaya yatırılıyor. Yönetmen hanesinde Grace Hughes-Hallet’ın adını gördüğümüz 2025 Birleşik Krallık yapımı 97 dakikalık belgesel de Selanik’te seyirciye ulaşanlardandı. Dünya prömiyerini SXSW’da yaptıktan sonra CPH DOX ve Annapolis Film Festivalinde de gösterilmiş olan film kahramanının anlatım gücüyle de seyirciyi tesir altında bırakan ciddi bir seyirliğe dönüşüyor.

Çocukluğundan beri kendini “kız” çocuğu gibi hissetmemesine rağmen o kimliğe hapsedilen Jim’in gençliğinden itibaren giriştiği mücadeleye teferruatıyla şahit oluyoruz. Belgeselin sonlarına doğru ameliyatı gerçekleştiren doktorun kamera karşısındaki mahcubiyeti yüreğimize su serpse de asıl sorumlunun gezegen çapında model oluşturmuş John Hopkins Hastanesinde görevli doktor John Money olduğunu öğreniyoruz. Beceriksizce gerçekleştirilmiş bir sünnetin mağduru olan oğlan çocuğu David Reimer’in erkeklik organının alınması ve kız çocuğu olarak yetiştirilmesi, mevzubahis müdahalenin sorgulanmayan bir pratiğe dönüşmesine yol açmıştı. Bu hadise seneler boyunca cinsel kimliğin sosyal olarak öğrenildiği tezini doğrulayan bir başarı hikâyesi gibi pazarlanmış, David Reimer ve ayrıca durumdan bir o kadar muzdarip ikiz kardeşinin intiharlarıyla meselenin hiç de iddia edildiği gibi olmadığı ortaya çıkmıştı.

John Money’nin izinden yürümeye devam eden tüm dünyadaki tıp kurumlarını ve sözkonusu vahşi müdahaleye müsaade eden ebeveynleri kim durduracak?

Savaş çocuğu

Ya babanız Vietnam’a saldıran ABD ordusunun askeriyken annenizi hamile bırakıp memleketine döndüyse nasıl bir aile tasavvuru içinde yaşarsınız?

Child of dust adlı 2025 Polonya, Vietnam, İsveç, Çek Cumhuriyeti, Katar ortak yapımı 93 dakikalık belgesel de dünya prömiyerini Selanik’te gerçekleştirdi. Yönetmen Weronika Mliczewska’ya festivalin uluslararası yarışmasında Özel Mansiyon payesini kazandıran fazlasıyla duygusal film, ana karakter Sang Ngô Thanh’ın hassasiyeti yüzünden de gözyaşlarına boğulmanıza sebep olabilir.

Sahipsiz kalıp yetimhanelerde büyümüş çocukların arşiv görüntüleri filmin başına ve sonuna damgasını vuruyor. Büyüdüklerinde de “savaş artığı” muamelesi görüp aşağılandıklarını, ayrımcılığa tabi tutulduklarını ve hayatta muvaffak olma şansına pek sahip olmadıklarını görüyoruz.

Melezlik onların adeta laneti haline dönüşüyor.

Her şeye rağmen kahramanımız evlenip çocuk, hatta torun sahibi olmayı başarmış 55 yaşındaki bir yetişkin. Fakat babasız büyüdüğü için kız evladına yeterince babalık yapamamış olması, kızının uyuşturucu müptelası olmasına yol açan esas unsur olarak seyirciye hissettiriliyor.

DNA analiziyle ABD’de babasına ulaşınca eksikliğini daima çektiklerine kavuşacağını umuyor; fakat baba bir ana ayrı, iki erkek kardeşinin ve bizzat babasının soğukluğu, onu evlerine davet etmemeleri ve kendi kültüründen epeyce farklı hususiyetleri yüzünden sukutuhayale uğruyor. Sang Ngô Thanh ABD’ye yerleşip yerleşmemek arasında tereddüt ederken kızına ve torununa daha parlak bir istikbal sağlamak üzere kalmaya karar veriyor; bunda da aile içinde garip bulunan ve fazla insancıl olduğu için kendisinden o ana kadar uzak tutulan üvey kız kardeşinin payı yüksek oluyor.

Geleneksel manada tüm aileyi ne olursa olsun sırtımızda taşımamızın ne kadar gereksiz olduğu bir kez daha hatırlatılırken mevzubahis kurumda bize yakın olanlarının yeterli olduğu da bir kez daha teyit edilmiş oluyor.

(MT/HA)

Haber Yeri

İstanbul

aile

Murat Türker