Ordunun soğuk ve öznesiz cümlelerini nasıl tercüme edersiniz? Ya da ironik bir haber başlığını? Açıkçası bianet’te staj yapmadan önce okuduğum haberler ya da maruz kaldığım beyanatlar üzerine bu kadar kafa yormamıştım.
Haber çevirisinin birinci şartı, cümleleri sahiplerinden daha iyi anlayabilmek olsa gerek. Aksi halde asla bulamayacağınız o parlak ‘kelimeyi’ internette araştırmaya çalışırken heba olabilirsiniz. Barış ve Pınar'la birlikte bir ay boyunca yaşadığımız serüvenin özeti bu olabilir sanırım; “Kelimeler albayım, hangi anlama geliyor?...Kelimeler albayım, hangi anlamda kullanıyoruz onları?”
Bir arkadaşımın haber vermesi sonucu başvuru yaptığım bianet’te bir aylık online haber çevirisi stajımı, bir hafta önce tamamladım. Şimdi sıra izlenimleri ve öğrenilenleri aktarmaya geldi. Umarım bu alanda staj yapmayı düşünen arkadaşlar açısından motive edici olur. Önce biraz elektronik sinyallerden bahsedeyim. Daha sonra kısaca haber çevirisine dair izlenimlerimi ve öğrendiklerimi sıralarım.
Online çalışmak
Online (çevrimiçi) çalışmanın en büyük avantajı, sizi staj yapmaktan alıkoyabilecek teknik engelleri aşmanıza imkan vermesidir. Örneğin bianet’in ofisine uzak bir mesafede ikamet ediyorsanız ya da hali hazırda devam eden bir işiniz yahut okulunuz varsa, online staj büyük kolaylık sağlıyor. Aynı zamanda kendinizi tanımanıza da olanak veriyor. Ofiste yapılan staj kuşkusuz sosyalleşme ve pek çok iyi insan tanıma fırsatı sunsa da, üzülmeyin. Online staj yapın ve kendinize bir adım daha yaklaşın. Bu gerçekten ciddi bir iş disiplini gerektiriyor.
Önce haber çevirisi ve 1-2 saat sonra peşinden gelen düzeltmeler. Bizim çalışma akışımız birkaç gün sonra böyle bir ritme oturmuştu. Ayrıca haftada bir yaptığım ofis ziyaretleriyle düzeltmeler üzerine konuşma fırsatımız oluyordu. Özetle gününüzü doğru şekilde planladığınızda, gerçekten deneyimlemek istediğiniz bu fırsatı kaçırmanız için hiçbir neden yok! Üstelik bu sıcak havalarda evinizin penceresinden gelen esintileri de yakalamış olursunuz...
Haber metni ile çeviri metin arasındaki mesafe
Stajdan önce, farklı türden metinleri tercüme deneyimim olsa da daha önce hiç haber metni çevirmemiştim. Zaten staja başvurmamın en büyük nedeni de buydu; bu sürecin nasıl bir metin analizi gerektirdiğini görmek ve öğrenmek... Barış da staj görüşmesinde bu noktanın altını çizmişti; haber çevirisinin tek kaygısı metni birebir çevirmek değildir. Gerçi isteseniz de birebir çeviremiyorsunuz. Ayrıca haberin türüne bağlı olarak, belirli kavramlara aşina olmayı gerektiriyor. Mesela yargıya intikal etmiş bir olayı (bu ifadeyi cümle içinde kullanmak için fırsat kolluyordum) aktaran haber, Türkiye'nin hukuk sistemine dair bir sürü ayrıntı içerebiliyor. Haliyle, özeliydi geneliydi derken çeşit çeşit mahkeme adını, birbirlerinin kararını geçersiz kılan yargı organlarını, akıllara zarar davaları daha yakından görmüş oluyorsunuz.
Bir diğer husus da metnin dilinin nasıl olduğu. Bu süreç boyunca sadece hukuk içerikli değil, basın açıklaması, konuşma ve söyleşilere dair metinler de çevirdik. Benim en çok sevdiğim çeviriler de bunlardı. Çünkü böyle metinlerde çeviri teknik bir mesele olmaktan çıkıyor. Bir duygu durumunu, bir anlam kaymasını, bir akıl tutulmasını aktarmaya çalışıyorsunuz. Her dakika çok sayıda üzücü gelişmelerin yaşandığı bir memlekette böyle haberlerle karşılaşmamak mümkün mü? Biz staja başladığımızda Soma faciası henüz yaşanmıştı. Stajın sonlarına doğru bayrak krizi ve Lice'de yaşanan katliam, aklımızı ve ruhumuzu meşgul ediyordu. Tabii bu arada Gezi’nin yıldönümünü de unutmamak gerek. İşte bayrak krizi ile ilgili haberlerden birinde Genelkurmay’ın açıklama metni şöyle diyordu;
“7 Haziran 2014 tarihinde Diyarbakır Lice ilçesinde hayatını kaybeden bir kişinin (...) sesle ikazda bulunulmasına rağmen söz konusu şahıs bayrağımızı gönderden almıştır”.
Ölenin kim olduğuna, ölümün neden kaynaklandığına, bayrağı indirene dair hiçbir ibare yok. Bütün metinde geçen tek sahiplik eki bayrağa yüklenmiş. Demeçlerde, yetkili erkanın yaptığı açıklamalarda kişilerden, şahıslardan geçilmiyor. Ama Barış'ın da dediği gibi çeviri-metinde people, person kelimelerini pek tercih etmiyoruz, bu yüzden faillerin ve öznelerin peşine düşmek gerek! İşte böyle metinlerle karşılaşıp, çevirisi üzerine kafa yorduğunuzda memleketin düşünce haritasına da ulaşıyorsunuz. Özcesi haber metni ile çeviri-metin arasındaki mesafeyi kat ettiğinizde, hem haberciliğin hem de haber çevirisinin ne kadar önemli olduğunu kavrıyorsunuz.
Sonuç olarak bianet’te haber çevirisi üzerine staj yapmak, benim için pek çok alanın kesiştiği bir alt küme oldu. Hem çeviri sürecini hem bağımsız haberciliği hem de Türkiye’nin baş döndüren gündemini bir ay boyunca farklı açılardan deneyimledim. Aslında niyetim de buydu... Ve amacıma ulaştım.
Öğrendiklerime dair çok fazla ipucu vermeyeyim. Çevirinin inceliklerine dair ayrıntıları Barış’tan öğrenebilirsiniz. Tanıştığım ve tanışma fırsatı bulamadığım bütün bianet emekçilerine, bize ulaştırdıkları sesler ve nefesler için ayrıca teşekkür ederim. (CB/ÇT)
