Emoji 90’lı yılların sonunda Shigetaka Kurita isimli bir Japon tarafından geliştirilen ve elektronik ortamda kişilerin duygularını ya da fikirlerini ifade etmek için kullandıkları küçük dijital görsellere verilen isim. Japonca’da sırasıyla resim ve karakter anlamına gelen “e” ve “moji” kelimelerinin birleştirilmesi ile oluşturulmuş.
Artık emojilerin kullanılmadığı bir e–posta ya da ileti neredeyse yok gibi. Bazen hiçbir şey yazmadan sadece emojilerle bile karşı tarafa ne düşündüğümüzü, nasıl hissettiğimizi, nerede olduğumuzu ya da ne yaptığımızı anlatabiliyoruz. Emojiler çeşitli duyguları içeren resimlerden ulaşım araçlarına, hayvanlardan yiyeceklere, bitkilerden müzik aletlerine kadar pek çok farklı kategoride yer alıyor.
Bu kadar popülerleşince 2014 yılından bu yana her sene 17 Temmuz Dünya Emoji Günü olarak kutlanmaya da başlanmış. Bazı şirketler bu güne özel promosyonlar yapıyor ya da çeşitli etkinlikler gerçekleştiriyorlarmış. Emoji kullanımı ile ilgili istatistik ve araştırma sonuçları da yayınlanmaya başlanmış. Mesela kalp ve evlilik emojisi en çok Fransızlar tarafından kullanılırken, Türkiye’de ise en çok kullanılan emoji, kalpli öpücükmüş. Cambridge Üniversitesi’nin iş yazışmalarında emoji kullanımı araştırmasına göre, emoji kullananlar daha popüler ve güçlü kişilermiş.
Kullanımı bu kadar yaygınlaşan emojilerin temsil çeşitliliğine ihtiyaç duyduğu ve kullanıcılardan gelen talepler doğrultusunda sürekli geliştirildiği de bir başka gerçek. Örneğin, Deniz Hotamışlıgil isminde Amerika’da yaşayan bir Türkiyeli bize özgü ifadelerin yer aldığı Emojum isminde bir uygulama geliştirmiş.
Türkiye’de yapılan pazar araştırmaları sonucunda da içi dolu bir çay bardağı, nazar boncuğu, fal bakmak üzere kapatılmış kahve fincanı, simit, sucuklu yumurta veya giden kişinin arkasından su dökmek gibi hayatımızın olmazsa olmaz nesne ya da ritüelleri ile dolu, 450 civarında emojinin yer aldığı ve şimdilik yalnızca iOS kullanıcılarının yararlanabildiği bir uygulama ortaya çıkmış.
Engelli temsili
Gelelim emojiler ve engelliliğin temsiline. Scope isminde İngiltere’de engellilik alanında faaliyet gösteren bir dernek geçtiğimiz sene Dünya Emoji Günü kapsamında bir çalışmaya imza atmış. Emoji uygulamasında farklı ırklardan insanlar, aynı cinsiyetten kişilerin beraberliği gibi durumlar temsil edilirken engellilik için yalnızca tekerlekli sandalye kullanıcısı işaretinin olması derneği bu konuda bir farkındalık çalışması için harekete geçirmiş.
Bu amaçla, geçtiğimiz yaz gerçekleşen Dünya Paralimpik Olimpiyatlarını da dikkate alarak, 18 farklı emoji geliştirmişler. Bunlar arasında tekerlekli sandalyede tenis oynayan bir sporcu, işaret dili ile merhaba diyen bir kadın, işaret dili ile özür dilerim diyen bir erkek, bir rehber köpek, kör bir futbolcu, protez bacağı ile dans eden bir kadın gibi çeşitli görseller var.
Tekerlekli sandalye kullanan bir yüzücü olarak İngiltere’yi paralimpik oyunlarda temsil eden Jordanne Whiley, verdiği bir röportajda, ona atfen oluşturulan emojiyi çok sevdiğini ve büyürken televizyon ya da dergilerde kendisi gibi insanlar görmediğini ve çok popüler olan emoji kullanımında engelliliğin geniş bir şekilde temsil edilmesinin müthiş bir şey olacağını söylemiş.
Dernek yayınladığı bu görsellerin bilgisayarlara indirilerek Twitter ve Facebook üzerinden kullanılmasını ve bu sayede farkındalığı arttırmayı amaçlamış. Derneğe bu çalışma ile ilgili pek çok farklı talep de gelmiş. Mesela, “Baston kullanan bir kör ya da Down Sendromlu birini de görseller arasına ekleyebilir misiniz?” gibi. Derneğin amacı bu görsellerin var olan emojilere eklenerek standart hale getirilmesi ve bu sayede değişik engel grupları ile ilgili farkındalık yaratılması ve engelliliğin de temsil edilen gruplar arasında yer alması.
Bunun gerçekleşmesi, Evrensel Kod Konsorsiyumu (Unicode Consortium) ismindeki evrensel kod standartlarını geliştiren, çeşitliliği ve kullanımı artıran ve bunları yazılım ortamına aktaran bir kuruluşa bağlı. Bu kuruluş belli aralıklarla yeni emojileri açıklayarak kullanıma sunuyor.
Hatta son yayınladığı listede farklı ten renklerine sahip figürler, cinsiyetin çok belirgin olmadığı figürler, başörtülü bir kadın, bebek emziren bir kadın gibi yeni emojiler var. Çeşitliliğe bu kadar yer verilen bir platformda engelliliğin temsilinin bulunmaması beni gerçekten şaşırtsa da ileride buna dair bir çalışmanın yapılacağını ümit ediyorum.
Engelliler emojileri nasıl okur?
Emojilere, ekran okuyucular aracılığı ile görme engelli kullanıcılar tarafından da erişilebilmesi bir başka önemli konu. Dergiden arkadaşlarla konuştuğumuzda VoiceOver’ın bu konuda iyi olduğunu belirttiler. İlgili programda tanımlandığı takdirde emojilerin okunmasında bir sorun olmuyor anladığım kadarıyla. Genelde bilgisayarda kullanımın telefonda kullanıma göre biraz daha zor olduğunu da belirttiler.
Konu hakkında araştırma yaparken ilginç bir habere de rastladım. Tim isimli Brezilya kökenli bir telekomünikasyon firması Emoti Sounds adında bir eklenti ile 2016 yılında Cannes Uluslararası Yaratıcılık Yarışması’nda kısa listeye kalma hakkı elde etmişler. Bu eklenti Microsoft Non Visual Desktop Access / NVDA programı için yazılmış ve emojilerin sesli bir şekilde duyulmasına olanak sağlıyor.
Hazırlanan tanıtım videosu görme engelli kişilerin ekran okuyucularla bilgisayar kullanımını gösteriyor ama okunacak olan şey bir metin değilse bunda problemlerin yaşanabildiğini belirtiyor. Görme engelli bir erkek katılımcı bir espri yaptığında karşı tarafın kahkahalarla gülen yüz emojisini beş kere gönderebildiğini, kendisinin bunu “kahkahalarla gülen yüz emojisi” şeklinde beş kere dinlediğini söylüyor. Emoti Sounds eklentisinde belirlenen emojiler için profesyonel ses kayıtları oluşturulmuş. Bunlar kullanıldığında mesela az önce bahsettiğim erkek katılımcı yaptığı espriye karşılık bir kahkaha sesi duyuyor. Ya da kadın bir görme engelli katılımcı, arkadaşının “hamileyim” yazıp sonuna kalp emojisi eklediği iletisini, hamileyim cümlesinin ardından gelen bir kalp sesi olarak işitiyor. Fikir hem erişilebilir, hem de eğlenceli. Ayrıca seçenekleri çoğaltması açısından da güzel. Dileyen emojinin betimlemesini dileyen de emojinin sesini dinleyebilir.
Ben de yazımı bitirirken sizlere el sallayan bir emoji ve gülen bir yüz gönderiyorum. (BY/NV)
* Bu yazı EEEH dergisinin temmuz sayısında yayınlandı.
** Yazının sesli halini dinlemek için tıklayın.
