Fotoğraf: AA - Arşiv
Bu sene, virüs salgını nedeniyle olağanüstü çalışma koşulları yaşanıyor. Bazı işyerlerinin faaliyetleri, sosyal mesafenin korunamayacağı yerlerden olması nedeniyle idari bir kararla durduruldu.
26 Mart 2020'de yürürlüğe giren 7226 sayılı Kanun ile nispeten kolaylaştırılan koşulların da desteğiyle 3 buçuk milyona yaklaşan işçi için, 300 bine yaklaşan işverenin “kısa çalışma ve kısa çalışma ödeneği” için başvurduğu anlaşılıyor. Çoğu işyerinin üç ve daha az işçi çalıştıran işyerleri olduğunu öğreniyoruz.
Yine, salgın nedeniyle sınırlı olmak üzere, 17 Nisan 2020'de 7244 sayılı Kanun ile işverenlere, işten çıkarma yasağı getirilirken, işçilerini ücretsiz izne çıkarabilme hakkı da verildi.
Ödenek için başvurulardan, 800 bine yaklaşan işçinin ücretsiz izne çıkarıldığını biliyoruz.
Bu durumda, bir yıl çalışmış olma koşuluna bağlı olarak hak kazanılan yıllık ücretli izinler, işyerinde uygulanmış kısa çalışma ve ücretsiz izinde geçen süreler kadar ertelenecek mi sorusu önem kazanıyor.
Yıllık izni haketme koşulu
Yıllık ücretli izin hakkı, sağlıklı ve güvenlikli çalışma ortamı oluşturmaya yönelik rolünden çok normatif bir hukuk kuralı olarak bilindiğinden, İş Kanunu’na göre, izne hak kazanabilmek için, işçinin en az bir yıl çalışmış olması gerekiyor.
Bu nedenle de, bir yıllık sürenin hesabında, yasada tanımlanmış bazı haller çalışılmış gibi dikkate alınıyor (m.55,74). Kanun’da tanımlanmış çalışılmış gibi sayılan hallerin dışında devamsızlıklar varsa, bu süreler eklenerek bir yıllık sürenin tamamlanması gerekiyor.
Kısa çalışma süresi
Yıllık ücretli izne hak kazanılabilmesi için çalışılmış gibi sayılacak sürelere baktığımızda, “kısa çalışma”nın, koşulsuz, çalışılmış gibi sayılacak sürelerden olduğu anlaşılıyor (m.55/j).
O halde, “kısa çalışma” uygulamasında geçen süreler, çalışılmış gibi dikkate alınacağından, kısa çalışmada geçen süreler dahil bir yıl tamamlandığında işçi ücretli yıllık izne hak kazanabilecek.
Yani, kısa çalışma süresi nedeniyle yıllık ücretli izne hak kazanma tarihi, kısa çalışmada geçen süreler kadar ötelenmeyecek.
Ücretsiz izinde geçen süre
Ücretsiz izin uygulaması, 4857 sayılı İş Kanunu’nda sadece işçinin talebine bağlı olarak yer alıyor. İşverenin, işçisini ücretsiz izne çıkarma yetkisi bulunmuyor.
İşçilerin ücretsiz izin istemi ise, kadın işçilerin doğum sonrası kullandığı yasal ve raporlu istirahat süresi bittikten sonra istekte bulunmasına bağlı olarak gündeme gelebiliyor.
İşçilerin talep ederek kullanabildiği ücretsiz izinde geçen süreler, yasada çalışılmış gibi sayılan süreler arasında sayılmamış. Yargı da, işçinin talebi üzerine kullandırılan ücretsiz izin sürelerinin, yıllık ücretli izne hak kazanabilmek için çalışılması gereken bir yıllık sürenin hesabında dikkate alınmayacağı yönünde kararlar vermiş.*
Ancak, ilk defa 7244 sayılı Kanun ile virüs salgını nedeniyle geçici bir süre için işverene işçisini ücretsiz izne çıkarma yetkisi verildi. Yetki verilirken, ücretsiz izinde geçen sürelerin çalışılmış gibi sayılan sürelerden olacağı yönünde bir düzenleme de yapılmamış.
Bu durumda, işveren tarafından kullandırılmış ücretsiz izinde geçen süreler, yıllık izin hakkının tespitinde çalışılmış gibi sayılacak mı sorusu önem kazanıyor.
İş Kanunu’nun yıllık ücretli izne hak kazandıran bir yıllık sürenin hesabında çalışılmış gibi sayılacak süreleri belirleyen maddesinde, “İşveren tarafından verilen diğer izinler …”de geçen sürelerin çalışılmış gibi sayılan sürelerden olduğu anlaşılıyor (m.55/j).
En önemlisi, işveren tarafından verilen iznin ücretli olup olmadığı konusunda bir ayırım da yapılmamış. Bu durumda, işverenin verdiği ücretsiz izinde geçen süreler de, çalışılması gereken bir yıllık sürenin hesabında, çalışılmış gibi dikkate alınabilecek.
Sonuç
İşverenlerin uyguladığı “kısa çalışma” veya “ücretsiz izne çıkarma” tasarrufları, İş Kanunu’na göre çalışılmış gibi sayılan süreler olduğundan, 2020 yılında virüs salgınından önceki hesaplamalara göre işçinin yıllık ücretli izin kullanma hakkı ne zaman doğuyorsa, başka bir neden olmadıkça, o tarihte izin hakkı doğmuş olacak.
Başka bir ifadeyle 2020 yılında izin kullanılacak tarihte, kısa çalışma veya ücretsiz izin uygulaması nedeniyle bir değişiklik olmayacak. (DK/APA)
(*) Y.9.HD. T.16.01.1996, E.1995/24545, K.1996/62: Ücretsiz izin süresinin, yıllık ücretli izne hak kazanmada dikkate alınacak bir yıllık sürenin hesabında dikkate alınmayacağını kararlaştırmış.
