Öğretici olduğu kadar incitici, tüketici, yorucu, zorlayıcı, örseleyici de olabilen yaşlanma süreci için İngiliz şarkıcı David Bowie “Yaşlanmak insanı başlangıçtan beri olması gerektiği kişiye dönüştüren olağanüstü bir süreçtir” diyor. Katılıyorum olağanüstü olduğuna. Zira bu dönemde de hasar görmez mükemmel bir hayat yok
İnsan yaşlanmayı, kendi yaşlanma sürecinde öğreniyor. Yaşlılığa ve yaşlanmaya dair bazı şeyleri öncesinden biraz biliyorsam da kendi yaşlanma sürecimde çok şey öğrendim. Ve daha neler öğreneceğim kim bilir? Her bir yaşlı biricik ve diğerlerinden bağımsız olduğuna göre -galiba- ben de yaşım ilerledikçe olmam gereken kişiye dönüşüyorum.
2025 yılı Dünya Yaşlılar Günü vesilesiyle yaşlılık döneminde yapılması ve yapılmaması gereken bazı noktaları -bir kez daha- sıralayıp gereksinimi olanların yararına sunalım; işe yarar umudu ve dileğiyle.
Her şeyin başı sağlık
Öncelikle yaşlandığını kabullenerek hayatını kolaylaştır. Sağlığına her daim özenli ol. İyi bir sağlık okur yazarı olmaya çalış, hastalıklar konusunda sağlıklı kaynaklardan bilgi al. İnternetteki arama motorlarında bilgi kirliliği olduğunu unutma. Doktorunun önerilerine harfiyen uy. Kontrollerini geciktirme. Birden fazla rahatsızlık için sağlık kuruluşuna gitmen gerektiğinde aciliyete göre bilinçli sınırlama yap.
Düşük kaliteli uyku belleğini zayıflatır
Günde 7–8 saat düzenli uyu. Stres ve kaygı uyku kaliteni düşürür. Evde basit egzersizler, dışarıda kısa ama mümkün olduğunca tempolu yürüyüşler yapmak, kafein ve alkol tüketimini azaltmak, digital cihaz kullanım süresini sınırlamak uyku kaliteni arttırır. Uyku öncesi müzik dinle. Gündüz uyuyup gece oturma. Gün ışığının kıymetini bil.
Doğru, dengeli ve doğal beslen
Bağışıklığını güçlendirmek için sağlıklı beslen. Tüm emekli ve yaşlı insanlar gibi zorlu ekonomik koşullarda olsan da, sağlıklı gıda maddelerine erişimde güçlük çeksen de iyi beslenmek için elinden geleni yap. Öğün atlama, bol su iç, işlenmiş/ hazır gıdalardan ve doymuş yağlardan kaçın. Vitamin ve antioksidanları doktor önerisiyle al.
Ağız hijyenine özen göster
Günde iki kez dişlerini fırçala, gargara yap, -varsa- diş protezini temizle. Diş fırçanı sıkça değiştir. Ağız sağlığın için kalsiyum-fosfor ve A-C-D vitamini içeren besinleri tüket, asitli içeceklerden kaçın. Dişlerini sıkıyor ve gıcırdatıyorsan engellemek için gereğini yap. Değilse diş dolgu ve kaplamaların kırılabilir, eklemlerin ağrıyabilir, beslenmen bozulabilir ve dolayısıyla bağışıklığın düşer.
Hareket et
Sırt, bel, kalça ve iskelet sisteminin sağlığı için hareket ederek riskleri azalt. Hareketsizlik kas kaybının artmasına, kemik sertliğinin azalmasına, kemik erimesine, kronik hastalıkların ivmesinin artmasına ve diyabet, obezite, Alzheimer gibi hastalıklara yol açabilir.
Önlemek için kendi yaş ve bedenine uygun yürüme, esneme, denge gibi egzersizleri düzenli olarak yaparak beden ve ruh sağlığını koru. Evde hareket ve egzersiz yaparak düşme-kırık riskini azalt, kemiklerinin kireçlenmesini ve erimesini engelle. Büyük eklem kırıklarının damarlara pıhtı atarak tıkanma riski oluşturduğunu unutma.
Kendini ve yakınlarını sevip say
Sevdiklerinden makul taleplerde bulun, onlar endişeliyse anlayışlı ol. Zira anlaşılmanın yolu, anlamaktan geçiyor. Kendini tanı; fiziksel kapasite, kas gücü ve uyumu, görme- işitme- yeme- uyuma- dışkılama- aktivite gücünü, kendine bakım kapasiteni iyi değerlendir. Kendini olduğundan daha aciz gösterme, yapabileceğin işleri yap.
Kalabilen ömrünün sınırlarını daraltıp heder etme
Her şeyden ve herkesten yakınma. Ağzına geleni söyleme. Aşırı alıngan, endişeli, yaygaracı, kavgacı ve geçimsiz olma. Uzlaşmacı ol. Eleştirilerin yapıcı olsun. Çevrendekilere -ihtiyatlı- güven. Karşındakini dinle. Temkinli ol her daim. (Varsa), bellek zayıflığınızı kabullen ve gerekli önlemleri al. Sürekli geçmişten, ölümden konuşmayın. Olaylara itidalle yaklaş. Gerektiğinde ilişkilerini sınırla. Küçük şeylerle
İnterneti planlı ve kısıtlı, sosyal medyayı dikkatli kullan
Dijital iletişim araçlarıyla pek çok iş-işlem daha az emek, zaman ve para harcayarak yapıldığından, sanal da olsa sosyal etkileşimi arttırdığından bu mecrayı aktif kullanmak için kendini geliştir. Görme, işitme ve dokunma organlarındaki kayıp ve gerilemeler nedeniyle kullanımında zorlanırsan yakınlarından destek talep et. Mobil cihaz kullanımı özgüvenini arttırır, dışlanmışlık duygunu azaltır ama aşırı temas fiziksel ve psikolojik sağlığını olumsuz etkiler. Telefonunu mikrofonu açarak kullan. Görüşmelerini iki-üç dakikayla, görüntülü olanları 4-5 dakikayla sınırla. Okumakta zorlanıyorsan yakınlarından sana yazılı değil sesli mesaj atmalarını iste. Bu mecrada tanıştığın kişilere telefon ve İBAN numaranı verme. Online alışverişten kaçın.
Üretken ve aktif olmak ruh sağlığına iyi gelir
Günün belli saatlerinde, güvenilir kaynaklardan haber izleyin. Var olan hobilerini sürdür, mümkünse yenilerini edin. Ev içi uğraşılarını çeşitlendir. Mesela günlük tutun, yaşam öykünü yaz, televizyonda ve/veya internette komedi, belgesel ve Yeşilçam filmleri ve diziler izle, sesli kitap ve podcast dinle, internetten kültür-sanat videoları izle, mobil oyunlar oyna, nostaljik şarkılar dinlerken eşlik et, bahçe ve balkon çiçekçiliği yap, el işi yap, video kaydedip sevdiklerine gönder, her fırsatta hareket et.
İhmal ve istismar eşittir şiddet
Yaşlılara (da) yöneltilen fiziksel, cinsel, sözel-duygusal, ekonomik, sosyal acı/ ızdırap veren ya da verme olasılığı bulunan tüm eylemler örn: bağırıp çağırma, iteklenme, azarlanma, hakarete uğrama, ilgisizlik vb. gibi davranışlar şiddettir. Yapılması gerekenlerin yapılmaması ihmaldir; yapılmaması gerekenlerin yapılması istismardır ve ihmalin zaman içinde istismara dönüşebileceğini, istismarın ihma de içerebileceğini unutma.
Şiddetten nasıl korunacağını öğren
Yaşamını denetleyemediğini başkalarının bilmesini istemediğin, suçluluk duygusu, korku ve tehdit veya nasıl tepki vereceğini bilmediğin için sessiz kalmanın şiddet davranışların arttıracağını unutma.
Fiziksel şiddet gördüğünde sağlık personeline ve karakol görevlilerine söyleyerek şiddetin kayda geçmesini sağla. Onayın alınmaksızın bedenine dokunulması ve cinsel ilişkiye zorlanmak travmatik etki yaratır. Bu durumda psikiyatrik destek alın. Başkalarına bağımlı yaşadığın için sözlü tacize uğruyor, tehdit ediliyor, utandırılıyor, paran çalınıyor, malın kötüye kullanılıyor, çeşitli olanaklardan yoksun bırakılıyor hatta terk ediliyorsan bu davranışların tümünün şiddet olduğunu unutma.
Yüreğinin kilerinde sakladıklarını çöpe at
Hijyenine, yaşadığın yerin temizlik ve düzenine, beslenmene, tedavine, ilaçlarını almana, ısınmana özen göstermeyerek kendine şiddet uygulama ve bu kendine yönelttiğin şiddeti başkalarının önleyemeyeceğini unutma. Şiddetin engellenmesine yönelik müdahalelerde mutlaka onayın alınmalı. Örn: huzurevine yerleştirilmek istemiyorsan farklı çözüm istediğini belirt.
Ev kazalarından korun
Düştüğünde kırıklar oluşmaması için evdeki gereksiz halı, kilim ve yollukları kaldırın, banyoya vakumlu kaydırmaz paspas koy, ıslak zeminleri kurut, oturarak duş al, dolap ve raflara uzanma, sandalyeye çıkma, ev içinde -ve özellikle banyoda- kaydırmaz tabanlı terlik kullan, tabanı silikonlu çorap giy. Merdivenleri yavaş inip çık. Evdeki elektrik kablolarını sabitle veya işi bittiğinde topla.
Yaşadığın yeri kendine göre düzenle
Yatağının yanındaki etajerde ve koltuğunun yanındaki sehpada telefon, sürahi-bardak, gözlük, kalem-kağıt, ışıldak/ fener, acil telefon numaraları bulunan fihrist, şarj cihazı, takma diş kutusu vb.ni bulundur.
Telefonun sarjı her daim dolu olsun. Baston veya yürütecini yanında bulundur. Görünür bir yere acil telefon numaralarının yazıldığı bir not kağıdı as. Elektrikli battaniye kullanma, kullanacaksan uyku öncesi fişini çek. Elektrikli cihazları ıslak veya nemli alanlarda ve prizde bırakma, eskiyen kabloları değiştir. Ocak, çakmak ve bıçak gibi aletleri dikkatli kullan.
Bütçeni planla
Giderlerin artıp gelirin sınırlı kaldığından yaşam kaliteni koruyabilmek için aylık bütçe yap ve uygula. Alışveriş esnasında uyanık ve bilinçli ol, ürün etiketlerini oku, açık değil paketli gıdalar al, üretim ve son kullanım tarihine bak. Online alışverişlerini yakınlarının desteğiyle ve güvenilir internet sitelerinden yap, gelen malzemeleri ve faturayı kontrol et. Asla kapınıza gelen satıcılardan alışveriş yapma ve belge imzalama. Tanımadığın ve güvenmediğin kişilere vatandaşlık, telefon ve İBAN numaralarını verme. Telefonla para transferinden kaçının. Yakınlarına maddi yük olmamak için önceden tedbirini al.
Kendini unutma, gerekli her durumda “ben (de) varım” de
Sevdiklerine zaman ayır. Yaşamında gözün kapalı iken uçurum kenarında yürüyebileceğin insan(lar) olsun. Olaylara ve kişilere göre eğilip bükülme. Hatalıysan kabullen ve özür dile. Şarkı söyle, dans et ve gülümse. Bedenini diri, ruhunu duru tut. Her fırsatta sokağa çık, gez, gör ve gözlem yap. Takıntılarından vazgeç, her dem birilerini yargılama ve birilerine ahkam kesme. Çevrendeki zaman, sevgi, enerji, mal/para hırsızlarından kaç.
HAYIR demek farklıyım, varım, (öz)denetimimi yaparım demek
Günümüzde duygular gibi ilişkilerin de hızla tüketildiğini unutma. Uygun zamanda, uygun insanlarla, uygun sınırlar belirle. Yapman gerekenleri kerhen yapma. İncinmemek için susmak, içine atmak, üstünü örtmek ve geçiştirmekten kaçın, biriktirdikçe kalbin ağırlaşır. İncitildiysen eğer kalbini gözetmeden kimseyi bağışlama.
Olağanüstü bir süreç olan yaşlılık dönemindeki herkese sağlık ve huzur dileğiyle…
(ŞD/EMK)
