Öncelikle maymun diyebileceğimiz tek bir canlının olmadığını söylememiz lazım.
Günlük konuşmalarda 300’e yakın tür içeren bir memeli takımı olan primatları bu şekilde bir genellemenin içine atıp geçiştiriyoruz. Genellikle akla gelen ise şempanze (Pan troglodytes) oluyor. Bu soru baştan temelsiz kalıyor, ancak soruyu da düzelterek kısa bir cevap verebiliriz.
Peki, evrim kuramı şempanzeden geldiğimizi mi söylüyor? Kesinlikle hayır! Evrim kuramı tüm canlıların ortak atadan türeyerek evrildiğini anlatır bize ve hiçbir zaman insana erişmek üzere programlanmış bir ilerleyişi yoktur.
Her türe ait canlı popülasyonları kendi içlerinde nesilden nesile yavaş yavaş değişirler, eğer bir canlı popülasyonunda izolasyon gerçekleşir ve bu küçük değişimler ayrı ayrı gerçekleşirse zaman içinde birbirinden çok farklı türler ortaya çıkarlar. Bu süreçte çoğunlukla farklı doğal seçilimsel baskılar da gözlenir. Yani ne mevcut kurbağalardan kertenkeleler, ne bugünkü kertenkelelerden tavşanlar türemiştir.
Canlıları dönüştüren sihirli bir güç değildir evrim, kalıtımın doğasında vardır. Evrim ağacı tarihsel bir ağaçtır, ağacın dalları arasında sıçramalar gözlenemez. Bu dalları geçmişe (aşağı doğru) takip edersek ortak bir noktada buluşurlar.
İnsanın (Homo cinsi) ve şempanzenin (Pan cinsi) ortak atası 6 ile 7 milyon yıl öncesine (MYÖ) dayanıyor. Bu uzun zamanları hayal etmek zor, eğer ortalama 20 yaşlarında yeni yavru edinildiğini varsayarsak (bu atalarımız için büyük bir tahmin ama yine de) ortak atamızdan bu yana 350 bin nesil geçmiştir. Asla şempanze benzeri bir atadan insan doğmamıştır. (Ortak atanın şempanzelere daha çok benzediği düşünülüyor.)
Birbirine paralel pek çok insansı türünün geçmişte aynı zaman dilimlerinde yaşadığını, pek çok insansı soyunun tükendiğini (ki en sonunda sadece Homo sapiens sapiens kaldığını biliyoruz), yani evrim ağacında pek çok yarım kalmış dal olduğunu görebilirsiniz.
Homo cinsine giden dalı geriye doğru takip edersek, ilk önce görece daha yakın zamanlarda yok olmuş türlere ait kalıntıları bulursunuz. Java adalarında Homo floresiensis 12 bin yıl önceye kadar yaşamışken, Homo neandertalis 28 bin yol önce yok olmuştur.
Geriye doğru onlarca türe ait binlerce tekil fosil sadece Afrika’da ortaya çıkarıldı ve sürekli yenileri çıkıyor. (En son örneği Homo naledi oldukça popüler oldu örneğin) Austrolopithecus ve Ardipithecus cinslerine ait türlerin de soyu tükenmiş dallarına rastlarsınız.
Şempanzeler neden insan olmuyor diye soruluyor, insan soyu evrilirken şempanze soyu da olduğu gibi kalmadı, değişti.
Evrimin bir çizgi değil, ağaç olduğunu her soyun kendi içinde dallanmaya devam ettiğini kavramak oldukça önemli. Yaklaşık iki milyon yıl önce büyük ihtimalle Kongo nehrinin yalıtımı ile şempanzeler iki dala ayrıldı. Birisi şempanze, diğeri bonobo olarak adlandırılır. Ormanın iki yakasında farklı şartların hakim olması bu türlerin 2 MYÖ gibi kısa bir sürede çokça farklılaşmasına yol açtı.
Şimdiki başka maymunlar ve şempanzeler insan olmuyorlar çünkü insanın rastlantısal olarak içinde bulundukları doğal şartlara ve orman dışına çıkacak insanın 6 MY’lık kalıtımsal birikimine sahip değiller.
Elbet bir gün onlardan da ormandan ayrılan dallar ortaya çıkabilir, belki iki ayak üzerine bile kalkarlar. Ancak aynı süreçleri birebir yaşama olasılıkları, kalıtımdaki rastgele değişimlerin aynı olması imkânsıza yakın. Kültür ve medeniyet oluşurkenki süreçleri ve bizim ekolojik bir nişi* önceden doldurmuş olmamızı saymıyoruz bile. (UCY/AS)
* Ekolojik niş: Bir canlının beslenmesi, korunması, saklanması, üremesi, diğer canlılarla ilişki içinde olması gibi yapması gereken bütün faaliyetler.
Yazı ilk olarak Bilim Fili adlı internet sitesinde “İnsan Maymundan Geliyorsa, Şimdiki Maymunlar Neden İnsan Olmuyor?” başlığıyla yayınlandı.
