Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), geçtiğimiz günlerde 2004-2007 yıllarına ait sağlık harcamaları raporu yayınladı. Biz de, bu raporu da veri alarak ülkemizdeki sağlık harcamalarını değerlendirmeye çalıştık.
Toplam sağlık harcamaları 1999 yılında GSYH'nın yüzde 4.8'inden 2007 yılında yüzde 6.0'sına yükselmiş.
Tablo 1: Toplam Sağlık Harcamalarının GSYH İçindeki Oranı (%)
| Yıl | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 |
| % | 4.8 | 4.9 | 5.2 | 5.4 | 5.3 | 5.4 | 5.4 | 5.8 | 6.0 |
(TÜİK, Haber Bülteni, 22.2.2010)
Toplam sağlık harcamalarının yıllar içindeki bu yüzdelik artışının anlamı, 1999'da yaklaşık 12.96 milyar dolar olan miktarın 2007'de 39.12 milyar dolara ulaşmasıdır. 2008 yılında da -en azından-aynı eğilimin sürdüğünü varsayarsak toplam sağlık harcaması 44.76 milyar dolar civarında olmaktadır.
Tablo 2: Toplam Sağlık Harcamalarının Yıllar İçindeki Değişimi (ABD Doları)
| yıl | 99 | 00 | 01 | 02 | 03 | 04 | 05 | 06 | 07 | 08* |
| Milyar dolar | 12.96 | 13.72 | 10.71 | 12.96 | 16.70 | 21.60 | 26.46 | 30.86 | 39.12 | 44.76 |
*Projeksiyon
Bu rakamlara bakıp, şunları söyleyebiliriz; 1999-2008 arasındaki 10 yılda sağlığa toplam akan para 230 milyar dolar civarındadır ve bunun 179.50 milyar doları AKP Hükümeti döneminde gerçekleşmiştir. Başka bir deyişle, toplam sağlık harcamaları 1999-2008 arasında 3.45 kat artmıştır.
Toplam sağlık harcamaları içinde, aslan payı kamunundur. 1999'da 7.91 milyar dolar olan kamu sağlık harcamaları, 2007'de 26.52 milyar dolara ulaşmıştır. 2008'de bu miktarın 30 milyar doları aştığı varsayılabilir.
Tablo 3: Kamu Sağlık Harcamalarının Yıllar İçindeki Değişimi (ABD Doları)
| yıl | 99 | 00 | 01 | 02 | 03 | 04 | 05 | 06 | 07 | 08* |
| Milyar dolar | 7.91 | 8.62 | 7.29 | 9.16 | 12.00 | 15.37 | 17.93 | 21.07 | 26.52 | 30.34 |
(TÜİK, Haber Bülteni, 22.2.2010)
Kamu sağlık harcamaları 1999-2008 arasında 3.8 kat, AKP döneminde ise (2002-2008) 3.3 kat artmıştır. Bu artış, yüzde olarak kamu sağlık harcamalarının toplam sağlık harcamaları içindeki payının AKP dönemindeki azalışını maskelemektedir. 2002 yılında %70.7 olan kamu sağlık harcamalarının toplam sağlık harcamaları içindeki payı, 2003'deki hafif yükselişinden sonra (%71.2), sürekli gerilemiş ve 2007'de %67.8'e düşmüştür.
Kamu sağlık harcamalarının kurumsal dağılımı incelendiğinde, Genel Bütçe ve SGK harcamalarının öne çıktığı görülmektedir. TÜİK'in verdiği oranlar üzerinden yapılan değerlendirmeye göre, 1999 yılında 2.9 milyar dolar olan Genel Bütçe sağlık harcamaları, 2007'de 7.6 milyar dolara çıkarken, SGK sağlık harcamaları 4.2 milyar dolardan 15.5 milyar dolara yükselmektedir. Aynı süre zarfında, yeşil kart harcamaları ise 0.4 milyar dolardan 3 milyar dolara çıkmıştır. (TÜİK verileri temelinde hesaplanmıştır)
Bugüne kadar hep AKP döneminde sağlık harcamalarında kamunun payının artışından dem vurulmuştu. Oysa, TÜİK'in verileri, AKP döneminde cepten sağlık harcamalarının hem oran olarak, hem de miktar olarak patlama yaptığını göstermektedir. 1999'da 3.77 milyar dolar civarında olan cepten sağlık harcamaları, 2007'de 8.53 milyar dolara ulaşmıştır. 2008 varsayımımız, en azından 10 milyar dolarlık bir cepten harcama miktarıdır. Cepten harcamaların toplam sağlık harcamaları içindeki payının son 10 yıldaki dip noktası 2003'de %18.5 olmuştur. Ancak, AKP döneminde bu oran sürekli yükselerek, 2007'de %21.8 olmuştur. 1999-2008 arasındaki cepten harcamaları artışı ise 3.5 kattan fazladır.
Tablo 4: Cepten Sağlık Harcamalarının Yıllar İçindeki Değişimi (ABD Doları)
| Yıl | 99 | 00 | 01 | 02 | 03 | 04 | 05 | 06 | 07 | 08* |
| Milyar dolar | 3.77 | 3.81 | 2.44 | 2.57 | 3.09 | 4.15 | 6.03 | 6.79 | 8.53 | 9.76 |
(TÜİK, Haber Bülteni, 22.2. 2010 'dan hesaplanmıştır)
Cepten sağlık harcamalarının 1999-2008 yıllarındaki toplamı yaklaşık 50 milyar doları geçmektedir. Cepten harcamaların ülke düzeyindeki dağılımı da, oldukça eşitsizdir. Örneğin, toplam cepten sağlık harcamalarının neredeyse 1/3'ü İstanbul'da gerçekleşmektedir.
Tablo 5: Cepten Sağlık Harcamalarının Bölgesel Dağılımı-2007 (ABD Doları)
| Bölge | Cepten Sağlık Harcaması Miktarı (ABD Doları) | Cepten Sağlık Harcaması (%) |
| Akdeniz | 1.05 | 12.4 |
| Batı Anadolu | 0.78 | 9.2 |
| Batı Karadeniz | 0.43 | 5.1 |
| Batı Marmara | 0.44 | 5.2 |
| Doğu Karadeniz | 0.39 | 4.7 |
| Doğu Marmara | 0.73 | 8.7 |
| Ege | 1.20 | 14.2 |
| Güneydoğu Anadolu | 0.28 | 3.4 |
| Kuzeydoğu Anadolu | 0.06 | 0.8 |
| Orta Anadolu | 0.29 | 3.5 |
| Ortadoğu Anadolu | 0.24 | 2.9 |
| İstanbul | 2.54 | 29.9 |
| Toplam | 8.53 | 100.0 |
(TÜİK, Haber Bülteni, 17.2.2010'dan hesaplanmıştır)
Dönelim, kamu sağlık harcamalarına. Kamu sağlık harcamaları, iki önemli kalemden yapılmaktadır; SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu) ve Genel Bütçe. Üç sosyal güvenlik kurumunun birleştirilmesinden sonra, SGK, en büyük sağlık harcama kurumu haline gelmiştir. Bu nedenle, SGK sağlık harcamalarını incelemek, kamu sağlık harcamalarının yönü hakkında bize önemli fikir vermektedir. SGK sağlık harcamalarına bakıldığında, iki ana harcama kalemi öne çıkmaktadır: İlaç harcamaları ve tedavi harcamaları. İlaç harcamaları, 2001 yılında SGK sağlık harcamalarının %53.2'sini teşkil ederken, 2008 yılında %42.3'üne gerilemiş, buna karşın tedavi harcamaları aynı dönemde %39.3'den %55.1'e yükselmiştir.
Tablo6: SGK Sağlık Harcamalarının Harcama Kalemlerine Göre Dağılımı 2001-2008 (%)
| Yıl | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 |
| İlaç harc. | 53.2 | 56.4 | 52.7 | 48.7 | 51.4 | 47.4 | 44.3 | 42.3 |
| Tıbbi malz. | 7.5 | 6.5 | 6.4 | 6.4 | 7.2 | 4.6 | 4.3 | 2.7 |
| Tedavi harc. | 39.3 | 37.1 | 40.9 | 44.9 | 41.3 | 48.1 | 51.4 | 55.1 |
(SGK Sağlık İstatistikleri, 2009)
Kamu ilaç harcamaları, gerek toplam ilaç harcamaları içindeki payının yüksekliği, gerekse toplam kamu harcamaları içindeki payının giderek artması nedeniyle, son zamanların en önemli tartışma konularından birini oluşturmaktadır. Kamu ilaç harcamalarının en büyük kaynağı SGK'dır. SGK ilaç harcamalarına bakıldığında, 2001-2008 arasında %78.8 oranında arttığı görülür.
Tablo 7: SGK İlaç Harcamaları 2001-2008 (ABD Doları)
| Yıl | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 |
| Milyar dolar | 2.0 | 2.9 | 3.8 | 4.5 | 5.2 | 5.9 | 6.8 | 8.3 |
(SGK Sağlık İstatistikleri, 2009)
SGK tedavi harcamaları ise, SGK'nın hastanelerden aldığı hizmetler karşılığında, onlara ödemiş olduğu para anlamındadır. Bilindiği gibi, SGK devlet, üniversite ve özel hastanelerden hizmet almaktadır. Bu hastanelere ödenen para, 2001-2008 yılları arasında 1.5 milyar dolardan 10.8 milyar dolara sıçramıştır. Başka bir deyişle, bu dönemdeki artış, 7.2 kat ya da %86'lık bir artıştır.
Tablo 8: SGK Tedavi Harcamaları 2001-2008 (ABD Doları)
| yıl | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 |
| Milyar dolar | 1.5 | 1.9 | 2.9 | 4.2 | 4.2 | 5.9 | 7.9 | 10.8 |
(SGK, Sağlık İstatistikleri, 2009)
Tablo 9: SGK Tedavi Harcamalarının Hastane Türlerine Göre Dağılımı 2001-2008 (ABD Doları-milyar)
Tedavi harcamalarının, hastane türlerine göre ayrımı çarpıcı bir tablo sunmaktadır. Tedavi harcamaları içinde aslan payı Devlet Hastanelerine giderken, onu Özel Hastaneler ve Üniversite Hastaneleri izlemektedir. Devlet Hastanelerinin toplam SGK tedavi harcamaları içindeki payı 2001-2008 arasında %65.9'dan %52.5'a gerilerken, aynı dönemde Üniversite Hastanelerinin payı %18.3'den %16.1'e düşmüştür. İşin ilginci, 2001-2008 döneminin en kazançlısı Özel Hastaneler olmuş, payı %15.8'den %31.4'e fırlamıştır.
| yıl | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 |
| Devlet H. | 0.97 | 1.21 | 2.01 | 2.87 | 2.63 | 3.80 | 4.92 | 5.67 |
| Üniversite H. | 0.27 | 0.41 | 0.55 | 0.76 | 0.81 | 0.93 | 1.17 | 1.74 |
| Özel H. | 0.23 | 0.26 | 0.36 | 0.52 | 0.76 | 1.20 | 1.80 | 3.39 |
Bu kısa değerlendirmeler ışığında Türkiye sağlık harcamaları ile ilgili şu özetlemeyi yapabiliriz:
Son 10 yılda, özellikle de 2003 sonrası AKP döneminde toplam sağlık harcamaları artmıştır. Bu artışın bir yönü, kamu sağlık harcamalarının bütçe dışı kaynaklardan özellikle SGK kaynaklarından artmasıdır. Ancak, kamu sağlık harcamalarının toplam sağlık harcamaları içindeki payı aynı sürede giderek azalmış, buna karşın cepten harcamalar hem oran, hem mutlak olarak yükselmiştir. Üstelik cepten harcamaların ülke dağılımı, oldukça eşitsiz seyretmiştir.
Hem kamu, hem cepten sağlık harcamalarının artışı ile oluşan sağlık "parası", ağırlıklı olarak ilaç ve tedavi harcamalarına yönelmiştir. İlaç harcamalarının 4, tedavi harcamalarının 7 kattan fazla arttığı bu süreçte, devlet hastaneleri toplam tedavi harcamalarında aslan payını almasına karşın, özel hastaneler en büyük artış kaydeden kurum olmuştur. Bu sürecin devam etmesi, önemli ölçüde SGK'nın gelir-gider dengesine bağlıdır.
Oysa, bu denge giderek bozulmakta, SGK ciddi açık vermektedir. SGK'nın açığı 2000 yılında 3.84 milyar dolardan, 2008'de 20 milyar dolara yükselmiştir. 2008'de devlet bütçesinden SGK'ya aktarılan kaynak 27 milyar doları geçmiştir. (SGK İstatistikleri, 2009'dan hesaplanmıştır) Bu tablo, özellikle AKP döneminde oluşturulmaya başlanan sağlık piyasasının finansmanının önemli ölçüde kamu dışı kaynaklarca karşılanacağının en net yansımasıdır.(AS/EÜ)
* Ata Soyer, Dr.
