Her hasta COVID-19’u eşit oranda mı bulaştırır?

*Tahran'da dezenfekte çalışmaları Fotoğraflar: AA.

Yapılan çalışmalar değişken sonuçlar göstermekle birlikte, COVID-19 hastalarının %1- 20’si hastalığa bağlı bulaşmaların %80’ninden sorumlu bulunuyor.

Yani bu, hastalanan bireylerin düşük bir oranının başka insanlara hastalığı bulaştırdıkları anlamına geliyor. Örneğin, ev içi bulaşın nispeten düşük olduğu bulunmuştur. Çin’de ev içi temasa bağlı atak hızı %10 ve Kore’de bir telefon santralinde %15 bulundu.

Bulaşmaların çoğundan sorumlu olan bu kişilere “aşırı bulaştırıcılar” (superspreaders) adı verilmiştir. Ancak, “aşırı bulaştırıcılar”ının kapalı, aşırı kalabalık mekanlarda daha bulaştırıcı oldukları tespit edildi.   “Aşırı bulaştırıcılar”ın en az 2-3 kişiye COVID-19 bulaştırdıkları tahmin ediliyor.

COVID-19’un damlacık enfeksiyonu ile bulaştığı bildirilmekle birlikte, nefes alıp verme, konuşma ya da tuvalet sifonunu çekme gibi eylemler sırasında oluşan daha küçük partiküller aracılığıyla da yayıldıkları bildiriliyor. Hasta bulunduğu mekanı terketmiş olsa dahi, COVID-19 virüs partikülleri üç saate kadar havada asılı kalıyor.

Roma sokakları

Yani hasta bir kişinin, iyi havalandırılmamış, kapalı bir ortamda bir arada bulunmasa da, ardında bırakmış olduğu partiküllerle COVID-19 enfeksiyonunu sağlık kişilere bulaştırması mümkün. Bu kişiler ile doğrudan temas halinde bulunmaları dahi gerekmiyor.

Japonya’da yapılan ve 100 kişiyi kapsayan bir ön çalışmada kapalı ortamda COVID-19’un bulaşma hızı 18 kat daha fazla bulunmuştur. Londra’da yapılan bir çalışmada ise maruz kalınan ve bulaşın geliştiği ortamlar incelendiğinde ağırlıklı olarak kapalı ortamlar sorumlu bulundu (örn. bakım evleri, ibadethaneler, gıda işleme atölyeleri, okullar, spor salonları, kahveler, barlar, sinemalar, alışveriş merkezleri, işçi koğuşları, hapishaneler ve gemiler) .

Bulaştırıcılığın hastanın biyolojik özelliklerinden (Örn. bazı “aşırı bulaştırıcıların daha fazla virüs ürettiklerinden, konuşurken daha fazla virüs saçtıklarından ya da koroda şarkı söylerken daha fazla yaydıklarından şüphe edilmektedir) ziyade davranışlarına bağlı (örn. daha girişken ve sosyal olanların, çok kalabalık yerlerde bulunmayı tercih eden ya da elini yıkamayı unutanların daha bulaştırıcı oldukları tahmin edilmektedir.) olduğu tahmin ediliyor.

Ancak bu konudaki araştırmaların yeterli olmadığına dikkat çekilmektedir. CDC’nin yapmış olduğu bir incelemede, hastalığı bulaştıran 22 hastadan yarısı 20-39 yaşındaydı; 16 hasta hastalığı bulaştırdığı anda %41’inde COVID-19’a ilişkin herhangi bir yakınma ve bulgu bulunmamaktaydı. “Aşırı bulaştırıcılar”dan sadece birisinde öksürük vardı.

Dolayısıyla, “aşırı bulaştırıcılar” herhangi bir hastalık belirtisi olmadan etrafta dolaşıp, hastalığı herkese bulaştırıyor olabilir. Hatta belki siz bile “aşırı bulaştırıcı” olabilirsiniz. Kim bilir? COVID-19 bulaşını önlemenin tek yolu vardır. Aylardır, bu tedbirler herkese öğretilmeye çalışılıyor.

Kolombiya'da sokaklar..

Maske kullanmak, el yıkamak, el dezenfektanı kullanmak, sosyal mesafeyi korumak, kalabalık yerlerden kaçınmak, mekan ve odaları iyi havalandırmak, aerosol etkilerden kaçınmak, kapalı mekanda bulunan kişi sayısını azaltmak, oturma mesafesini artırmak, ortak malzeme kullanmamak, kağıt oyunu, okey, tavla gibi oyunları yasaklamak, temas süresinin 15 dakikadan kısa tutulması vb. Ancak yazın gelmesi ile bu tedbirlerde olağanüstü bir gevşeme oldu.

Havanın ısınmasının COVID-19’a herhangi bir etkisi olmamaktadır. İnsanlar nasıl olsa açık havadayız, hava da çok sıcak bir şey olmaz inancıyla rahat biçimde hayatını sürdürmektedirler. Ancak bu aldatıcıdır, ne zaman bir “aşırı bulaştırıcı” ile karşılaşacağımız belirsizdir. Bu nedenle tedbiri elden bırakmamak gerekir.

“Aşırı bulaştırıcılar”ın tespiti ancak testlerle mümkün olmaktadır. Sıklıkla filyasyon çalışmaları sonrasında ortaya çıkarılabilmektedirler. Bu şekilde, bu kişileri hastalığı yaymadan tespit etmek mümkündür. “Aşırı bulaştırıcılar”ın bulaştırıcılıklarının kesin olarak önlenmesi ancak haftalar süren sokağa çıkma yasağı ile mümkün olabilir. Avrupa’da yapılan mutlak sokağa çıkma yasağı ile bu konuda başarı sağlanabildiği bildirilmeli (1).

Ancak bu hususta olanaklar kısıtlı ise maske kullanmak, el yıkamak, el dezenfektanı kullanmak, sosyal mesafeyi korumak, kalabalık yerlerden kaçınmak, mekan ve odaları iyi havalandırmak, aerosol etkilerden kaçınmak, kapalı mekanda bulunan kişi sayısını azaltmak, oturma mesafesini artırmak, ortak kullanılan malzemeleri kısıtlamak; kağıt oyunu, okey, tavla gibi oyunları yasaklamak, temas süresini 15 dakikadan kısa tutmak vb.  gibi tedbirlere sıkı sıkıya bağlı kalınmalıdır. Gerekirse sokağa çıkma yasağı tedbirinden yararlanılmalı. (HY/EMK)

Kaynaklar:

1. Sneppen K, Taylor RJ, Simonsen L. Impact of Superspreaders on dissemination and mitigation of COVID-19. medRxiv; 2020. DOI: 10.1101/2020.05.17.20104745.
2. Harmon Couraga K. How superspreading is fueling the pandemic — and how we can stop it. Erişim tarihi: 21.07.2020.
3. Patel NV. What’s a coronavirus superspreader? Erişim tarihi: 21.07.2020.
4. Johnson C, Lyons S. Superspreaders and the role they play in transmitting coronavirus to others. Erişim tarihi: 21.07.2020.
5. Adam DC, Cowling BJ. Just Stop the Superspreading. Erişim tarihi: 21.07.2020.
6. Aschwanden C. How ‘Superspreading’ Events Drive Most COVID-19 Spread. Erişim tarihi: 21.07.2020.
7. Kupferschmidt K. Why do some COVID-19 patients infect many others, whereas most don’t spread the virus at all?. Erişim tarihi: 21.07.2020.