Kimlik, hayatımız boyunca edindiğimiz deneyimler, öğrenimler ve yaptığımız seçimlerle oluşan bir parçamızdır. Kimliğimizin çok yönlü yapısı içinde biz sağlık emekçileri için “hekimlik” de önemli bir yer tutar. Bu kimlik, her gün hasta, çalışılan yer ve biz tarafından sürekli olarak yeniden üretilir.
Hekimlik dediğimizde; binlerce yıldır geliştirilen etik değerler, sağlık hakkı, hasta-hekim arasındaki doğal ilişkinin akışkanlığı ve diğer sağlık çalışanlarıyla kurduğumuz iletişim ve ilişkiyi kapsar.
Sağlıkta dönüşümle birlikte sahada hasta-hekim ve hekim-hekim dışı sağlık personeli arasındaki ilişki daha da bozuldu. Hasta artık hekim için performansına yansıyacak puan olarak görülen, sosyal-psikolojik-fiziksel iyilik hali sorgulanmayan bir ‘müşteri’ konumuna getirildi.
Sistemin devamı için daha kısa sürede hasta bakmak (girdi-çıktı 5 dakika), daha sık tetkik istemek, hastanın iyilik halinin hekimde duygusal doyum sağlayamayacak bir yabancılaşma durumu yaratması ilişkinin binlerce yıldır süren doğallığını bozdu.
Bundan hekim kimliğine yansıyan; hastaya yönelik mesleki reflekslerinin azalması, sürekli malpraktis-ceza korkusuyla defansif tıbba yönelmesi ve sağlıkta yaygın şiddetin yansıması olarak her hastayı şiddet kaynağı olarak görüp işyerinde sürekli tedirgin ve doyumsuz bir çalışma sürecine girmesi oldu.
Hekimde yarattığı fiziksel ve psikolojik sorunları, yaşadığımız yerlerde her gün gözlemlemek mümkün.
Bugün sağlıkta şiddetin baştan itibaren, sağlıkta dönüşümde itiraz dilinin ‘içerden’ gelmemesi için bilinçli bir terbiye aracı olarak kullanıldığını programı başlatanların ve proje sahibi Dünya Bankası’nın raporlarında görmek şaşırtıcı değil.
Bu durumu sahada dün olduğu gibi bugün de işyerlerinde artık günlük rutinin bir parçası olarak görüyoruz/yaşıyoruz. Bunla ilgili gerçekçi istatistikler bakanlık tarafından açıklanmamakla birlikte 2020’de 72 bin 158 olan sağlıkta şiddet sayısı sadece bir yılda 101 bin 984’te çıktı.
SAĞLIKTA ŞİDDET
“Beyaz Kod”a başvuran sağlıkçı sayısı 101 bine yükseldi
Tüm bu oranların gerçekçi olmadığı, çoğu olayda hekimler dahil sağlık çalışanlarının artık hak arama eylemi yerine olayı kanıksadığı ve başvuru yapmadığını günlük pratiklerimizde de görüyoruz.
Mesleki tükenmişlik mi yoksa kaçınılmaz son mu?
Hekimlerin ve sağlık çalışanlarının yaşadığı sorunlar iş ortamı kaynaklı sıklıkla ortak olmakla birlikte daha spesifik alanlarda mevcut. Bunların başında kalitesiz tıp eğitimi, sağlıkta şiddet, yurt dışına göç, hekim intiharları, mesleki tükenmişlikler sayılabilinir.
Türk Tabipleri Birliği’ne (TTB) yurtdışı iyi hal başvuruları 2000 yılında 931’ken 2024 yılında 2 bin 692’ye çıkmış durumda. Tüm bu başvurucuların yurtdışına göç ettiği sonucu çıkmaz ama eğilimi gösterme açısından uyarıcı olabilir. Benzer sayıları kalitesiz tıp eğitimi veren fakülte sayılarının artışında da görmek mümkün.
Gene TTB’nin 2020-2024 arası raporlamasında görüldüğü üzere toplam tıp fakültesi 128 olmasına rağmen bunların ancak 76’sında bir eğitim verilebiliyor. Neredeyse yüzde 40 fakülte tabela konumunda.
Gelecek açısından düşünüldüğünde hastaya dokunmayan ve toplum sağlığı yönünde alarm zilleri çalması gereken bu durum, yönetenlerce nitel/nicel tartışmasında sayısal fazlalık tercihlerini gösteriyor.
Eskiden hekimliğin kendi içinde binlerce yıldır getirdiği riskli olana müdahalenin sağladığı saygınlık, kendi meslektaşları arasında bile ‘sana mı kaldı’ söylemi gibi olumsuz geri bildirimlerle karşılaşıyor.
Beyin cerrahisi, göğüs cerrahisi gibi tamamen idealist bir şekilde yapılacak riskli branşlar, giderek hekimlerin tercih etmediği alanlara dönüştü. Hekimin bilgisinin sağladığı sağlık ekibi içindeki doğal lider rolü, rakipleşen, otoritesi sorgulanan ve yaptığı her şeyin performansa yönelik olduğu şeklinde negatif yorumlara yol açtı. Tüm bunlardan kaynaklı olarak hekimin pozisyonu sorgulanır hale geldi.
Binlerce yıldır saygı duyulan bir konumdan (Tanrının yeryüzündeki eli!) emeği giderek ucuzlaştırılan ve değersizleşen hekimler, para-medikal, estetik veya geleneksel tıp dışı yöntemlere yönelmeyi tercih eder hale geldi.
Sosyal medya, iktidar ve sağlık yöneticilerinin dilinde, 184 SABİM’ler-CİMER’ler ile her gün neredeyse bir sürek avının parçalanacak nesnesine dönüşen kimlik, giderek kırılganlaşıp benimsenmeyen bir tanımlamaya dönüştü. Eskiden gurur duyulan bu kimlik, artık fısıltıyla söylenir hale geldi.
Mesleki tükenmişlik, şiddet ve iş doyumunun azalmasının kimlikte yaratığı kırılmanın en uç noktası ise hekim intiharları olarak ortaya çıkıyor. Bu hassas konunun mesleki ve ilgili idaresel yapılar tarafından ciddiyetle bir program dahilinde öncelenmesi gerektiğini belirtmek gerekir.
Durum sayısal verilerden ya da medyaya yansıyan vaka olaylarından daha önemli olduğu tartışılmaz. TTB, Türkiye Psikiyatri Derneği ve hekim sendikalarının raporları olayın ciddiyeti ortaya koyuyor.
Örneğin PubMed’de 2024’teki yapılan bir çalışmaya katılan hekimlerin yüzde 22.3’ü son 1 ay içerisinde ciddi zorlantı yaşadığını ve zarar verici yönde davranış ya da düşüncesi olduğunu ifade etmiştir. Güçlü olduğu ve kırılgan olmadığı düşünülen kimliğin içselleştirilmesi tersi yönden hekimlerde yardım-destek arayışını ise ötelemiştir.
İşçileşen hekimler ve çarkın yeni dişlileri
İşçileşen, yoksullaşan ciddi bir hekim kitlesi çocuğunu özel okula göndermeyi bırakın (ki kaliteli eğitim devletin asli görevi olduğunu hatırlatalım) ay sonu genel harcamalarına bile yetişemiyor.
Ekstra işlere yönelen hekimler, aynı zamanda kamudan kaçarak yurtdışına veya özellerde başka sorunlarla karşılaşıyor. Hekim ve sağlık emekçilerinin eylem ve itiraz dilini kullandığı dönemlerde görece sağlanan suni iyileştirmeler Türkiye’nin içinde bulunduğu geniş kesimlerin günden güne ‘yoksullaştığı’ gerçeği içinde, payına düşen yoksullaşmayı almış/almaktadır.
Elbette tüm bunlar, sağlığı neoliberal politikalarla 1980’den beri kurgulayan Dünya Bankası-IMF uygulamaları ve militanca 20 yıldır ülkemizde uygulayan iktidarın sağlıkta dönüşüm politikalarının sonucudur.
Sağlık artık bir meta, hekim emeği ucuz işgücü ve sağlık kuruluşları ise verimlilik-işletme arasında doğal sağlık hakkını ortadan kaldıran devasa fabrikalardır. Bu kimliğin krizi politik ise karşı cepheden verilecek cevapta, bunlara yeni anlamlar verecek sağlık hakkı, emeğin değeri, doğal haklar ve bilimin insanlık yararına kullanılmasını savunan politikalar olacaktır.
Bütün bunlar, TTB’nin 40 yılla yakın savunduğu ilkelerdir. Bunu ise ancak bütüncül, kendini anlatma şansı bulan ve hekimlere ulaşabilen bir TTB bütünlüğünün yapması kaçınılmazdır. Sağlıklı iyilik halinde olmanın en temel konuları olan barış ve demokrasi konusunda sayısallaşmaya düşmeyen, enerjisini bu yıkım politikalarına karşı hekimlerin yönünü çevirdiği bir örgütsel yapı ile yapabilir. Bunu ise tüm hekimlerin katkısı ile yapacağı tartışılmaz.
(UY/HA)
