Kısa bir süre önce, Batı Balkanlar ve Türkiye'de Medyanın Geleceği üzerine bir SEENPM araştırması ve medya ve demokrasi üzerine Avrupa araştırma projesi MeDeMAP'ın Slovenya bölümünü yönettim. Bu projeler, medya özgürlüğü ve ifade özgürlüğünün sadece sözde “kırılgan demokrasilerde” değil, giderek her yerde derin bir tartışma konusu olmaya devam ettiğini, kırılgan ve baskı altında olduğunu doğrulayan içgörüler kazandırdı.
Gördüğümüz şey sadece gazetecilik üzerindeki baskı değil, aynı zamanda ifade özgürlüğünü mümkün kılan koşulların yapısal olarak aşınması. Tehlike baskılama değil, ikame etme. İlliberal rejimler artık sansür uygulamıyor. Kamu alanını gürültü, nefret söylemleri, organize yalanlar, kooptasyoncu gazetecilik ve sahte çoğulculukla dolduruyorlar.
Batı Balkanlar ve Türkiye'de medyanın geleceği üzerine yapılan araştırmadan çıkan çarpıcı bir sonuç, gazetecilik öğrencilerinin sayısında keskin bir düşüş ve gazetecilik mesleğinin genel olarak küçülmesine karşın, medya kuruluşlarının sayısında paradoksal bir artış olması. Bu uyumsuzluk, hacim olarak büyüyen ancak kalite ve sürdürülebilirlik açısından gelişmeyen, genellikle siyasi ve ekonomik gaspla karakterize edilen bir medya ortamına işaret ediyor. Buna paralel olarak, MeDeMAP'ın vatandaş etkileşimi araştırması, demokratik meşruiyetin küresel krizini yansıtan, medyaya karşı yaygın bir kopukluk ve güvensizlik hissini ortaya koyuyor.
Savaşı yitiriyor muyuz?
Bence savaş kaybedilmiş değil, ancak durum kesinlikle tehlikeli. Derin bir erozyonun kanıtlarını görüyoruz: ifade özgürlüğü ve medya özgürlüğü alanlarının daralması, kutuplaşmanın artması, dezenformasyonun yayılması, ekonomik istikrarsızlık ve gazetecilere yönelik saldırıların artması (son aylarda İsrail'in Gazze ve Yemen'deki haber merkezlerine yönelik hedefli saldırıları dahil). Ancak, direnç belirtileri de görüyoruz: Etkin vatandaşlar, taban hareketleri ve demokratik diyaloğu sürdürmek için çabalayan bağımsız gazetecilik grupları. (Örneğin, bu ayın sonunda, 20 Avrupa ülkesinden 40'tan fazla bağımsız haber odası, Transitions tarafından düzenlenen Medya İnovasyon Zirvesi için Prag'da bir araya gelecek.) Sırbistan'daki öğrenci ayaklanması ve MeDeMAP'ın AB ülkelerindeki vatandaş parlamentolarındaki tartışmalar, medya özgürlüğü ve demokrasi talebinin hâlâ çok canlı olduğunu vurguluyor.
Demokrasinin gerilemesi
ABD ve diğer “ köklü” demokrasilerdeki durum, dünya çapında derin bir tesire sahip. Eski demokrasilerde medya özgürlüğü ile ilgili normların zayıflaması, diğer ülkelerde otoriter taktiklerin cesaretlenmesine yol açmakta ve hükümetler, diğer şeylerin yanı sıra, mülkiyet yoğunlaşması ve siyasi müdahale yoluyla medya pazarlarını giderek daha fazla silah olarak kullanmakta. Batı Balkanlar ve Türkiye, bu “demokrasinin gerilemesi”ne karşı özellikle savunmasız. Bu durum, eleştirel yabancı bağışçıların geri çekilmesi ve Al Jazeera Balkans gibi yayın organlarının kapatılmasıyla daha da karmaşık hale geldi. Bu gelişmeler, bağımsız medyanın yaşayabilirliği ve gazetecilerin işleri üzerinde yıkıcı bir etki yaratmakta. Bu durumdan ders almalı ve tamamen yabancı yardıma bağımlı olmayan, kendi toplulukları ve vatandaşlarıyla daha köklü ilişkiler kuran bağımsız medya altyapısı oluşturmak ve sürdürmek için modeller geliştirmeliyiz.
Avrupa'nın rolü
Avrupa, demokratik medya sistemlerini geri kazanma çabalarına öncülük etmeli. Ancak Avrupa'yı veya başka herhangi bir bölgeyi kusursuz bir model olarak görmekten kaçınmak önemli. Zorluklar her yerde mevcut ve demokratik medya ekosistemleri, ortak sorumluluk ve karşılıklı öğrenmeyi gerektiren küresel kamu mallarıdır. Avrupa kurumları, medya çoğulculuğunu desteklemek, kamu hizmeti veren medyanın bağımsızlığını güçlendirmek ve büyük teknoloji platformlarını regüle etmek için yasal çerçevelere, araçlara ve yükümlülüklere sahip, ancak bunlar, Avrupa ve diğer bölgelerdeki yerel demokratik sesleri destekleyen ve güçlendiren yerel bağlamlarla derin bir etkileşim ve gerçek ortaklıklar ile birleştirilmeli.
Direnç noktaları
Bugün demokrasiyi kim koruyor? Liste kısa değil: Hukukun üstünlüğünü koruyan bağımsız kurumlar; kendi güvenliklerini ve kariyerlerini riske atan gazeteciler; farkındalık yaratan sivil toplum aktivistleri; eğitimciler; bağımsız medya platformları ve yenilikçiler; ve giderek artan bir şekilde, müzakere forumları, protesto hareketleri ve şeffaflık talepleri yoluyla vatandaşların kendileri. MeDeMAP araştırmamız, vatandaş katılımının güven ve hesap verebilirliği yeniden inşa edebileceğini, ancak bunun için medya ve gazetecilerin kapsayıcı ve sürekli katılımının gerekli olduğunu göstermekte.
Medya özgürlüğünü korumak, ortak bir çaba gerektirir. Acil olarak ihtiyacımız olan şey, güveni yeniden inşa etmek, medya okuryazarlığı ve kamu yararına olan medyaya yatırım yapmak, editoryal bağımsızlığı savunmak ve her şeyden önce vatandaşların sadece medya tüketicileri değil, demokratik kültürün ortak yaratıcıları oldukları alanlar yaratmak için ortak stratejiler geliştirmek. Sınırı korumak, onu daha geniş, daha kapsayıcı ve daha dirençli hale getirmek anlamına gelir. (BP/VK)
Bu yazı, yazarın 2-3 Ekim tarihlerinde Saraybosna'da düzenlenen "Bizim Medyamız" (Our Media) konferansında yaptığı katkının düzenlenmiş bir versiyonudur ve ilk olarak SEENPM web sitesinde yayımlanmıştır.
“Our Media: A civil society action to generate media literacy and activism, counter polarisation and promote dialogue” adlı bölgesel program, Avrupa Birliği’nin mali desteği ile SEENPM, Arnavutluk Medya Enstitüsü, Saraybosna Medya Merkezi, Kosova Basın Konseyi, Karadağ Medya Enstitüsü, Makedonya Medya Enstitüsü, Novi Sad Gazetecilik Okulu, Barış Enstitüsü ve Bianet gibi ortak kuruluşlar tarafından yürütülmektedir.
Bu yazı, Avrupa Birliği'nin finansal desteği ile hazırlanmıştır. İçeriği tamamen SEENPM'nin sorumluluğundadır ve Avrupa Birliği'nin görüşlerini yansıtmayabilir.
