Feylesofî; lêkolîneke sîstematîk a pirsgirêkên razber, giştî û bingehîne ku bi mijarên wekî hebûn, zanîn, nirx, rastî, heqîqet, hiş û ziman ve girêdayî ye. Ji kesên ku bi Feylesofîyê re mijûl dibin re fîlozof tê gotin.
Feylesofî yek ji kevintirîn û bingehîn dîsîplînên mirovahiyê ye. Ew li Yewnanistana kevnar derketiye holê û ji wê hingê ve bi berdewamî pêşve diçe. Feylesofî amûrek e ku ji me re dibe alîkar û em bikaribin cîhanê fam bikin û jiyanek watedar bijîn.
Armanca sereke ya Feylesofîyê ew e ku ji bo em cîhan û xwe baştir fam bikin, alîkariya me dike. Feylesofî fêrî me dike ku em perspektîfên cihêreng bibînin, pirs bikin û ramanên xwe ava bikin. Ev jêhatîbûn, di her warê jiyana me de alîkariya me dikin.
Çend sedem hene ku li Tirkiyê perwerdeya Feylesofîyê nadin zarokan. Hin ji van sedeman ev in:
Kêm têgihîştina girîngiya Feylesofîyê: Feylesofî bi kevneşopî li Tirkiyeyê wekî dîsîplînek akademîk tê dîtin û ne wekî amûrek perwerdehiya zarokan tê dîtin. Ji ber vê yeke, girîngiya Feylesofîyê ji bo pêşveçûna kesane û civakî ya zarokan bi têra xwe nayê fêmkirin.
Nebûna binesaziya perwerdeya Feylesofîyê: Hejmarek têr dersdarên Feylesofîyê li dibistanan nayên tayînkirin. Ji ber vê yeke, li Tirkiyeyê hejmara dersdarên pispor ên ku dê perwerdeya Feylesofîyê bidin zarokan, têrê nake. Wekî din, materyal û çavkaniyên ji bo vê perwerdeyê jî kêm in.
Feylesofî bi têgihîştina kevneşopî ya perwerdehiyê re li hev nayê: Li Tirkiyeyê perwerde bi gelemperî bi nêzîkatiya ezberkirinê û ceribandinê tê meşandin. Feylesofî nêzîkatiyek perwerdehiyê ye ku ji bo pêşxistina jêhatîbûnên wekî ramana rexneyî, pirskirin û afirîneriyê armanc dike. Ji ber vê yekê, Feylesofî bi têgihiştina kevneşopî ya perwerdehiyê re li hev nayê dîtin.
Li Tirkiyeyê tenê di polên 10 û 11. ên lîseyê de hînkirina Feylesofî ku ji bo mirovahiyê pir girîng e, wekî dersa mecbûrî ya heftê du saetan tê dayîn. Ev jî pir kêm e.
Feylesofîya ku di dibistanan de tê hînkirin, ji nêzîkatiyên klasîk ên bi pirtûkan ve sînorkirî wêdetir ne tiştekî din e. Ji ber vê sedemê, dersên Feylesofî ku li dibistanan têne dayîn, dihêle ku xwendekar di asta civakî de rewşa xwe ya îroyîn bihesibînin û binirxînin, karibin pirsgirêkên heyî û pêşerojê û di çarçoweya pîvanên derûnî de hilberandina çareseriyê diyar bikin, girîngiya zanîna mirovan fam bikin. Çarçoveya zanîna cîhanê bi kûrahî û pirsînê, ji bo fêmkirina pirsgirêkan, rastiyan û ew nikare bi têra xwe jêhatîbûnên wekî nihêrîna bûyeran ji pir perspektîfan û ramana rexneyî peyda bike.
Ji ber vê yekê jî ji bo ku van şarezayan derxin holê û kifş bikin, divê hînkirina Feylesofî ji zarokatiya de dest pê bike û şert û mercên perwerdehiya Feylesofî ji nêzîkatiyên klasîk ên bi pirtûkan wêdetir, were afirandin.
Armanca fêrbûna Feylesofiyê ku ji zarokatiyê dest pê bike; divê bidestxistina têgeh û zanîna Feylesofî, hizirkirin, pirskirin, nîqaşkirin, ramana analîtîk, ramana rexneyî, jêhatîbûna vegotin û nivîsandinê, xwende-nivîsendetiya Feylesofî, hilberandina ramanên resen û şiyana kirina Feylesofîyê di zarokatiyê de be.
Her çend zarok ne xwediyê pratîka Feylesofîyê bin jî, kapasîteya wan a hemûyan heye. Her wiha kirina felsefeye, ne wekî hînbûna dîroka Feylesofîyê ye. Bêyî fêrbûna dîroka Feylesofîyê meriv dikare fêrî Feylesofîyê bibe, lê ji bo vê yekê pratîk hewce dike. Hemû zarok dikarin ramanên epîstemolojîk û metafizîkî li dora xwe bizivirînin û ramanan biafirînin.
Feylesofî ji bo zarokan tê wateya diyalogeke Feylesofîyê. Rêbaza Feylesofîya bi Zarokan re li ser diyalogên Sokrates hatiye avakirin. Sokrates di dîalogên xwe de wateya têgehekê dipirse, dû re daxwaz dike ku bi mînakan were pênasekirin û arasteyî nîqaşê dike ku pênaseyeke giştî ya têgehê bike. Feylesofî bi zarokan re weke rêbaza fêrbûna bi pirsan tê zanîn.
Di vê rêbazê de, berevajî rêbaza klasîk a ku dersdar agahiyan pêşkêşî xwendekarên xwe dikin, pirs wek mifteya fêrbûnê têne dîtin. Di destpêkê de, tê texmînkirin ku mirov di derbarê mijarê de tiştek nizane, li ser mijarek nîqaşek tê destpêkirin, gav bi gav, têkiliyên sedem-encamê çêdibin û pêş dikevin û di encamê de biryarek tê girtin.
Di dema guftûgoyê de zarok tên teşwîq kirin ku li hev guhdarî bikin, pirsan ji hev bikin û li ser pirsên ku têne kirin, nêrînên xwe bînin ziman. Gotûbêj ji hêla dersdaran ve bi pirskirina pirsên rêberî tê piştgirî kirin, lê bi tevahî ji hêla dersdaran ve nayê kontrol kirin.
Ji ber vê yekê, xwendina Feylesofîyê dê çi sudê bide zarokan?
Meraqa zarokan geş dike û wan teşwîq dike ku li lêkolînê bikin. Belê, meraqa zarokan bi her awayî Feylesofîye. Zarok xwedî meraqeke cewherî ne ku li dinyayê bigerin û fêm bikin. Ev meraq wan dihêle ku bi berdewamî pirsan bipirsin û tiştên nû hîn bibin. Meraqa zarokan bingeha Feylesofîyê pêk tîne. Zarok ji bo ku dinya û cihê xwe yê tê de fam bikin, dest bi pirsên Feylesofî dikin. Mînak “Ez kî me?”, “Dinya çawa ava bû?”, “Wateya jiyanê çi ye?” Pirsên bi vî rengî nîşaneya meraqa Feylesofî ya zarokan e. Piştgiriya meraqa zarokan dibe alîkar ku jêhatîbûna ramana wan a Feylesofî pêşve bibe. Zarok bi pirsan û dîtina perspektîfên cihêreng ramîna rexneyî û jêhatîbûna pirsgirêkan pêş dixin.
Ew şiyana ramana rexneyî ya zarokan pêş dixe û ji wan re dibe alîkar ku rast û xelet ji hev cuda bikin.
Ew ji zarokan re dibe alîkar ku bibin kesên bêtir empatîk û têgihîştî.
Ew çareseriya pirsgirêkan, ragihandin û afirîneriya zarokan çêtir dike.
Ew amûrên girîng in ku zarok dikarin di tevahiya jiyana xwe de bikar bînin.
Bi kirina Feylesofîyê zarok fêrî sebrê dibin, bala wan baştir dibe, hafizeya wan baştir dibe, feydeyên kirina Feylesofîyê di matematîkê û zimên de bandorek erênî li performansa wan a di dersan de dike, ew hem fezîletên ehlaqî û hem jî jêhatîbûna zanînê distînin, dikarin pêşkêş bikin. Fêrî rêzgirtina kesên din dibin, dibin welatiyên demokrat û çalak, dibin guhdarên baş.
(AÖ/FD)
