"Doğu Sorunu"

"Kavgamızın Cevahiri, Yaşamı, Mücadelesi, Yazarlığı" isimli kitapta, Hüseyin Cevahir'in Bismil ve Silvan'a giderek yazdığı "Doğu Anadolu Raporu" yer alıyor. Rapor ilk kez, Aydınlık Sosyalist Dergi'nin Eylül 1970 tarihli 19. sayısında yayımlanmıştı.

Hüseyin Cevahir'in siyasal içerikli metinleri

1. Doğu Anadolu Raporu

Son günlerde Doğu'dan gelen seslerin yoğunlaşması hatta Babıâli basınına kadar ulaşması üzerine, Bismil ve Silvan'a gönderdiğimiz arkadaşımız Hüseyin Cevahir' in yerinde hazırladığı yazıyı aynen yayımlıyoruz.

Bismil'de

Bismil, Diyarbakır'a bağlı bir ilçe. Merkez nüfusu 6 bin. Bismil'e bağlı 96 muhtarlık var. Bunlara mezralar (muhtarlığa bağlı olan daha küçük yerleşme noktaları) da eklendiğinde, yer­leşme yerlerinin sayısı 120-130'a varmakta. Köyler iki bölüme ayrılabilir: Dağ köyleri ve ova köyleri. Halk geçimini tahıl üre­timinden sağlamaktadır. Ekilebilir toprak miktarı iki milyon dö­nümün üstündedir. Toprakların bir kısmı ağaların elinde. Ovaya traktör ve diğer tarım makinaları girmesine rağmen ağa ve şeyh baskısı devam etmekte.

(Silvan'da Yusuf Azizoğlu'nun kardeşi Abdülkadir Azizoğlu, köyünden geçen dereye bir baraj yapmaya karar verir. Bütün müritlerini ve marabalarını toplayarak işe girişir -ücretsiz çalı­şılmaktadır, angarya- baraja torbalarla kum taşınmaktadır. Zayıf bir köylü yarı yolda düşer, torbayla. Şeyh bu durumu görünce çok sinirlenir. Köylünün yanma vararak tekmelemeye başlar. Köylü torbaya çok kum doldurulduğunu söyleyince küfrederek "Gözün kör müydü?" der. Aradan birkaç gün geçince mühendissiz, plansız barajın duvarı arkada biriken suların basıncıyla çöker ve bir köy­lünün beli kırılır.)

Bismil Kaymakamı Birgi Yaşar Çağlayan'ın dediğine ba­kılırsa, ilçede asayişsizlik diye bir şey yok. Eşkıya, çevreyi sürek­li tedirgin eden bir çete hiç olmamış. Yalnız adam vuran birkaç kişiyle bazı hırsızlar ve birkaç da asker kaçağı varmış. Bunların çoğu kendiliğinden teslim olmuş.

Yine Bismil'deki kavgaların, adam vurmaların bir tek ne­deni var: Toprak. Bir yandan ağa toprakları on binlerce dönü­mü bulurken, bir yandan da ağalar hazine topraklarına el atmış­lar. İki milyon dönümü aşan toprağın yüzde 80'i ihtilaflı. Bu ihtilaflı durumu da, şimdilik bir tek şey çözümlüyor: Yıldırmak. Bu yüzden bütün Bismil hatta bütün Doğu ve Güneydoğu'da herkes, ağaların silahlı fedai beslediğini bilmekte. Asayişsiz­liğin tek nedeni toprak demiştik. Ağalar, köylülerin toprak ta­leplerini mahkûm besleyerek durduruyorlar. Belli bölgeler, bu mahkûmlarca ağa adına korunuyor. Bu durum politikaya, se­çimlere de yansıyor. Nitekim gazeteler Şaki Özbay'ın filan parti için, Hamido'nun falan parti için çalıştığını yazıp durdular.

(Bismil'in Sinan Köyü'nde bir ağa oturur. İsmi, Abdülkadir Sinanlı, köylüler ve çevre halkı Ferman Ağa demekte. Si­lahlı fedaileri olduğunu, bunların otomatik silahlarla dolaştığını da bilmeyen yok. Yüz bin dönüm toprağı var. Birkaç köy kendi­sinin; çuluyla, eviyle, insanıyla. 1969 milletvekili seçimlerinde AP [Adalet Partisi] için çalışır. Köyden Kasap İbrahim ise ilçeye uğradığında "Yeni Türkiye Partisi'ne (YTP) oy vereceğim" diye bir tanıdığına söz verir. Bunu köy kahvesinde seçimlere bir gün kala, Ferman Ağa'ya söyler. Vay sen misin bunu diyen! Hemen ertesi gün kapı dışarı edilir. Hiçbir ağa Kasap İbrahim'i yanına almaz, ağasına karşı geldi diye. Ka­sap İbrahim şimdi Batman'da iş aramaktadır.)

Son aylarda yapılan komando baskını sırasında ağa köy­lerine özellikle dokunulmamış. Ferman Ağa'nın köyünde söz­de arama yapılmış ve hiçbir şey bulunamamış. Köylülerin bir şikâyet nedeni de bu. "Ağa'nın silahı var, elinden alınmaz, bas­kı yapılmaz. Ama bizde silah olmadığı hâlde işkence yapılır."

Komandolar, ellerinde Bakanlar Kurulu'ndan arama ve işkence etme kararı olduğunu söylüyorlar. Bu kararı bugüne kadar gören olmamış. Eğer gerçekten böyle bir karar varsa, tam bir baskı, yıl­dırma ve terör havası yaratma; orduyu ağaların yanındaymış gibi gösterme çabası var. Aydınlar, ilericiler ve devrimciler bu kararın peşine düşmelidirler. Bu, Türkiye halklarının kardeşliğini, birli­ğini bozup bölme sonra da hükmetme planıdır. Emperyalizmin Ortadoğu'da uyguladığı planın Türkiye'ye düşen bölümüdür.

(Bismil'in Göçmen Kahvesi'nden Mustafa Bulut, koman­doların kahveye gelişini anlatıyor: "Komandolar kahveye gel­diler. Benim silahla, adam öldürmeyle herhangi bir ilgim yok. Bismil'in içinde kahve işletmekteyim. 'Buyrun!' dedim. Demez olaydım. Başladılar bana küfretmeye. Benim dayım da komando üsteğmeni. İyi bir insan. Bunu söyledim. 'Suçum ne?' dedim. Tartaklayıp daha beter küfrettiler. Bir sürü adam vardı kahvede. Onurum kırıldı. Gözlerim doldu. Dayımdan bile nefret etmeye başladım. Yazık değil mi, biz de bu memleketin insanlarıyız.")

Bu, ilçe merkezinde bir küçük olay. Bu olayın arkasında ya­tan hesap basit ve tehlikeli. Ordunun devrimci yanını bir yandan yok etmek, bir yandan da ordu ile halk arasında aşılmaz nefret duvarları yaratmak. Bunu kısmen başardıkları da söylenebilir.

Komandolar, Kenberli Köyü'ne giderler. Köyde bir ortao­kul mezunu var; Adnan Aktepe. Pırıl pırıl, uyanık bir genç. Türkiye'nin ne durumda olduğunu kavramış. Kurtuluş için ça­reler düşünmekte, araştırmakta, okumakta. Kenberli, ağa köyü.

Adnan fakir, ortaokuldan sonra okuyamamış. Komandolar köye gitmeden ağalar Adnan'ı duyurmuşlar. Adnan sorulmuş. Gelmiş. Getir silahını demişler. Yok, deyince başlamışlar dövmeye. Biz gittiğimizde elleri parça parça idi. Vücudunda morartılar vardı. Sonunda köyde silah bulamazlar. Adnan'ın yediği dayak yanına kâr kalır. Aslında bütün köylerde erkekleri bir tarafa, kadınları bir tarafa toplayarak dövüyorlar ve çoğu köyden eli boş dönü­yorlar.

Köylünün mahkûmlara ve ağanın adamlarına karşı silah­lanmaları olağan bir şey. Ağanın adamları, ağanın çıkarları için gözlerini kırpmadan adam öldürüyorlar, soygun yapıyorlar. İda­ri makamlarsa buna seyirci kalıyor. Köylüler bütün baskılan sır saklar gibi saklıyorlar.

(Aşağı Salat'tan Halil Toptaş: "Ağaların fedaisi mahkûmlar, belli bölgeleri diğer mahkûmlara ve köylülere karşı koruyorlar. Bunun yanında baskılar bize geliyor ve kuru yanmadan yaşı yakı­yorlar. Komandolar bizim köye de geldiler. Hepimizi içtima etti­ler. Sonra koşturup güldüler. Ardından da başladılar dayak atma­ya. Anlamıyorum bir türlü. Bu nasıl iş, bu nasıl hükümet, bu nasıl düzen? Komandolar bekçiden su istediler. Bekçi suyu getirince başından aşağı döküp gülüştüler. Bekçi suçumuz ne deyince, 'İt oğlu it, su getirecek bir tek sen mi kaldın?' dediler.")

Bunların yanında gübre ve tohum yolsuzlukları ayyuka çık­mıştır. Örneğin, geçen sene gübre dağıtımı yüzünden halk yol­suzluk iddiasında bulunmuş. Ziraat Bankası Genel Müdürlüğü'ne başvurmuş. Banka Müdür Muavini Bahattin şimdi Palu'da ve Belediye Başkanı Necip Aslan ile adam kayırdıkları, gübreyi ka­patıp karaborsa yaptıkları söylenmiş. Müfettişler gelmiş. Sonun­da hiçbir şey çıkmamış. Tepecik, Aralık Köyü'nün hakkı olan 25 ton tohumluk buğday, toprakla hiç ilgisi olmayan üç kişiye veril­miş. Valiye yapılanan müracaattan bir sonuç alınamamıştır. Sonra tohumluğu Necip Aslan'la Banka Müdür Muavini satmışlar. Ma­aşı dışında hiçbir geliri olmayan Ziraat Bankası Müdür Muavini 150 liraya bir kamyon ve iki kat satın almıştır.

Hangi taraftan tutulursa tutulsun, bir bozukluk, bir ko­kuşmuşluk ve bir yolsuzlukla karşılaşmaktasınız. İktidar bu du­rumu iyi bildiği için dikkatleri bilinçli bir biçimde başka tarafa çekmekte; yoğun bir "Kürtçülük" akımı olduğunu yaymaktadır. Oysa Kürtçülük yoktur. Olan, kendi anadilini kullanma hakkına sahip eşit vatandaş olma özlemidir. Ve ancak, gerçek eşitlik şart­larında Türkiye halkının gerçek birliği ve kardeşliğinin inancıdır.

(Aralık Köyü Muhtarı Ali Budak anlatıyor: "Bizim köy­den Obalı Köyü'ne giden bir çocuğu yoldan çeviriyorlar. Saat sabahın 4:30'u. Hava sisli, alabildiğine soğuk. Bizi evden çı­karttılar. Beni köyün dışına götürüp mahkûm ve silah olup olma­dığını sordular. Kadınları camiye doldurdular. Bizi de bir araya topladılar. Hepimizi aradılar. Köyü didik didik ettiler, hiçbir şey bulamadılar. Subaylar görmedi ama erler bizi dövdüler.")

Bekir Cengiz, yaşlı ve kulakları ağır işiten bir çerçi. Köyle­re incik boncuk satarak ekmek parası çıkarmaya çalışıyor. Yol­da komandolar Bekir Cengiz'i görüyorlar. "Dur!" diyorlar. Bekir Cengiz duymuyor ve yoluna devam ediyor. Hızlanarak yetişiyorlar. Ve Bekir Cengiz'i feci şekilde dövüyorlar.

Molla Feyyat Köyü'nde herkesin toprağı var. Köyün ağası olmadığından "hükümet kapısı"nda itibarı yok, koruyucusu yok. Komandolar köylüleri bir araya toplarlar, köyü ararlar. Hiçbir şey bulamayınca başlarlar köylüleri dövmeye. "Niye silahınız yok!" diye. Bir köylü, "Silahın olsa bir türlü olmasa bir türlü!" diyordu.

Diğeri ise "Adamların gayesi seni dövmek. İster silahın olsun, ister olmasın."

Mezrakebir Köyü'nde de köy imamına kimde silah oldu­ğunu soruyorlar. İmam bilmediğini, bilse de zaten söylemeye­ceğini, bir din adamına ispiyonculuğun yakışmadığını söylüyor. Bunun üzerine köylüleri dereye götürüp çamura yatırıyorlar. Yatmayanları da zorla yatırıp sırtında tepiniyorlar.

Bunlar birkaç örnek. Bismil'de bunlardan daha kötü, daha akla hayale sığmaz işkenceler yapılmıştır. Bunları yapanlar bu memleketin askerleri. Yaptıranlar da emperyalizmin işbirlikçi­leri ve toprak ağaları. İşkence yapılanlar ise ülkemizin halkı. Bi­rinci Milli Kurtuluş Savaşı'nda Fransız ve İtalyan kurşunlarına karşı koyanlarla onların çocukları. Emperyalizmi silah zoruyla ülkemizden söküp atan Mustafa Kemal'in çetecileriyle onların çocukları.

Silvan'da

Korit'e üç kere baskın yapılıyor. Birinci ve ikinci seferinde köylüler tüm dışarı çıkartıldıktan sonra erkekleri bir yere, kadın­ları bir yere topluyorlar. Sonra köyde arama yapılıyor. Didik di­dik ediliyor köy. Komandolar zaten birkaç aydan beri eşkıyaları ve ağaların kiralık katillerini kovalamayı bırakıp bu işle uğraş­tıklarından durumu çok iyi idare etmektedirler. Hiçbir şey bula­mayınca küplere biniyorlar. Yaşlıları ayırmamak kaydıyla bütün erkeklere yat-kalk-sürün emirleriyle işkence ediliyor. Köylüleri tepeye çıkartarak dereye doğru yuvarlıyorlar. Dereye gelindikten sonra tepeye doğru marş marşla koşturuyorlar. Geride kalan ih­tiyarlar dövülüyor, küfrediliyor. Üçüncü sefer göçebeler de aran­dıktan sonra tekrar köye geliniyor.

Yolda sığırtmaça rastlayan ko­mandolar, "Ulan niye eşkıya besliyorsunuz?" deyince, sığırtmaç, "Hiçbir şeyden haberim yok. Ben hep dışarıdaydım." cevabını veriyor. Bunun üzerine Sığırtmaç İbrahim'i falakaya yatırarak işkence ediyorlar. Sığırtmacın bacakları mosmordu. Ayaklarının altı kabarıp çatlamıştı. Sığırtmaç on gün yatağından kalkamamış, ayağının üstüne basamamıştı.

Veysitaulya'da köylüler hiçbir şey demediler. Çocuklardan biri dövüldüklerini söyleyince, "Yok öyle bir şey!" dediler ve ço­cuğu kovalamaya başladılar.

Silvan'ın merkezinde 8 Nisan 1970 günü sabah saat üç sıralarında 3 bine yakın jandarma, komanda birlikleri, altı he­likopter ve topçu keşif uçaklarının desteğiyle etrafı kuşattılar. Görenler sanki bir düşman kalesi muhasara altına alınmış da düşürülecekmiş sanırdı. Gürültüden uyanıp evinden çıkan herkesi istisnasız belli bir toplanma yerine götürüyorlar. Toplanma yer­leri Tekel İşletmesi Meydanı, Çala Korte, Şador'un yukarı kısmı idi. Olup bitenleri öğrenmek için başını dışarı çıkartan herkes dipçiklenerek bu toplanma yerlerine getirildi. Toplanma yerlerin­de halka sürün, yat, kalk, yuvarlan emirleriyle toplu hâlde işken­ce edildi. Ve halkı sırtüstü, yüzükoyun yere yatırarak üzerlerinde tepiniyorlar, gülüşüyorlardı. Bu durumdan haberdar edilen Mehdi Zana, Tekel İşletmesi yanındaki toplama yerine gider fakat Zana da aynı işleme tabi tutulur. Bu işkencelerin en şiddetlisi Şador'un yukarı kısmındaki toplama yerinde olur.

Saat dokuz sıralarında Kaymakamlık'a müracaat edilir. (Şimdi Köyceğiz Kaymakamı) Kaymakam işkence yapılmadı­ğını, yalan söylediklerini beyan edince, Abdülkerim Ceylan Kaymakam'ı olay yerine davet eder. Bunun üzerine Kaymakam, "Öyleyse gidin, bildiğiniz yere şikâyet edin." der. Sonra güya Ab­dülkerim Ceylan makamında kendisine hakaret etti diye nezarete alınır. Polis, Abdülkerim Ceylan'ı bir süre karakolda alıkoyar. Aynı anda Feridun Tepesi semtinde evler aranarak halka sürekli işkence yapılır. Arama ve işkence saat 17:00'ye kadar devam eder.

Emperyalizm, işbirlikçi patron-ağa-mütegallibe ittifakı somut olarak bu aramalar sırasında halkın gözü önüne seriliyor. Aramadan üç gün önce Diyarbakır Valisi ki şimdi kendisine Em­niyet Genel Müdürlüğü teklif edilmiştir, Silvan ağalarına haber yollar. Ağalar hemen Ankara'ya tatil yapmaya gelirler. Halk bu durumun farkında. Ayrıca Silvan'da arama ve işkence yalnız Sur dışında yapılır. Sur içine dokunulmaz. Buralar Silvan zenginleri­nin oturduğu yerlerdir.

Bu arama ve işkencelerin en korkunçları Derik, Eruh ve Siirt taraflarında yapılır. Ama buralardan hiç ses çıkmaz. Halk gün geçtikçe kabaran öfkesini içine hapseder. Ancak 8 Nisan'da Silvan'ın merkezi basılınca bazı kimselerin haberi olur.

(Örneğin Derik'te Rafşat Köyü imamını çırılçıplak soyar­lar. Tenasül uzvuna bir ip bağlayarak karısının eline tutuştururlar, bütün köyü dolaştırırlar. İmam sonra kaçıp ortadan kaybolmuştur. Kimse nereye gittiğini bilmemektedir.)

Bir başka olay: Diyarbakır merkezine bağlı Davudi Kö­yü'nde arama yapılırken komandolar bir genci yatırıp korkunç bir şekilde döverler. Bu duruma dayanamayan babası, çocuğun üstüne atılır, "Aman, onun yerine beni dövün!" der. Başının arka kısmına indirilen bir dipçikle kafası yarılır. Duru Köyü doğum­lu Mehmet oğlu Dursun Yanardağ, 60 yaşındaydı. 18 Mart 1970 tarihinde Diyarbakır Tıp Fakültesi Hastanesi'ne getirilir ve 22 Mart 1970'te beyin kanamasından ölür. Köylüler, trafik kazasın­da öldü, diyorlardı. Biz ısrar edince: "Yahu diriltecek misiniz? Öldü işte!" dediler.

Bunlar bizim gözleyebildiğimiz birkaç olay. Daha bunlar gibi, bunlardan kötü binlercesi yapılmakta Doğu ve Güneydo­ğu Anadolu'da. Bunlar özünde emperyalizmin "böl ve hükmet" politikasının tezahürleridir. Ülkemizin emperyalizmden, işbirlik­çileri ve toprak ağalarından temizlenip halkımızın kurtuluşunu ve mutluluğunu istiyorsak bu olayları dikkatle izlemek, Doğu so­rununu bilimsel bir açıdan, gerçek yurtseverlik açısından ortaya koymak zorundayız. Doğu'da yüzyıllardır Türk halkıyla kader birliği yapmış, düşmana karşı omuz omuza dövüşmüş bir Kürt halkı var. Bu halkın Türk halkı gibi çözümlenmemiş binlerce so­runu ortada duruyor. Ağa baskısı, açlık, zulüm, işbirlikçi iktida­rın terörü Doğu'da kol geziyor.

Bir yandan da emperyalizm Ortadoğu'da planını hızla tat­bik etmekte. Halkların arasına düşmanlık sokup emperyalizme karşı kurtuluş mücadelesini bölmeye, arkadan hançerlemeye ça­lışmaktadır. İşte durumun can alıcı noktası burası. Türkiye dev­rimcileri uyanık davranıp bu oyunu şimdiden bozmaya çalışmaz­larsa ilerde çok büyük açmazlara düşebilirler.

Doğu sorunu ancak devrimci yoldan çözüme bağlanabilir. Bu devrimci iktidar uğruna Türk ve Kürt devrimciler, bütün yurt­severler omuz omuza çalışmalıdırlar. Halkların var olan gerçek kardeşliği pekiştirilmeli, başdüşman emperyalizme karşı müca­dele edilmeli ve uyanık olunmalıdır. Tek doğru yol budur. Yoksa hangi saflarda olursa olsun burjuva şovenizmine düşmek, emper­yalizmin oyununa gelmektir, bölücülüktür.

* "Kavgamızın Cevahiri", Hüseyin Cevahir, Yaşamı, Mücadelesi, Yazarlığı. Adalı Yayınları, İstanbul, Şubat 2011.