"Kurduğumuz tüm hayallere rağmen değişmeyen dünyanın şerefine."
SSCB'nin dağılmasından sonra Doğu Avrupa ülkelerinde başlayan "Lenin'den uzaklaşma" ve sosyalizme dair belleğin silinmesi hareketleri birçok anıtın yıkılmasına neden oldu. Son 30 yıldır Sovyetler Birliği’nin kurucusu Lenin’in binlerce heykeli tahrip edildi, yıkıldı ya da yerinden edildi.
"Biz dünya işçilerinin 'kendi' kapitalistleri ve tüm öteki ülkelerin kapitalistleri karşısında en sıkı birliğini savunuyoruz. Gönüllü birlik için Ukrayna'nın ayrılma hakkını savunuyoruz" diyen Lenin’in 1991 yılında Ukrayna’da en az 5.500 heykeli bulunuyordu. 2021’de Odessa bölgesinde kalan son heykelin de yıkılmasıyla birlikte artık ülkenin açık hiçbir alanında Bolşevik liderin heykeli kalmadı.
Yine eski Sovyet ülkeleri Azerbaycan, Gürcistan, Letonya ve Litvanya da Lenin heykellerini gözlerinin önünden kaldıran ülkeler arasında.
Türkiye’ye ise bir Lenin büstü kendi imkânlarıyla geldi ama o da hiç sergilenemedi. 1993 yılında Düzce Akçakoca sahiline vuran Lenin’in ahşap büstü bugün hâlâ belediyenin deposunda çürümeye terk edilmiş bir halde bekliyor. Dönemin belediye başkanı ve ardından gelen hiçbir başkan büstü sergilemeye yanaşmadı.
Eski Sovyet ülkelerinde heykeller yok edilirken Vietnam’dan ABD’ye, Antarktika’dan Hindistan’a kadar dünyanın birçok noktasında Lenin hâlâ bize selam veriyor.
Yıkılan Lenin heykelleri, yeni dikilen Lenin heykelleri, filmlere ve şiirlere konu olan Lenin heykelleri…
Dünyadaki Lenin heykellerinin izini sürdük.
Antarktika’daki en yalnız Lenin heykeli
Altmış yıl önce Sovyet kâşifler, Antarktika kıtasının denize her yönden en uzak noktası olan, sıcak günlerde havanın -30, soğuk günlerde -50 santigrat derece olduğu Erişilmezlik Kutbu'na ulaşan ilk insanlar oldular.
Kaşifler bu önemli keşfin anısına geride bir şey bıraktılar: Sovyetler Birliği'nin kurucusu Vladimir Lenin'in büyük bir büstü. Üstelik büst hâlâ orada ve yüzü de Moskova’ya dönük.
İrlanda’da bar önündeki Lenin
Kuzey İrlanda’nın en ünlü gay barı Kremlin Bar’ın hemen girişinde büyük bir Lenin heykeli gökkuşağı bayrağı ile bizi selamlıyor. Sovyet etkilerinin görüldüğü barın çalışanları Rusya - Ukrayna Savaşında Ukrayna’nın yanında yer aldıklarını ama Lenin heykelinin Putin’e inat orada kalacağını açıkladı.
Hindistan’da Lenin
Yeni Delhi’deki Nehru Parkı’na dikilen 2,6 metre yüksekliğindeki Lenin heykeli liderin dünyadaki en gösterişli heykellerinden biri. Heykel 1 Kasım 1987 tarihinde Ekim Devrimi'nin 70. yıldönümünü kutlamak için Hindistan Başbakanı Rajiv Gandhi ve Sovyetler Birliği Başbakanı Nikolai Ryzhkov’un katılımıyla açılmış. Park içinde huzurlu bir yaşam süren heykel ziyaretçilerin de favorisi.
Yine de ülkedeki tüm Lenin heykelleri Nehru Parkı’ndaki heykel kadar şanslı değil. Tripura eyaletinde 2018 yılında Komünist Parti’nin seçimleri kaybetmesinin ardından seçimleri kazanan sağ partinin taraftarları bölgedeki iki Lenin heykelini yıktı.
Kapitalizmin başkentinde Lenin
ABD'nin Seattle Eyaleti’ndeki Fremont semtinde bulunan Lenin heykeli ise 5 metre yüksekliğinde, bronz bir heykel. Bulgaristanlı heykeltıraş Emil Venkov tarafından yapılan heykel ilk olarak 1988 yılında Kadife Devrim'den bir yıl önce Çekoslovakya Sosyalist Cumhuriyeti'nde sergilenmiş.
1993 yılında heykeli bir hurdalıkta bulan bir ABD’li, heykeli satın alıp Washington’daki evine götürmüş ancak heykeli sergileme planını uygulayamadan hayatını kaybetmiş.
Heykel 1995 yılından beri Fremont’ta sokakta sergileniyor ve hâlâ kaldırıp kaldırılmaması yönünde tartışmalara konu oluyor, hatta bazen tahrip edilip tekrar düzeltiliyor.
Ülkedeki bir diğer Lenin heykeli de New York’ta bulunuyor. Sovyet heykeltıraş Yuri Gerasimov’un yaptığı bu dev, metal Lenin heykelinin dikili olduğu “Red Square” adındaki bina, sosyalist sosyoloji profesörü Michael Rosen'e ait. Heykel, Yuri Gerasimov tarafından Sovyetler Birliği için yapılmış ancak birliğin dağılması nedeniyle uzun süre dikilememiş.
1994 yılında Rosen'in ortağı tarafından sanatçıdan satın alınarak binanın çatısına yerleştirilmiş. Red Square'in inşasından sonra Rosen şiddete uğramış kadınlar ve AIDS hastaları için sığınma evleri inşa etme işine odaklanmış, böylece belki de kapitalizmin en büyük kalesi denebilecek New York'ta bile Lenin'in ruhunun biraz huzur bulduğu söylenebilir.
Lenin Died
Otto Kalȇj’in 10 metre yüksekliğinde, 8 ton ağırlığındaki Lenin heykeli ilk olarak 1974 yılında Letonya’nın Riga kentinde sergilenmiş. Sovyetler birliğinin dağılmasının ardından bu heykel de yerel yönetim tarafından bulunduğu meydandan sökülerek depoya kaldırılmış.
Heykelin depoda çürümesine gönlü el vermeyen Danimarkalı iş insanı Aage Damgaard heykeli satın almak istese de bu isteğini ölümünden üç yıl sonra oğulları Lars Damgaard ve Søren Damgaard gerçekleştirebilmiş.
Heykel Danimarkalı ressam, heykeltıraş Sven Dalsgaard tarafından restore edilerek çatalı andıran dört metre yüksekliğinde iki çelik formun üzerine yatay olarak yerleştirilmiş. Anıtın dönüştürülmüş bu yeni formuna da “Lenin er dod” (Lenin Died) ismi verildi. Heykel bugün Herning şehri Lund kasabasındaki bir çiftlik evinin bahçesinde sergileniyor.
Vietnam Lenin Parkı
Vietnam’ın başkenti Hanoi’de yer alan Lenin heykeli 1980 yılında Lenin'in 110. yıldönümünü anmak için Thong Nhat Park'ına dikildi. Parkın adı heykelin gelmesinden sonra Bolşevik liderin onuruna Lenin Parkı olarak değiştirildi. Ağaçlar arasında yükselen Sovyet heykeltıraş Alexander Tyurenkov'un bu eseri, SSCB'den Vietnam halkına bir armağandı.
Heykel aynı zamanda Leninizmin Ho Chi Minh ve Vietnam siyaseti üzerindeki etkisini simgeliyor.
Filmlerde vedalaştığımız Lenin heykelleri
Lenin heykellerinin uğradığı yıkım tabii ki filmlere de konu oldu.
Good Bye Lenin
Yıl 1989. Berlin Duvarı yıkılmış, kapitalizm Doğu Almanya’da kendisini göstermeye başlamıştır. Wolfgang Becker’in 2003 yapımı "Good Bye Lenin" / Elveda Lenin filmi, Alex’in Doğu Almanya yıkılmadan önce kalp krizi geçiren ve sekiz ay komada kalan sosyalist annesinin uyandıktan sonra değişimi anlamaması için verdiği mücadeleyi anlatır. Ne var ki bu hiç kolay olmayacaktır.
Sen Ben Lenin
Yönetmen Tufan Taştan’ın ilk uzun metrajlı filmi “Sen, Ben, Lenin”, 29 yıl önce Akçakoca sahiline vuran Lenin büstü üzerinden alternatif bir tarih hikâyesi anlatıyor: “Sahile vuran Lenin büstü kasabanın meydanında sergilenmek istenseydi ne olurdu?”
90’ların faili meçhulleri ile Lenin heykelinin hikâyesini birleştiren “Sen, Ben, Lenin” hem bir “Whodunit” (Katil Kim?) hem de gerçek bir Türkiye hikayesi.
Ulysses’ Gaze
Usta yönetmen Theodoros Angelopoulos’un "Ulysses’ Gaze" (Ulysses'in Bakışı) filmi, kayıp bir bakışı arayan “ A “ adlı yönetmenin gözünden, Balkan tarihine şiirsel bir yolculuk. Angelopoulos yine sisli ve gri bir yolculukla hayal kırıklığını, yenilgiyi ve her şeye rağmen kaybolmayan umudu anlatıyor.
Filmin kuşkusuz en güzel sahnesi SSCB’nin dağılması ile Bükreş’te sökülüp Almanya’ya doğru giden Lenin heykelinin Eleni Karaindru müziği eşliğinde Tuna Nehri’nde akışıdır.
3 Haziran 1963 yılında kaybettiğimiz Nazım Hikmet’in dizeleriyle veda edelim Lenin’e…
"Biliyorum, Vıladimir İliç
övülmeyi sevmez o
üstüne şiirler yazılıp türküler söylenmesini
hele putlaşmayı hiç mi, hiç
Ama onun Sovyetler Birliği,
onun Çin'i, Lehistan'ı
onun sesine koşan büyük insanlığın önünde/ yahut doğum gününde
aynı nimet
aynı hayranlık
aynı sevinç
dolup taşardı sizin yüreğinizden
siz kendiniz
Lenin olmasaydınız
Vıladimir İliç" Onun içindir ki
"961'de ziyaret ettiğim anıtkabri kitaplarıdır"
(YK/AÖ)