Barış süreçleri, çoğu zaman tarihin en yavaş, en yorucu ama belki de en yaratıcı uğrakları.
Bugün Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi’nin (DEM Parti) düzenlediği Uluslararası Barış ve Demokratik Toplum Konferansı, dikkat çekici bir kalabalıkla toplandı; salonun enerjisi, dünyanın farklı yerlerindeki deneyimlerin ağırlığı ve umut verici tartışmalarla birleşince güçlü bir ortak hafıza duygusu yarattı.
Saatler boyunca paylaşılan örnekler, barışın yalnızca ulaşılan bir sonuç değil; zamana yayılan ve farklı aktörlerin ortak emeğiyle adım adım örülen bir süreç olduğunu bir kez daha hatırlattı.
Konferansın ilk gününde öne çıkan en kritik nokta da bence buydu: Sabır. Zamanı genişleten, dili yumuşatan, karşısındakini duymayı mümkün kılan sabır.
Sabır, pasif bir bekleme hali değil. Aksine, Hannah Arendt’in dediği gibi, siyaset “eylemle birlikte düşünmeyi” gerektirir ve sabır da bu düşünmenin ritmini kurar. Kızgınlığın, haklı öfkenin ya da tarihsel yüklerin ötesine geçip ilişkilenmenin zeminini açan bir pratik yaratır. Ve bu süreç de ancak kapsayıcı bir dil, dikkatli bir dinleme ve kararlılıkla sürdürülen siyasal bir hayal gücüyle mümkün olur.
Bugünkü konferansta bana kalırsa en kıymetli cümle şuydu: Sabır, zaman kaybı değil, geleceği inşa etmenin ritmidir.
Konferansın ilk gününde dünyanın farklı ülkelerinden gelen siyasetçi, hukukçu ve müzakere aktörleri, barış süreçlerinin en kritik unsurlarını sabır, toplumsal meşruiyet ve kapsayıcı dil olarak tarif etti. Güney Afrika, İrlanda, Bask ve Katalonya’dan temsilcilerin konuşmaları, her barış sürecinin benzersiz bir bağlamı olsa da ortak bir deneyimi paylaştığını ortaya koydu: Çatışmanın sona ermesi, masa başındaki erkeklerin formüllerinden çok, halkın bu süreçle kurduğu ilişkiye ve müzakerelerin toplumsallaşmasına bağlı.
“Düşmanla birlikte yaşamak için yeni bir strateji kurduk”
Güney Afrikalı avukat Mohamed Bhabha, apartheid (ayrılık) sonrası dönemin ana meselesinin “şeytanî bir dehayla yaratılmış etnik ayrışmayı aşmak” olduğunu söyledi: “Etnik kimlikleri bastırmak değil, tam tersine onların duyulabildiği yeni bir ulus-devlet fikri kurmak zorundaydık.”
Eski Katalonya Başbakanı Pere Aragonès, İspanya Hükümeti ile yürütülen müzakere sürecinin “Üç adım ileri, iki adım geri” ilerlediğini anlattı:
Müzakere sürecindeki kimse kaybedenmiş gibi görünmek istemez. Biz bu asimetrik pozisyondaydık; ama görünürde daha güçlü olan İspanya Hükümeti için de bu geçerliydi. Günün sonunda bazı kelimeler bulup kazanımlarımızı tabir etmenin yolunu bulduk. İspanya Hükümeti, bugün, anlatıları bakımından beş yıl öncekiyle aynı değil. Biz de değiliz. Bizim için en kapsayıcı olan kelimeleri bulmak önemliydi. Bu süreçte çok fazla oyunbozanla karşılaşacaksınız. Ama en önemli müzakere, halkınızla yaptığınızdır. Günün sonunda doğru kelimeleri bulup ‘Şunu başardık,’ demeniz gerekiyor.
Bask Parlamentosu Üyesi Igor Zulaika, Bask Yurdu ve Özgürlük (Euskadi Ta Askatasuna - ETA) ile yürütülen süreçte “silahsızlanma ve toplumsal meşruiyetin eşzamanlı ilerletilmesinin” önemine dikkat çekti. İlk müzakere girişiminin “sadece silahlı örgüt masadayken” yapılmasının yanlış olduğunu, bu yüzden başarısız olduğunu söyledi ve “hükümetin siyasi mahpusları rehine olarak kullanmasını” da süreci zora sokan hatalardan biri olarak anlattı ve belki de en kritik cümleyi söyledi: “Sabır, müzakerelerin en önemli kısmı olabiliyor.”
Bugünkü aktarımlardan da gördüğümüz üzere, hem İrlanda’da hem Bask’ta, müzakere ilerledikçe tarafların dili değişti. Başlangıçtaki sert söylemler, yerini ortak bir politik sözlüğün inşasına bıraktı. Aragonès’in “Kendimizi ifade etmek için bazı kelimeler bulduk,” cümlesi, bunun altını çiziyor.
“Nefsin dağılmasını engelleyen iç kuvvet”
İrlanda’da anlaşma sonrası iki referandum, İspanya’da geniş sivil toplum diyaloğu, barışın toplumsal temeli oldu.
Oturum öncesinde, İmralı Cezaevi’nden gönderilen Abdullah Öcalan’ın mesajı, müzakere–demokratik toplum–sosyalist inşa ekseninde bir çerçeve sundu. Öcalan’ın özellikle demokratik siyaset, hukuk ve diyalektik materyalizm yorumu üzerine kurduğu yaklaşım, hem konferansın temasına hem de kapsayıcılık tartışmalarına doğrudan bağlandı. Çünkü konferansta en çok tekrarlanan şeylerden biri, barış ve müzakere süreçlerinin özünün zamanı genişletebilme kapasitesi olduğuydu. Bu, soyut bir ideal değil; dünyanın farklı yerlerinde sınanmış ve bedeli son derece ağır ödenmiş bir gerçeklik.
BARIŞ VE DEMOKRATİK TOPLUM KONFERANSI
Abdullah Öcalan: Demokratik toplum sosyalizmi temelinde kurtuluşa yürüme zamanı
İrlanda’da yürütülen barış süreci bunun en çarpıcı örneklerinden biri. Kuzey İrlanda çatışmaları 30 yıl sürdü; müzakereler ise 30 gün değil, 30 adımda bile bitmedi. Her masa dağıldıktan sonra yeniden kuruldu. Taraflar defalarca geri çekildi, masaya yeniden döndü. Good Friday (Hayırlı Cuma) Anlaşması’nın temel gücü, herkesin “tüm taleplerini o anda kazanamayacağını” kabul etmesi ve geleceğe açık kapı bırakacak bir sabırla hareket etmesiydi. Sabır burada edilgen bir bekleyiş değil; karşı tarafın korkularına alan açan, her kelimeyi titizlikle seçen aktif bir siyasi cesaretti.
Benzer şekilde İspanya’da, Bask sürecinin çözümünde en kritik kırılma “sabrın toplum ölçeğinde örgütlenmesi” oldu. ETA’nın silahsızlandırılması tek bir deklarasyonla gelmedi; yıllarca süren küçük temasların, yorucu müzakerelerin, toplumsal desteğin ve siyasi partilerin dili dönüştürmesinin sonucuydu. Madrid’in, Bilbao’nun, Donostia’nın sokaklarında insanların yıllarca tekrar ettiği ortak cümle: “Şimdi değilse bile, bir gün mümkün olacak,” oldu. Bu kolektif duygu, süreçte oluşan tüm krizleri emen bir tampon görevi gördü. Birçok kez masalar dağıldı, güven sarsıldı, aktörler değişti; ama süreç, söylemin kapsamda genişlemesiyle yeniden toparlandı.
“Sabır” kelimesi kökeni bakımından yalnızca beklemek değil, kararlılığı sürdürmek anlamına da sahip. Kelimenin en eski İslâm felsefesi metinlerinde “nefsin dağılmasını engelleyen iç kuvvet” olarak tanımlanması boşuna değil. Bugünkü dünya deneyimlerinden de gördüğümüz üzere belli ki sabır, zaman kazanmak için değil; geleceği inşa edebilmek için gerekli. Ve tarafların birbirini duymasını, korkularını görünür kılmasını, hakikatle temas kurmasını sağlayan bir araç. Kapsayıcı dil ise bu aracın motoru. Bir kelimeyi değiştirmek bazen 40 yıllık güvensizliği yumuşatır ve bir cümleyi genişletmek yeni bir müzakere alanı açar.
Dolayısıyla sabır, tüm bu somut deneyimlerin de gösterdiği üzere, basit bir erdemden ibaret değil; tarihsel olarak çatışmayı dönüştüren ve geleceği mümkün kılan yapıcı bir direnç biçimi. (TY)
