Çocuk koruma ve safeguarding: “Yardımın gücü kadar, sınırı da olmalı”

6 Şubat depremlerinin ardından sahaya giden binlerce gönüllü ve profesyonel, ortak bir hedefle hareket etti: Destek olmak, dayanışmayı büyütmek ve özellikle çocukların güvenliğini korumak. Ancak insani yardım alanında sıkça gözden kaçan bir gerçek var:

İyi niyet tek başına güvenlik yaratmaz. Doğru yönetilmediğinde risk üretir. Bu nedenle afet sonrası müdahale süreçlerinde safeguarding, yani çocuk koruma politikaları, her çalışmanın merkezinde yer almalıdır. Safeguarding yalnızca kurum içi prosedürler değil; sahada çocukla temas eden herkesin davranışını şekillendiren etik bir çerçevedir.

Güvenlik ve yakınlık arasındaki ince çizgi

Deprem çocukları çok boyutlu bir yıkımla karşılaştı: Evlerini, okullarını, rutinlerini, sosyal çevrelerini ve kimi zaman bakım verenlerini kaybettiler. Bu kayıplar, çocuklarda yoğun bir “güvende olma” ihtiyacı doğurdu. Ancak afet koşulları, çocukların güvenlik algısını olağan dönemlere kıyasla daha kırılgan hâle getirir.

Bu süreçte:

• aşırı temas,

• yalnız görüşmeler,

• sürekli hediye verme,

• duygusal bağı güçlendiren davranışlar

gibi iyi niyetli görünen yaklaşımlar bile sınırları bulanıklaştırabilir. Travma yaşayan çocuklar, bazı uygunsuz davranışları “şefkat” olarak yorumlayabilir. Bu durum çocuğu savunmasız bırakır ve istismara açık hâle getirir.

Bu nedenle afet alanında çocukla kurulan her iletişim, mesleki standartlara, çocuk koruma ilkelerine ve etik sınır bilgisine dayanmalıdır.

20 KASIM DÜNYA ÇOCUK HAKLARI GÜNÜ

Depremin çocukları: 2,5 yılın ardından hak temelli bir bakış

17 Kasım 2025

İyi niyetli hatalar da zarar verebilir

Deprem sonrası sahada görev alan birçok gönüllü çocuklarla çalışma konusunda eğitimli değildi. Bu nedenle:

• gereğinden fazla yakınlık kuruldu,

• çocukların özel alanına aşırı müdahale edildi,

• çocuğun anlatımları mesleki çerçevenin dışında alındı,

• bağımlılık yaratan ilişkiler gelişti,

• profesyonel olmayan “psikososyal destek” görüşmeleri yapıldı.

Bu davranışların çoğu kötü niyetten kaynaklanmıyor olsa da, kötü niyetin olmaması zarar verilmediği anlamına gelmez.

Çocuk koruma alanında ihmal ve ihlal çoğu zaman bilgisizlikten doğar.

Grooming: Görünürlüğü azalan, riski artan bir istismar dinamiği

Grooming, akademik literatürde bir yetişkinin çocuğu duygusal, psikolojik ve sosyal olarak manipüle ederek istismara hazırlaması olarak tanımlanır. Bu süreç anlık değil; planlı, aşamalı ve çoğu zaman fark edilmesi güç bir şekilde ilerler.

1. Grooming Sürecinin Aşamaları

a) Hedef Seçimi

İstismarcılar genellikle daha kırılgan, desteğe ihtiyaç duyan veya yalnızlaşmış çocukları hedef alır. Afet bölgeleri bu nedenle riskin yükseldiği ortamlardır.

b) Güven İnşası ve Erişim

Yetişkin, çevresiyle uyumlu görünerek çocuğa erişim sağlar. Afet ortamlarında rol ve sorumluluklar net olmadığından bu aşama kolaylaşır.

c) Sınırların Bulanıklaştırılması

Hediye verme, aşırı ilgi, fiziksel teması normalleştirme, sır paylaşma, “özel ilişki” kurma gibi davranışlarla çocuğun sınır algısı değişir.

d) İzolasyon ve Kontrol

“Bu bizim aramızda”, “Bunu kimseye söyleme”, “Seni en iyi ben anlıyorum” gibi ifadelerle çocuk sosyal çevresinden uzaklaştırılır.

2. Afet Sonrası Risk Neden Artar?

a) Denetim mekanizmaları zayıflar.

Çocuklar okul ve sosyal çevreden kopar; gözetim tutarlı değildir.

b) Çocuklar duygusal olarak daha savunmasızdır.

Yoğun kayıp yaşayan çocuklar yakınlığa daha hızlı yanıt verir.

c) Yetişkin rolleri belirsizdir.

“Gönüllü”, “yardım çalışanı” veya “ziyaretçi” kimliği sık sık karışır.

3. Sahadan Gelen Örnekler

Deprem sonrası raporlanan bazı durumlar grooming’in erken işaretlerini taşıyordu:

• sürekli hediye getiren yetişkinlerin gizlilik talep etmesi,

• çocuğu aileden uzaklaştıran söylemler,

• yalnız görüşmeler veya çocuğu köşeye çekme,

• özel mesajlaşmalar ve aşırı iltifatlar.

Bu davranışlar tek başına istismar değildir; ancak grooming’in bilinen erken göstergeleridir ve acilen raporlanmalıdır.

Safeguarding neden toplumsal bir sorumluluktur?

Çocuğun güvenliği sadece kurumların değil; temas eden her yetişkinin sorumluluğudur. Etkin bir safeguarding sistemi:

• fiziksel temas ve yakınlığın sınırını belirler,

• yalnız görüşmeleri yasaklar veya denetler,

• fotoğraf & hikâye paylaşımını kısıtlar,

• şüpheli davranışların raporlanması için güvenli mekanizmalar kurar,

• çocuğun bağımlı hâle gelmesini engeller.

Bu kurallar yalnızca bürokratik gereklilik değildir; çocuğun yaşam hakkını ve güvenliğini koruyan bariyerlerdir.

Sahadan yansıyan gerçekler

Deprem sonrası karşılaşılan örnekler, çocukların ne kadar hızlı risk altına girebileceğini gösterdi:

• gönüllülere duygusal olarak bağlanan çocuklar,

• “Beni kurtaran kişiyle kalmak istiyorum” diyen yalnızlaşmış çocuklar,

• kontrolsüz bireysel ziyaretler,

• yetkin olmayan kişilerce yürütülen “destek” görüşmeleri.

Her bir örnek aynı gerçeği vurguluyor:

Safeguarding varsa çocuk güvendedir; yoksa hiçbir çocuk tam anlamıyla güvende değildir.

Çocuğu asıl koruyan: Yetişkinin sınırı

Çocukla temas eden herkes şu soruları sormalı:

• Bu davranışım çocuğu güçlendirir mi, yoksa bağımlı mı kılar?

• Yakınlığım çocuğun güvenliğini riske atıyor olabilir mi?

• Mesleki ve etik sınırları koruyor muyum?

• Yardım ederken farkında olmadan zarar verebilir miyim?

Bu soruların cevabı yalnızca iyi niyette değil; yetkinlikte, farkındalıkta ve etik duruşta saklıdır.

Sonuç: Çocuklar yakınlık değil, güven arar

Gerçek çocuk koruma, çocuğun etrafına duvar örmek değil; güvenli bir çember oluşturmaktır. Afet bölgesinde yaşananlar bize şunu hatırlattı:

Yardımın gücü kadar bir sınırı da olmalı.

Ve o sınırın adı: çocukların güvenliği, iyiliği ve geleceği

(HÖ/NÖ)