Facebook, bilgisayar ekranlarının dışına taşalı çok oldu. Sosyal medya denince ilk akla gelen site, Arap isyanının da ateşleyicileri arasında anılıyor.
Facebook, birkaç ülke hariç, dünyanın hemen her ülkesinde sosyal medyanın lideri durumunda. Bir sonraki hedef olarak 1 milyar üyeyi belirleyen Facebook'un faaliyet göstermediği ya da geri planda olduğu ülkelerin başında Çin, Brezilya, Hindistan ve Rusya geliyor ( http://royal.pingdom.com/2011/02/17/countries-facebook-has-left-to-conquer/ ).
Hepsi birer süper güç adayı bu Asya ülkeleriyle Brezilya'nın (BRIC) sosyal medyadaki ortak özellikleri gerçekten hayli ilgi çekici. Brezilya'da Orkut Büyükkökten'in adını verdiği Orkut ( www.orkut.com/ ) 1 numara. Orkut Hindistan'da da Facebook ile çekişiyor. Rusya'da vKontakte ( http://vkontakte.ru/ ) sosyal medyanın lideri.
Çin, ABD merkezli diğer sosyal ağlara olduğu gibi Facebook'a da kapalı. Ancak bu ülkedeki sosyal medyanın canlılığı ve yenilikçiliği, kullanıcılara Facebook'u pek aratmıyor. Diğer tarafta Facebook'un geç patlama yaptığı Almanya örneğini görüyoruz.
Almanya'da "The winner takes it all" (kazanan hepsini alır) kuralı çerçevesinde Faceook yükselirken, yerli sosyal ağlar çöküyor. Bu yazımızda, neden ve sonuçlarıyla Çin ve Almanya örneklerinde sosyal medyanın gelişimini ele alacağız. İlk sırada Çin var:
1,3 milyar nüfuslu Çin'de kullanıcı sayısı 457 milyon dolayında. 2000 yılında bu rakam 22,5 milyondu. Yüzde 1766,7'lik artış hızını ve Pekin'in yatırımlarını göz önünde tuttuğumuzda, potansiyelin büyüklüğü daha net biçimde ortaya çıkıyor ( http://www.internetworldstats.com/asia/cn.htm ).
Çin'de sosyal medya Renren ( http://www.renren.com/ ), Qzone ( http://qzone.qq.com/ ), Pengyou ( http://www.pengyou.com/ ) ve Kaixin001 ( http://www.kaixin001.com/ ) olmak üzere dört "yerli" tarafından belirleniyor. Bunların dışında Twitter ( http://twitter.com/ ) benzeri bir hizmet olan Sina Weibo'yu ( http://t.sina.com.cn/ ) anmak gerekiyor.
Lider Renren
Renren (Çince: 人人), Xiaonei adıyla 2005 yılının sonunda Wang Xing, Wang Huiwen, Lai Binqiang ve Tang Yang isimli üç genç tarafından kuruldu. Türkçe anlamı "herkes". 2006 Ekim'inde Oak Pacific Interactive-OPI ( http://www.oakpacific.com/ ) şirketi Xiaonei'yi satın aldı. Özellikle üniversiteliler için bir çekim merkezine dönüşen site, 2009 Ağustos'unda halen kullandığı isme geçti. Renren kayıtlı 170, aktif 95 milyon kullanıcıya sahip. Alexa'nın verilerine göre, en çok ziyaretçi toplayan Çin merkezli siteler listesinde 16'ncı sırada yer alıyor.
Renren birçok anlamda Facebook'u andırıyor. Mark Zuckerberg gibi Renren kurucuları da işe seçkin üniversitelerde başladılar. Renren de ABD'li örneği gibi kampüslerden çıkalı çok oldu; „okumuş", orta ve üst gelir düzeyi kullanıcıların buluştuğu platform, gerçek isimle kaydın şart koşulduğu sosyal medya alanında ilk sıraya yerleşmiş durumda.
Çin'e özgü taklitçi zihniyetin yansımasını Renren'de sürekli gözlemek mümkün: Facebook ne yaparsa birkaç gün sonra Renren de aynısını yapıyor. Groups'tan Connect'e, Like'tan Places'e Facebook'ta olan ne varsa Renren'de de var. Kopyacılığın dışında Çinli kullanıcı ve reklamverene özel birtakım uygulamalar da geliştiriliyor.
Renren'in Facebook'tan belki daha başarılı olduğu bir konu varsa o da para kazanma... Hayran sayfaları kurumsal üyelere 60 bin dolardan başlayan fiyatlarla satılıyor. Renren'in sahibi OPI, oyunseverleri grup bünyesindeki Oak Pacific Games ( http://www.imop.com/english/ ), fırsat kuponları takipçilerini ise Groupon ( http://www.groupon.com/ ) klonu Nuomi'ye ( http://www.nuomi.com/ ) yönlendiriyor.
Tencent Renren'in peşinde
Çin'in en büyük portallarından Tencent (http://www.tencent.com/en-us/index.shtml ), sosyal medya alanında birden fazla siteyle faaliyet gösteriyor. Tencent'in kullanıcı sayısı 630 milyonu aşan QQ Messenger ( http://www.qq.co.za/ ) isimli bir anlık mesajlaşma hizmeti var.
Bunlardan Qzone'un (Çince: QQ空间) temeli 2005'te atıldı. Üyelik için lâkabın (nickname) yettiği Qzone ( http://qzone.qq.com/ ) 13-18 yaş arası gençlere sesleniyor. Gerçek ismin şart koşulmaması üye sayılarına da yansıyor: Qzone 481 milyon kayıtlı, 190 milyon aktif üyeye sahip.
Tencent, 6 Ocak 2011 tarihinde de üyelik için gerçek ismin arandığı Pengyou (Çince: 朋友) platformunu açtı. 131 milyon kayıtlı, 80 milyon aktif kullanıcıya sahip Pengyou ( http://www.pengyou.com/ ), Alexa'nın ( http://www.alexa.com/topsites/countries/CN ) Çin sıralamasında 36'ncı sıraya yerleşmiş durumda. Tencent, Pengyou ile Renren'in tahtını sarsabilecek mi? Bunun cevabı bu yıl içindeki gelişmelere bağlı.
Kaixin001 neden kaybetti?
Kaixin001 (Çince: 开心网), 2008 Mart ayında kuruldu. Urumçi olayları ( http://tr.wikipedia.org/wiki/Temmuz_2009_Urum%C3%A7i_ba%C5%9Fkald%C4%B1r%C4%B1lar%C4%B1 ) sonrasında Myspace, Facebook, Twitter ve Youtube gibi ABD merkezli gibi sitelere getirilen yasak, Kaixin001'in üye sayısının hızla tırmanmasını sağladı. İlk yıllarda özellikle eğitimli kesimden büyük ilgi gördü. 2010'da Çin'in en popüler siteler sıralamasında 13'üncülüğe kadar tırmandı. Kaixin001, günümüzde 95 milyon dolayında kayıtlı, 40 milyon kadar aktif kullanıcıya sahip.
Ancak Kaixin001, Renren ve Pengyou ile rekabette geride kaldı. Kaixin001'in yükseliş sürecinde sosyal oyunlar ve yorumlar da eklenebilen içerik paylaşımı özelliği etkili olmuştu. Ancak bilgi teknolojilerinde bir teknoloji birkaç ay içinde eskiyebiliyor. Mikro-blog sitesi Sina Weibo, artık içerik paylaşımında Kaixin001'den çok daha etkili araçlar sunuyor. Sosyal oyunlar derseniz, onlar da kullanıcı açısından eski cazibesini yitirdi. En önemlisi de Groupon benzeri bir fırsat uygulaması hayata geçirilemedi.
Bu olumsuz puanlar elbette üye ve değer kaybını beraberinde getirdi. Quora'nın ( http://bianet.org/biamag/bilisim/125476-en-iyi-10-soru-cevap-portali ) Çin muadili Zhihu'da yer alan verilere göre ( http://www.zhihu.com/login?next=%2Fquestion%2F19553711 ) Kaixin001'in değeri 75 milyondan 7,5 milyon dolara düştü. Kaixin001'in bu yıl içinde Sina grubuna satışı, güçlü bir ihtimal olarak görünüyor.
Sina Weibo'nun sırrı
Twitter'in Çin muadili Sina Weibo (Çince: 新浪微博), ülkenin en büyük portallarından Sina'nın bir projesi olarak 2009 Ağustos'unda hayata geçirildi. Kendi ifadeleriyle hâlâ beta modundaki Weibo, 100 milyon üye sayısını aştı. Günlük durum güncellemesinin milyonları bulduğu Weibo, her ay 10 milyon yeni üye kaydediyor. Büyük kısmı kamuoyunca tanınan ünlüler olmak üzere yaklaşık 60 bin "kimliği doğrulanmış hesap" (verified account) mevcut. En aktif 100 üyenin takipçi sayısı 180 milyonu aşıyor. Çalışanlarının sayısı 200'ü bulan Weibo, Çin'in dışında Hong Kong, Tayvan ve Malezya'dan da üye kabul ediyor.
Sina Weibo, kullanıcılarına başta gruplar, sesli mesaj, yorum cevaplama (threaded comment) ve doğrudan video yükleme olmak üzere birçok anlamda Twitter'den daha fazla teknolojik yenilik sunuyor. Kainxin001 kullanıcıları Weibo'ya birçok eski üyesini kaptırmış durumda.
Piyasa değeri yaklaşık 2 milyar dolara ulaşan Weibo'nun sırrı aslında gayet basit: Kullanıcıyı dinlemekten ve yeniliklere girişmekten asla yorulma!
Alman sosyal medyasında durum
Almanya'da sosyal medya denince öncelikle VZ Grubu'nun işlettiği üç site ile "Wer kennt wen" akla geldi. Uzun yıllar Facebook'a temkinli yaklaşan Alman internet kullanıcısı bu denklemi 2010'da bozdu. 2010, Almanya'da "Facebook'a göç yılı" oldu. Rakamlara bakılırsa 2011 de Alman sosyal medyasının ölüm yılı olarak kayıtlara geçecek. Alman sosyal medyasının ana oyuncularının profilleri neden ve nasıllar hakkında ipuçları veriyor:
VZ Grubu olarak anılan sosyal medya zincirinin temeli, 11 Kasım 2005'te, üniversite öğrencilerine seslenen studiVZ'nin ( http://www.studivz.net/ ) Ehssan Dariani ve Dennis Bemmann tarafından kuruluşuyla birlikte atıldı. Genel müdür Dariani 2007'de gruba veda ederken, aynı yıl liseliler için schülerVZ ( http://www.schuelervz.net/ ), bundan bir yıl sonra da hemen her kesimi hedefleyen meinVZ ( http://www.meinvz.net/ ) kuruldu. 300 dolayında çalışana sahip VZ Grubu'nun en büyük hissedarını, 2008'de 2,5 milyar dolardan fazla ciro yapan Holtzbrinck Grubu ( http://en.wikipedia.org/wiki/Georg_von_Holtzbrinck_Publishing_Group ) oluşturuyor.
Wer kennt wen - WKW ( www.wer-kennt-wen.de ), 2006 Ekim'inde Koblenz Üniversitesi öğrencileri Fabian Jager ve Patrick Ohler tarafından kuruldu. TV istasyonlarıyla adını duyuran Lüksemburg merkezli RTL Grubu ( http://www.mediengruppe-rtl.de/de/pub/startseite.cfm ), 2008'de WKW'nin yüzde 49'unu satın aldı. Bu oran 2009'da yüzde 100'e yükseltildi.
Yarışın galibi çoktan belirlendi
82 milyon nüfuslu Almanya'da internet kullanıcı sayısı 65 milyonu aşıyor ( http://www.internetworldstats.com/europa.htm#de ). VZ Grubu, geçen yıl 17 milyon üye sayısını aştığını ilan etti. Ancak sosyal medyayı sosyal yapan yalnızca üyelerinin sayısı değil, kullanıcıların hareketliliği. Google Trends'in ( http://www.google.de/trends ) bu kıyaslaması Almanya merkezli sosyal medya ile Facebook arasındaki yarışın galibinin aslında çoktan belirlendiğini ortaya koyuyor. http://trends.google.com/websites?q=studivz.net,meinvz.net,wer-kennt-wen.de,facebook.com&geo=DE&date=all&sort=0
2010 ortasında Almanya'da „diğerleri"nden kopan Facebook, hemen her ay 1 milyon yeni üye kaydediyor. 2010 Kasım'ında 12,74 milyon olan Alman Facebook kullanıcısı, 20 milyona (http://www.facebookbiz.de/artikel/facebook-nutzerzahlen-maerz-2011 ) dayanmış durumda.
Güvenilir araştırmalarıyla tanınan „Die Arbeitsgemeinschaft Online Forschung (AGOF)" araştırma kuruluşunun verilerine göre ( http://meedia.de/details-topstory/article/agof--ebay-greift-t-online-an--vzs-verlieren_100033780.html ), Facebook'u tekil ziyaretçi (Unique Visitor) sıralamasında yalnızca T-Online (http://www.t-online.de/ ) ve eBay (http://www.ebay.de/ ) siteleri geride bırakıyor. Liste, VZ Grubu'nun 4 ayda 1 milyon kadar ziyaretçi kaybettiğini de ortaya koyuyor. Yine WKW de düşüşte... Alman sosyal medya platformlarından kaçışın bu yıl devam edeceğini hesaplarsak Facebook'un bu yıl Almanya'daki kullanıcı sayısının 30 milyonu aşma ihtimali daha da güçleniyor.
Çöküşün nedenleri
Teknoloji yazarı Robert Basic, blogunda ( http://www.robertbasic.de/2011/02/facebook-vs-wkw-und-vz-linkedin-vs-xing/ ), Alman sosyal medyasının gerilemesinde 5 etkenin rol oynadığını savunuyor:
1. Basın yeterince destek vermedi, ilgi göstermedi.
2. Sermaye desteği yetersiz.
3. Yatırımcıların kısa vadeli planları.
4. Alman kullanıcısının „sürü güdüsü".
5. Teknolojik yetersizlik.
Max Planck (http://www.mpg.de/de ), Fraunhofer (http://www.fraunhofer.de/ ), Humboldt (http://www.hu-berlin.de/ ) ve Leibniz (http://www.leibniz-gemeinschaft.de/ ) enstitüleriyle dünyada temel araştırmanın önde gelen ülkeleri arasında gelen Almanya, dijital dünyadaki gelişmelere ise biraz kuşkuyla yaklaşıyor. Uzakdoğu'nun kopya ve taklidi bir sanat olarak gören yaklaşımı da Alman mantığına ters geliyor. Gelişmeleri hep birkaç adım geriden takip etmek ya da uzaktan izlemekle yetinmek, bu aşırı temkinli yaklaşımın doğal sonucu oluyor. (NH/EÖ)
