Çin'de geçtiğimiz günlerde yürürlüğe giren bir yasayla; aile üyeleri yaşlı ebeveynlerinin ruhsal ihtiyaçlarını gidermekle, yaşlıları sıkça ziyaret etmekle yükümlü tutulmuş. Yaşlılarının duygularını görmezden gelen ya da onlara soğuk davrananların yargılanması da söz konusu. Ayrıca işverenler, çalışanlarının ailelerindeki yaşlıları ziyaret etmesine müsaade etmekle yükümlü kılınmış ve işçilerin bu hakkı devlet güvencesinde alınmış.
Toplam nüfusu 1,3 milyar, 60 yaş ve üstü nüfusu ise 185 milyon olan ve yıllardır kontrollü çoğalan bu ülkede yapılan bu düzenleme yaşlıların; kuşaklar arası dayanışma kaynaklı sorunlarının çözümüne katkısı olur mu? Onların yaşam kalitesini arttırır mı? Sömürülmelerini, ihmal ve istismar edilmelerini önler mi? Saygı ve itibarlarını arttırır mı?
Ayrımcılığa maruz kalmalarını engeller mi? Toplumsal ilişkilerini arttırmalarını sağlar mı? Genç kuşaklarla bilgi-becerilerini paylaşmasına yol açar mı?
Etkisi süreç içerisinde görülebilecek olan bu düzenleme; Çinli iki araştırmacının; bulgularının destekçisi adeta. Yeung-Fung (2007) Çin'de, yaşlıların algılanan aile desteğinin arkadaş desteğine kıyasla daha önemli olduğu ve yaşam doyumunu daha fazla etkilediği saptamış.
Çocukları ve diğer aile üyeleri ile arkadaş ilişkilerinde doyuma ulaşan yaşlıların genel anlamda yaşam doyumlarının arttığına ilişkin pek çok araştırma bulgusu mevcut.
Mesela bizde yapılan bir araştırmada; aile ortamında çocuklarıyla birlikte yaşayanlar ile huzurevinde yaşayıp çocuklarıyla görüşebilen yaşlıların algıladıkları aile desteğinin yüksek olduğu ve bu durumun çocuklarıyla olumlu ilişkiler kuran yaşlıların kendilerini toplumsal açıdan güvende hissettiği bulgularına ulaşılmış. Bir diğer araştırmada aile ortamında eş, çocuk ya da torunlarıyla birlikte yaşayanların sosyal destek algılarının huzurevindeki yaşlılara görece daha yüksek olması nedeniyle döneme özgü sorunlarla baş etmede göreceli olarak daha başarılı oldukları yer alıyor.
Bazı olgu ve değerler ülkelerin ekonomik, sosyal ve kültürel yapılarına göre değişiklik gösterse de, yaşlıların toplumla bütünleşmeleri ya da sosyal yoksunluğu, bize ya da Çin'e özgü bir sorun değil. Yine evrensel düzeyde yaşlı insanların mutsuzluğuna yol açan kuşaklar arası çatışma da konuya ilişkin uluslararası belgelerde yerini korur.
Aile; her yaş grubundaki birey için değişik düzeyde önemli. Yaşlılıkta ise çoğu kez bakım gereksinimi nedeniyle aile desteği daha da önem kazanıyor. Sosyal değişim ve dönüşüm sürecinden etkilenen aile yapısı çerçevesinde çocuklarına ve diğer sevdiklerine yakın bir yerdeki kendi evinde alıştığı ortamda yaşam sürdürmek yaşlılar -aslında diğerleri için de- için giderek artan bir tercih nedeni artık.
Yaşlılar artık "uzaktan sevilmek" istiyor; gördükleri lüzum üzerine. Sevdiklerine ulaşılabilir yakınlıkta olmayı; aynı evde hayatın getirisi hayhuyun tam ortasında değil yakın çevresinde olup da en fazla etkilenen olmaya tercih etmektedir. Aynı evin içinde ya da zaman zaman bir araya gelinen durumlarda üç-dört kuşağın bir arada olmasının getirisi keyfi azaltan kuşaklar arası çatışmadan yaşlılar; diğer üyelere görece daha fazla olumsuz etkilenmektedir.
Yine her dem "kendini her şeyden ırak ya da mahrum yakalayan" yaşlılar yalnızlığın getirisi dinlendirici ve zenginleştirici etki yerine, huzursuzluk tercihini kullanmaları çoğu kez hayatlarını çileye dönüştürmektedir. Yakınlarıyla ilişkilerinde sorun yaşayan yaşlıların anlaşılmayı beklerken karşısındakileri anlamak için çaba harcamamaları çoğu kez iletişim dahil yardımlaşma ve dayanışma ilişkisini de kilitlemektedir.
Kuşaklar arası dayanışma ve paylaşım kanunla geliştirilebilir mi? Kuşaklar arası sosyal birlik beraberlik kanunla geliştirilebilir mi? Toplumsal değerlerden beslenmeyen yasal düzenlemeler amacına ulaşabilir mi? İnsanın aile büyüklerini özlediği için ziyaret etmesiyle, zorla ziyaret etmesi arasındaki lezzet farkı giderilebilir mi?
Çin'in kuşaklar arası dayanışmayı arttırmak için bulduğu çözüm bu. Çin ve ülkemiz dahil evrensel düzeyde her dem yaşlıların aleyhine sonuçlanan kuşaklar arası çatışma; kuşaklar arası uzlaşma ve dayanışmaya dönüştürülmezse yaşlılar mutsuz olmaya devam edecektir. (ŞD/ÇT)
* Şadiye Dönümcü. sosyal hizmet uzmanı.
