Büyükler için “Ötekileştirmeyen Masallar”

Hep çok sevdim masalları. Çocukluğumda, kreş ve gündüz bakımevi ile korunmaya muhtaç çocukların bakım gördüğü yuvada sosyal hizmet uzmanı olarak çalışırken, kızlarımı büyütürken bulduğum her yerde hemencecik okuyuverirdim. Şimdilerde toruncuk için alıyorum sevdiğim (ya da yeni keşfettiğim) masal kitaplarını, hemen okumaktan imtina etmeyerek bittabi.

Tesadüfen -ve çok geç- haberdar oldum; Amerikalı yazar ve hiciv ustası James Finn Garner'in "Ötekileştirmeyen Masallar" kitabından. Çok keyif aldım, çoğunun "ötekileştirilmiş" halini bildiğim on dört masalı okurken.

Özgün adı "Modern Dünya İçin Masallar" olan, bugüne dek 20 dile çevrilen, Amerika'da 2.5 milyon satan kitabı, Türkçemize kazandıran Devrim Evci'nin -kanımca- zorlu bir işi başardığına ve kitaba çok şey kattığına inanıyorum.

Yazar Garner kitabın girişinde okuyacağımız masalların yazıldığı dönemde murat edileni gerçekleştirdiğini, uzunca süre ataerkili tahkim ettiğini, insanları kendi doğal itkilerine yabancılaştırdığını "kötü"yü şeytanlaştırdığını ve "iyi"yi ödüllendirdiğini söyleyip ardından ekliyor:

(özetle) "Mesela Grimm kardeşleri kadın meselelerine, azınlık kültürlerine ve çevre konusuna duyarsız oldukları, Andersen'i Kopenhag'da denizkızlarının "devredilemez" haklarına neredeyse hiç önem vermediği için kınayamayız."

Giyinmenin tercihe bağlı olduğu bir yaşamı seçen kral

Hepimizin bildiği "Kralın Yeni Giysileri" adlı masalda kral; olmayan elbisesiyle enkaza dönüşmüş ataerkil bedeniyle tören alanında, delice keşmekeş içinde yürürken, uyruğu kalabalıkların sevinç çığlıkları alkışlara, alkışları riyaya karıştıkça şişinirken çocuğun biri "Hey, bakın kral çıplak! Kral çıplak..." diye bağırır ya... Hani kral donakalır, uyruğu da suspus olur. Masalın sonunda ne mi oluyor? Kalabalıktan bir köylü "Hayır, hiç de değil! Kralımız giyinmenin tercihe bağlı olduğu bir yaşam tarzını benimsemiş. Konu bundan ibaret. Yaşasın kral" diye bağırır. Sonra törendeki insanların tümü, hep birlikte giysilerini çıkarıp güneşin okşayan ışınları altında, dans etmişler. Ve o günden itibarıyla ülke giyinmenin bireysel tercihe ve yönelime bağlı olduğu bir yer haline gelmiş.

"Artık klasik öyküleri aydınlanmış zamanları yansıtacak şekilde yeniden düşünme fırsatımız -ve yükümlülüğümüz- var" diyen yazarı, -çok sevdiğim ve sorunlu olduğunu düşündüğüm- "Çirkin Ördek Yavrusu" adlı masala verdiği adla anlamak mümkün: "Fiziksel Görünümü Yerine Kıymetiyle Değerlendirilen Ördek Yavrusu."

Yazar "eğer bile isteye metinlerde herhangi bir şekilde cinsiyetçi, ırkçı, kültürcü, milliyetçi, bölgeci, yaş ayrımcısı, görünüşçü, engelli ayrımcısı, beden ve boy ayrımcısı, türcü, entellektüalist, sosyo-ekonomik indirgemeci" ya da "etnik-merkezci, fallus-merkezci, hetero-ataerkilci ya da henüz adı konmamış başka bir tür ön yargısal yaklaşım sergilediysem affımı dilerim." diyecek kadar da zarif.

Kitaptaki diğer masallarda olduğu gibi "Üç Domuz Yavrusu", "Karavan Parkının Kavalcısı", "Kurbağa Prens" ve "Üç Huysuz Keçi" gibi masallarda da yazarın belirttiği gibi ön yargısız ve ön yargıların getirisi kusurlu kültürel geçmişin etkilerinden arındığını –keyifle- hissediyoruz.

Rantçı müteahhit: Kurbağa Prens

Hepimizin bildiği "Külkedisi" masalının sonunda külkedisi, üvey annesi ve kız kardeşleri dahil saraydaki baloya katılan tüm kadınlar müthiş bir dayanışma içine giriyorlar. "Altın Saçlı", kitapta en sevdiğim –öncesinde de bilmediğim- masallardan biri oldu. Ebeveyn ayılar altın saçlı genç kadına pençe ve dişleriyle girişip hapur hupur yutunca, yavru ayı anne-babasına "Biz vejeteryanız sanıyordum" deyince baba ayı "Öyleyiz ama yeni şeyler denemeye de hiç hayır demeyiz. Esneklik çok kültürel olmanın yararlarından biridir çocuğum; bunu sakın unutma."

"Jack ve Fasulye Sırığı" masalını öncesinde bilmesem de ötekileştirilmemiş halinden çıkarmak mümkün. "Hoş ya da alımlı nitelikleri ışıkla, nahoş ya da itici nitelikleri ise karanlıkla özdeşleştirilmeye eğilimli o ayrımcı anlayışın belirtisi olan adıyla" "Pamuk Prenses" masalının gidişatına ve finaline bayıldım. Şu kadarını söyleyeyim prens, hepsi sakallı ve dikey yönden sorunlu yedi küçük insan, cadı üvey anne, pamuk prenses bambaşka bu masalda.

"Küçük Tavuk" da arkadaşlarıyla hak mücadelesi veriyor.

Tanıdık masalların ötekileştirici söylemlerini, ötekileştirmeyen söyleme –kişiliklere- eviren yazar Garner'ın ve leziz Türkçesiyle yazarın evirdiği kişiliklerini içselleştirmemizi sağlayan çevirmen Evci'nin yüreğine sağlık... 

(ŞD/AÖ)

*Künye: James Finn Garner. "Ötekileştirmeyen Masallar" (Orijinal adı: Politically Correct Bedtime Stories, Çev. Devrim Evci.) Dipnot Yayınları. 2017, Ankara

*Manşet görseli kitabın orijinal baskısından alınmıştır.