Milli Eğitim Bakanı Yusuf Tekin’in “Öğrencilerin Söz Varlığının Tespiti, Geliştirilmesi ve İzlenmesi Projesi” tanıtımında yaptığı açıklamalar, yalnızca bir eğitim politikası beyanı değil, aynı zamanda Türkiye'deki toplumsal yapının ve devlet-toplum ilişkilerinin çok katmanlı bir yansıması olarak okunmalıdır.
Tekin'in ana dil okuryazarlığına dair vurguları, bu kavramın yalnızca dilsel bir yeterlilik düzeyinde değil; kültürel kimlik, toplumsal barış ve devletin beka söylemiyle iç içe geçtiğini göstermektedir.
Pedagoji açısından bakıldığında, ana dil çocuğun bilişsel, duygusal ve sosyal gelişiminde temel bir araçtır. Çocuk, dünyayı ana diliyle algılar, anlamlandırır ve bu dille düşünce dünyasını şekillendirir. Paulo Freire'in (1970) eleştirel pedagoji yaklaşımında ifade ettiği gibi, dil sadece iletişim aracı değil, aynı zamanda özgürleşmenin ve kendini gerçekleştirme sürecinin taşıyıcısıdır. Eğer bir çocuk, kendi ana dilinde yeterli okuryazarlık geliştirememişse, yalnızca akademik başarı değil, aynı zamanda özgüven, özsaygı ve toplumsal katılım gibi alanlarda da geri kalır.
Bakan Tekin'in "Çocuklarımızın ana dil okuryazarlıklarının gelişmesi sadece kültür aktarımı için değildir" ifadesi, bu bağlamda anlamlıdır. Burada dolaylı olarak Vygotsky’nin (1978) “sosyal gelişim kuramı” da devreye girer; çünkü dil, çocuğun sosyal çevresiyle etkileşiminin temelidir. Ana diliyle gelişen bir birey, bilişsel olarak daha sağlam temellere oturur ve öğrenmeye açık hale gelir.
Toplum, dilsel kimliklerle inşa edilen bir yapıdır. Ana dil, bireyin hem kendini ifade etme aracı hem de kolektif kimliğin bir parçasıdır. Tekin’in "çocuklarımız toplumsal hayatta toplumla barış içinde kendilerini ifade edemiyorlar" sözleri, dilsel yetersizliğin bireyi sosyal bağlamda nasıl dışlayabildiğine dair önemli bir işaret fişeğidir.
Sosyolog Pierre Bourdieu'ya göre (1991), dilsel sermaye bireyin toplumsal konumunu belirler. Ana dilde yeterli olmayan bireyler, kamusal alanda dışlanma riskiyle karşı karşıyadır. Bu durum sadece bireysel bir eksiklik değil; aynı zamanda toplumsal eşitsizliklerin yeniden üretildiği bir yapıdır.
Yine Habermas’ın “kamusal alan” kuramı çerçevesinde (1984), bireylerin özgürce fikir beyan edebilmeleri için ortak bir dilsel zemine sahip olmaları gerekir. Bu zemin oluşmadığında, toplumsal barış da tehdit altına girer. Bakan Tekin’in “toplumsal barış tehdit altına giriyor” ifadesi, tam da bu noktada anlam kazanır.
Tekin'in açıklamasındaki dikkat çeken başka bir vurgu ise Cumhurbaşkanı'nın “bu bir beka meselesidir” sözünü anımsatmasıdır. Bu, eğitimin yalnızca bireyleri değil, ulus-devletin bütünlüğünü ilgilendiren bir alan olarak kodlandığını gösterir. Beka söylemi, son yıllarda Türkiye’de birçok politik alanda olduğu gibi, eğitimde de merkezi bir çerçeveye oturtulmuştur.
Ancak burada dikkat edilmesi gereken nokta, “beka” kavramının tek bir kültür veya tek bir dil üzerinden inşa edilmesi durumunda, çokkültürlü ve çokdilli bir toplumda dışlayıcı bir işlev görebileceğidir. Türkiye’nin çokdilli toplumsal yapısında, Türkçenin yanı sıra Kürtçe, Arapça, Süryanice, Ermenice, Rumca… gibi anadiller de milyonlarca insanın kimliğini oluşturan önemli unsurlardır. Eğer ana dil politikaları sadece Türkçenin güçlendirilmesi üzerinden yürütülürse, bu diğer toplulukların dışlandığı duygusunu besleyebilir ve toplumsal barışa hizmet etmek yerine gerilim yaratabilir.
Eğitim politikaları, yalnızca merkezî değerlerin yeniden üretimi değil, aynı zamanda farklılıkların tanınması ve kapsanması amacını da taşımalıdır. UNESCO’nun “çokdilli eğitimi” önerisi (2003), çocukların önce ana dillerinde okuma-yazma öğrenmesini, ardından resmi dil ve yabancı dil edinimini savunur. Bu yaklaşım, hem pedagojik başarıyı artırır hem de sosyolojik uyumu destekler.
Bu bağlamda önerilebilecek bazı politikalar şunlardır:
Ana dil temelli çokdilli eğitim programları geliştirilmelidir.
Var olan bütün dillerin söz varlığı ve yazılı kaynakları zenginleştirilmelidir.
Öğretmen eğitimi, çokdilli sınıfları yönetebilecek pedagojik formasyonla donatılmalıdır.
Ana dil eğitimi yalnızca kültürel koruma değil, toplumsal uyum politikalarının bir parçası haline getirilmelidir.
Ana dilde okuryazarlık yalnızca bireyin eğitsel başarısını değil, toplumun bütünleşmesini ve barış içinde birlikte yaşama kapasitesini de belirleyen bir faktördür. Milli Eğitim Bakanı’nın açıklamaları, bu bağlamda önemli bazı gerçekliklere temas etse de, konunun sadece Türkçeye indirgenmemesi ve Türkiye’nin çokdilli gerçekliğini de kapsayacak şekilde ele alınması büyük önem taşımaktadır. Aksi takdirde, kültürel homojenlik dayatması toplumsal barışı tesis etmek yerine, daha derin bölünmelere yol açabilir.
(HA)
