eğer hafta sonunuzu sevgili ahmet şık'ın son kitabı "pusu"yu okuyarak geçirmeyecekseniz, size alternatif bir dünyaya güzel bir seyahat önereceğim: "kemeutopya" gezegenine!
adında yer alan "utopya" sözcüğünden buranın bir "yok ülke" ya da "yok dünya" olduğunu düşünebilirsiniz. ama öyle değil. belki de çok yakından bildiğiniz bir dünya orası. çünkü bizim dünyamıza çok benziyor. örneğin burada "ambarya" diye bir ülke var. bu ülkede "ambarlar" ve "mambarlar" birlikte yaşıyorlar. gerçi "mambarlar" uzun süredir özgürlük istiyorlar ve bu yüzden de burada çatışmalar oluyor ama yine de birlikte yaşıyorlar. ambarya'nın başkentinin adı "fistanıkara". bir de "fistanıbol" diye büyük bir şehri daha var.
bu dünyada bir de "asarya" diye bir başka ülke daha var tıpkı avarya gibi. asarya'nın parası "döner", avarya'nın ki ise "yaran"
yine ilginç karakterleri var bu dünyanın:
hepsi "el-ilah" adlı bir tanrıya tapıyorlar. bu tanrının insanlara iyilikler getirecek bir aracıyı, "mehdi ve mesih"i bekliyorlar. o mehdi ve mesih geliyor, nitekim 8041 yılında "mehdi ve mesih" olmadan önceki adı "meftun-u kahya" ya da "efendi".
asarya'nın bir başkanı var adı "mogawa". ambarya'nın başbakanı "regata taxipiya egligata"nın, asarya'nın başkanı "mogawa" ile çok iyi. adeta içtikleri su ayrı gitmiyor. bu uzun boylu iri yarı ve nazik bir kadın olan başkanın bir eşi ve
yine bu ülkede ambaryalı bir ulu kişi yaşıyor uzun süredir, onun adı da "mabethan efendi".
biraz da olsa tanıdık gelmedi mi? peki o zaman başka kahramanların adlarından da söz edeyim size belki bildikleriniz, tanıdıklarınız çıkabilir:
"yoseuf walkarney shabat"; "kahya ya da efendi", eski maliye bakanı "exemal bunsızdıran", başbakanın basın sözcüsü "bexifiqa", turizm ve müzeler bakanı "luret qugral", eğitim ve öğretim bakanı "etemine kalkütüq", adalet bakanı "benzam xüzsüz", devlet bakanı ve hükümet sözcüsü "chileg", enerji bakanı "tanedux", muhalefetteki "cumhuriyetçi ambarya partisi" başkanı "canix çolk" ve fistanıkara'nın cevval ve becerikli belediye başkanı "exhijem"
isimleri saymayı burada keseyim ama söz etmem gereken çok önemli birkaç noktaya daha değineyim: ambarya'da bir de gizli örgüt var, adı "ambarakon". bu örgüt başbakan regata ve onun partisi "ambarya gelişim hareketi"ne (agh) karşı ciddi ve derin bir mücadele veriyor. tüm ambarya emniyet güçleriyle birlikte "savcılar ve yargıçlar yüksek hukuk konseyi" (syyhk) buna karşı çok ciddi bir mücadele veriyor. bazen aşırıya da kaçıyorlar o zaman da fren görevini ise "yüksek hukuk ve anayasa konseyi"(yhak) üstleniyor.
haa bir de unutmadan ekleyeyim bir de adı ve yolsuzluk iddialarıyla sık sık gündeme gelen "lağım kandili birliği" var. bir de tüm bunların bilinen ve bilinmedik yönlerini gösteren ve göstermeyen "ana akım medya" var ki, hem temsilcileri ile hem de doğrudan bir olgu olarak bu dünyanın "temel karakterleri" arasında.
kemeutopyalılar roman dizisi
evet hâla tanımadınızsa o zaman çaresiz atalay girgin'in üç ciltlik "kemutopyalılar" roman dizisini alıp bu hafta sonu büyük bir keyifle ve daha da önemlisi bilip de unuttuğunuz bazı olayları anımsayarak hepsini okuyacaksınız. roman dizisinin ilk kitabının adı "mehdi ve mesih", ikincisinin adı "lağımpaşalı" ve üçüncünün adı ise "başbakanın günlüğü"
kitaplardan ve bu dünyadan bir mesaj sayesinde haberim olmuştu. kitapları edinip ardarda okuduktan sonra romanların yazarı "atalay girgin" ile bir de e-söyleşi yaptım.
eminim aşağıdaki söyleşiyi okuduktan sonra sanırım ilk işiniz internetten bu roman dizisini ısmarlayıp okumak olacak. okuduktan sonraki düşüncelerinizi bana ya da sayın girgin'e de yazmalısınız
"kemeutopyalılar" dizisi sürecek mi?
evet! eğer uygun bir yayıncıyla karşılaşıp anlaşabilirsem "kemeutopyalılar" roman dizisini, başlangıçta düşündüğüm hızda sürdürmeyi istiyorum. ancak ilk üç kitaptan sonra, istemeye istemeye de olsa, bir süredir diziye ara verdim. dizinin dışında, fabl olmayan, birkaç roman yayınlamanın daha uygun olduğu düşüncesi ağır bastı. bu doğrultuda şu an üzerinde çalıştığım iki dosya var.
başbakanın günlüğünü de okuyabilecek miyiz?
sözünü ettiğiniz, "başbakanın varlığı inkâr edilen günlüğü"nü ya da bir başka deyişle "güncesi"ni de şu anda zamanını kestiremiyor olsam da okuyacaksınız.zaten ambarca'da yayımlandı. mesele uygun bir zaman ve yayıncı bulup türkçe'ye tercümesini gerçekleştirip yayınlamakta...
böyle bir dizi roman yazma düşüncesi aklınıza nereden geldi?
ambar'dan... belki size komik gelecek, belki inanmak istemeyeceksiniz ama ambardan geldi. meşhur ambardan... malum; insan içerisinde yaşadığı gerçeklikten, tanık olduklarından etkileniyor. düşünüyor. her insan da kendi donanımı, duyarlılıkları oranında çevresinde olup bitenlere ilişkin bağlar, bağlantılar kuruyor. bunları anlamaya, yeniden anlamlandırmaya çalışıyor. ve iş bazıları için salt bu aşamada kalmıyor.
benim için de böyle oldu. 2008 yılında, anlamlandırmaları, teorik-politik makaleler dışında ifadeye yöneldiğimde "ambarya öyküleri" ortaya çıkmaya başladı. ancak öyküler o kadar çok ve o kadar iç içe geçmiş bir haldeydi ki, bu işin öykülerle sınırlanamayacağını düşündüm. ama ötesini de nasıl yapmam gerektiğine bir türlü karar veremiyordum. kafamda dönüp duran, beni bir türlü rahat bırakmayan düşüncelerle üç yıl geçti. aslında bu süre, bir olgunlaşma dönemi, fikrin tasarının şekillenme dönemi oldu. üç yılın sonunda, yeni bir gezegen ve o gezegenin içinde ambarya fikri oluşuverince, roman dizisi de kendiliğinden ortaya çıkıverdi. çünkü öylesine çok malzeme var ki, yazılıp anlatılacak, sanki gök delinmiş de yağmur olup akmakta...
dizinin ilk iki bölümünün arkasında, üçüncünün de girişinde yer verdiğiniz tepki ve değerlendirmeler dışında nasıl tepkiler aldınız?
dizinin üç kitabına ilişkin de aldığım tepkileri üç grupta toplamak mümkün. bunlardan birincisi, "tamamlanmamışlık hissi" verdiği ki bu doğru. çünkü adı üzerinde dizi... her biri göreli olarak bir diğerinden bağımsızmış gibi düşünülse de, hem geniş anlamda mekân hem de kahramanların önemli bir bölümü ortak.
bazı kahramanlar ilerleyen bölümlerde görünmese, yenileri ortaya çıksa da, bazıları baştan itibaren varlıklarını koruyor. dahası ikinci ve üçüncü bölümde ortalıkta görünmeyen kahramanlardan bazıları sonraki bölümlerde yeniden arz-ı endam eyleyecek.
önceki bölümlerde ikincil olanlardan kimisi, daha sonraki bölümlerde başatlaşacak.
"korku ve kaygı"nın giderilmesi
tepki ve değerlendirmelerden ikincisi ise, kitaplara ve bana ilişkin herhangi bir işlem yapılıp yapılmadığıyla ilgili. sanırım kitapların siyasal niteliği ve okurun kahramanlara ilişkin algı ve anlamlandırmaları bu değerlendirmenin temel nedeni. aslında bunu önemli buluyorum. insanların yaşananlar karşısında, farkında bile olmadan ne hale geldiklerinin, getirildiklerinin önemli bir göstergesi. her insan, tek tek bireyleri aşıp topluma sirayet etmeye başlamış olan bu düşünsel algı ve beklentiden rahatsızlık duymalı diye düşünüyorum. öte yandan korku ve kaygının bireysellikten çıkıp toplumsallaşmaya başlaması, sorunun çözümünün ve panzehirinin de nerede olduğunu göstermesi açısından önemli. elbette bu kavranıp, düşünce, söylem ve davranışa yön veren bir bilinç kılınabilirse...
üçüncü grup değerlendirme ve tepki ise, romanın kahramanlarından özellikle ikisine ilişkin: tumu ve savcı. şu ana kadar aldığım değerlendirmeler, "mehdi ve mesih"te yer alan tumu'nun ve "başbakanın günlüğü"ndeki savcı'nın birer roman olarak ortaya konulması doğrultusunda. gelen tepkilere bakılırsa, tumu, sevilen ve ileride ne olacağı ne yapacağı beklenen bir karakter oldu. keza savcı da...
bu roman dizisi içeriği itibariyle bir hayli "siyasi". romanda bir muhalif yaklaşım hissediliyor. siyasi yelpazede kendinizi nerede konumlandırıyorsunuz?
doğru! içerik siyasal. çünkü dizi siyasal açıdan tasarlandı zaten. dünyada ve toplumda yaşananlara tanık olup da toplumsal ve siyasal olanın dışına kaçmanın doğru olmadığını düşünüyorum. elbette herkesin kendi tercihi ve öncelikleri vardır. kimi tarihsele sığınır. kimi aşka ve erotizme... kimi dinsel olana... ben de insana, topluma, dünyaya bakışım ve var olan karşısındaki duruşum gereği siyasal olanı seçtim. bu seçimim, daha önceki yıllardan beri yazdığım, edebiyattan eğitime, felsefeden ekonomiye dek makale ve denemelerimde de belirgindi. bu itibarla, siyasi yelpazenin solunda olduğumun gizlisi saklısı yok. ancak bu sol, düzenin siyasal bilinç sınırları dışındaki bir soldur.
aynı zamanda da sormaya sorgulamaya kendini kapatmayan, dogmatizme kapılanmayan bir sol. "amaç için her araç ve her yol mubahtır" demediği gibi, düşünce, söylem ve davranış boyutuyla etik tutarlılığa sahip bir sol. kendi dogmatik kavrayış ve anlayışını, kendi yaptıklarını sorgulamak yerine, zevahiri kurtarmak için, "kitlelerin üzerine ölü toprağı serpilmiştir" teranesine, "marksizmin bunalımı" lafzına sığınmayan bir sol.
roman karakterleri gerçek yaşamda tanıdığımız pek çok karakterle çok önemli benzerlikler gösteriyor, onlara dair romanda atfettiğiniz kimi özellikler nedeniyle bir "korku" ya da "kaygı" yaşadınız mı?
dizinin ilk iki kitabı olan, "mehdi ve mesih" ile "lağımpaşalı" yoğun bir çalışma ve yazma süreci içinde çıktı. dolayısıyla romanlarla yatıp kalktığım, kendimi neredeyse duygusal ve düşünsel olarak onlara vakfettiğim bir dönemdi. onların dışında fazla bir şey düşünüp hissettiğimi söyleyebilmem güç... ancak romanları okuyan ve değerlendirmelerine güvendiğim bazı insanların söylediklerinin başlangıçta endişelenip kaygılanmama neden olduğunu belirtmeliyim.
doğrudan ya da dolaylı bir tehdit, resmi bir işlem veya buna yönelik bir girişim söz konusu oldu mu? daha da önemlisi kendi kendinize bir "oto-sansür" uyguladınız mı?
bunun dışında şu ana kadar doğrudan bana yansıyan, şimdilik, bir tehdit ya da resmi işlem söz konusu olmadı. elbette bu bundan sonra olmayacağı anlamına da gelmiyor.
yazma sürecinin hiçbir aşamasında oto sansür uygulamasına başvurmadım. fabl türü anlatıyı seçmemin önemli nedenlerinden biri de buydu zaten. okurun ya da birilerinin anlamlandırması ne olursa olsun, ben gerçek kişileri değil, kahramanları farelerden oluşan bir toplumu, o toplum içindeki ilişkileri olayları anlatıyordum ve kime neydi ki...
"ana akım medya" romanın ana aktörlerinden birisi, somut olay benzerliklerinden yola çıkarak pek çok özellik, nitelik atfediyorsunuz, hatta bazılarını çok bilinir özellikleri ve yaptıklarıyla anlatmışsınız?
medya, yaşadığımız dünya ve toplum gerçekliğinde çok önemli bir işleve sahip; hem siyasal ve ideolojik hem de manipülasyonlar boyutuyla. yalnızca bizim dünyamızda değil elbette... kemeutopya'da da televizyonların, gazetelerin, gazetecilerin rolü ve etkisi, ne denli tartışmalı olsa da önemli. hem iktidarın onlarla ilişkisi hem de onların iktidarla ilişkisi açısından. dahası toplumu istenen doğrultuda düşündürmek için kullanılabildiği gibi, aydınlatma ve doğru bilgilendirme için de kullanılabilir bir araç...
ne var ki kemeutopya ve ambarya'da medya patronları, genel yayın yönetmenleri ve gazeteciler, istisnaları dışında, film setindeki ışıkçılar gibi davranıyor: ışığı hep yönetmenin gösterilmesini istediği yere tutuyorlar. yönetmense malum...
herhangi bir "geri dönüş" (karşılık/tepki/tehdit) aldınız mı?
kitaplara ilişkin, bir-iki istisna dışında, medyanın herhangi bir kesiminden herhangi bir geri dönüş almadım. çünkü görmediler!!! kitap eklerinin yeni çıkanlar bölümünde bile... istisnalarından biri, kitaba ilişkin tanıtım yazısı yayımlayan taraf kitap.
keza birinin bir yetkilisi de, kendileriyle iletişime geçen bir arkadaşa, daha kitabı bile okumadan, "bizimle ilgili bir şey yoksa değerlendiririz" demiş. ne olacağını sanıyorlarsa... kitapta anlatılan türkiye değil ki ambarya...
bu dizi romanın bir "fabl" denemesi olduğunu ileri sürüyorsunuz. "fabl" genellikle insanlara bir mesaj ya da bir ders veren hayvan hikâyeleridir. siz hikâyeden çok bir roman yazmışsınız ve yaşadığımız gerçeği görünür, derli toplu özetler ve yaşadıklarımızın nereye gidebileceğine dair bazı çıkarımlarda bulunacak şekilde kaleme almışsınız. üç cildi ve varsa sonrakileri okuyan okurlarınızın bu romandan çıkarmasını istediğiniz ders nedir?
fabl türü anlatının, yalnızca masal ve hikâyelerle sınırlı olarak düşünülüp değerlendirilmesinin doğru olmadığı kanısındayım. keza g. orwell'in "hayvan çiftliği", alt başlığında "bir peri masalı" yazıyor olsa da bir roman...
mesaja gelince: her öykü, her masal ve her şiir gibi, türü ne olursa olsun her romanın da mesajı vardır hem de birden çok... bu mesaj ya da mesajlar bazen olabildiğince örtükken bazen de apaçık kılınabilir.
siyasal romanda gösterilen şey, yazarın gösterme ve anlatım biçimi kadar, okurun kabulleri, dünya görüşü, vb. doğrultusunda, gösterileni algılama ve gerçeklikle bağ kurup anlamlandırma biçimi, yazardan bağımsız olarak, örtük bir mesajın açık kılınmasına da açık bir mesajın farklı değerlendirilmesine de neden olabilir. çünkü gerçek ya da düşsel, düşünsel bir var olanı görme ve gösterme biçimi kadar, onu ya da ona dair yazılanı okuyup anlama dahası anlamlandırıp yeniden değerlendirme ve çıkarımlar yapma da farklı kabuller temelinde şekillenmektedir. bundan dolayı, dizinin yayınlanan kitaplarına ilişkin, hangi dersleri çıkarması gerektiğini okura söylememin uygun olmadığını düşünüyorum. dahası bu doğru olmadığı gibi, okura da onun zekâsına da haksızlık olur. çünkü siyasal romanların mesajlarının bir çoğu örtük olsa da bir kısmı da apaçık ortadadır zaten.
romanı bir filmin "storyboard"ı gibi okumak da mümkün, yazılı bir roman yerine bir çizgi roman ya da gerçek bir düşsel sinema örneği olarak gerçekleştirmeyi düşündünüz mü, böyle bir projeniz var mı?
bu soru için teşekkür ederim. kitabı tasarlayıp yazma sürecinde bana eşlik eden düşüncelerimin tercümanı oldunuz. ki bunu, yalnızca çok yakınımda olan ve dizinin oluşma sürecine tanıklık eden birkaç arkadaşımla konuşmuş ve animasyon bir film yapılabileceği düşüncesini paylaşmıştık. ancak, şimdilik, salt düşünce düzeyinde kalan sözlerden öteye geçmedi. özellikle, "başbakanın günlüğü" romanını izleyecek olan günceyi de bir karikatürist ya da çizerin çizgileri eşliğinde, günlük bir gazetede dizi halinde yazmayı tasarlamıştım. ancak şimdilik bu tasarıyı gerçekleştirebilecek ilişkilerden yoksun olduğumu da itiraf etmeliyim.
dizinin adındaki "utopya"dan yola çıkarak bu diziyi bir "anti-utopya" olarak da nitelemek mümkün mü? yoksa bu sözcüğün kelimenin gerçek anlamından yola çıkarak bir eleştiriyi ortaya koymak; bu ülkede yaşananların aslında "yok hükmünde" olduğunu belirtmek için mi bu adı koydunuz?
düşsel, düşünsel bir gezegen ve bir ülkeden söz edilmesi anlamında, ütopik olanı çağrıştırsa da kelimenin gerçek anlamında bir ütopya olmadığını biliyorum. "anti-ütopya" olarak değerlendirilmesinin de fazlaca uygun olmadığı kanısındayım. "kemeutopya" kelimesi, her halükarda iki ayrı kelimenin birleşiminden oluşuyor. birincisi, "keme" ve "ütopya"; kemelerin, farelerin yaşadığı bir gezegenin adı olarak düşünüldü. ikincisi ise "kem" ve "eutopya"; kötü bir yer olarak... yaşananların ise "yok hükmünde" olduğunu ise hiç mi hiç düşünmedim. aksine değiştirilmesi dönüştürülmesi gerektiğini düşündüm. hem de yaşatanlara bedeli en ağır biçimde ödetilerek...
romanda yazarken en çok keyif aldığınız bölüm ya da tip hangisiydi?
dizinin ilk kitabı, "mehdi ve mesih"ten başlayarak yanıtlayacak olursam, yazarken en çok keyif aldığım yer yer hüzünlendiğim tiplerin başında, şu anda anımsadığım kadarıyla, önce tumu geliyor. sonra fistanıbol'un görevden alınan teşkilat müdürü knatta samso, meftun-u kâhya'nın doktor'u, nihan ve elbette mehdilik düşleri kuran meftun-u kâhya ile knatta samso'nun yerine teşkilat müdürlüğüne atanan hastun hark. özellikle son ikisini yazmak oldukça keyifliydi.
ikinci kitap "lağımpaşalı" da ise başta romanın kahramanı olan başbakan, fistanıkara belediye başkanı ve turizm bakanı tiplemeleri... "başbakanın günlüğü"ndeyse, yine ülkenin başbakanı, avukatlarından kehzaw kahqalach ve elbette savcı wargah. keza başbakana soytarılıkta yarışan genel yayın yönetmenlerini de bunlara eklemeliyim.
peki neden?
bu tiplemelerden bazıları, gözlerinde büyüttükleri iktidar ve güç sahipleri karşısında tam bir kişiliksizlik ve tutarsızlık örneği sergileyen, vecd içinde secde eden tipler. aynı zamanda da fırsatını bulduklarında başkalarını kendi konumlarına düşürmeye çalışan tipler. hepsi de, kendisini dev aynasında görme yanılsamasına kapıldığında bile, kendi değerini kendisinden başlatamayan ilinek kişilikler. kendilerini ve karşılarındaki kişileri değeri ve değerleriyle kişi bütünlüğüne sahip biri olarak değil, aksine statüleri ve iktidara yakınlığı ya da uzaklığına göre değerlendiren tipler.
bu halleriyle yer yer komik ve acınacak duruma düşmelerine rağmen kof bir böbürlenme düşünce, söylem ve davranışına sahipler. kendilerini "efendi" sandıklarında bile bu konumlarını daha büyük bir "efendi"ye boyun eğişlerine borçlular. tumu, savcı wargah gibi tipler ise doğru ya da yanlış kendi ilkeleriyle tutarlı bir yaşam sürmeye çalışıyor, gerektiğinde doğruları için eğilmektense kırılmayı göze alıyorlar. doktor ve knatta samso tiplemeleri ise önemli bir dönem itaat etmiş olsalar da belli bir noktadan sonra sormaya sorgulamaya girişenlere örnek...
kitapların künyesi:
"kemeutopyalılar"; atalay girgin;
1. kitap: "mehdi ve mesih" bence kitap, ankara, mayıs 2011; ısbn: 978-605-5858-40-7, 137 sayfa
2. kitap: "lağımpaşalı" bence kitap, ankara, mayıs 2011; ısbn: 978-605-5858-41-4, 139 sayfa
3. kitap: "başbakanın günlüğü" vesta kitap, istanbul, mayıs 2012; ısbn: 978-9944-68-059-2, 160 sayfa
atalay girgin'in bloğuna buradan ulaşabilirsiniz.
