Başbakan- cumhurbaşkanı Turgut Özal iki buçuk gazete yeter, diyordu. Durum Özal’ın bile hayallerini zorlayacak yere geldi. Ne zaman ‘’mühim’’ bir şey oldu, basın aralarındaki seviyesi sorunlu inanılmaz kavgaları derhal bir yana bıraktı, tek bir ses oldu.

Meselenin bir başka yanı da aslında Özal’ın hayallerini aşmıştı.

Onlar ‘’başka bir medya mümkün’’ dediler, işe giriştiler. Bu ‘’ilk’’lerin bir bölümü gelişerek bugünlere geldi, bir bölümünün de ‘’habercilik ruhu’’, ‘’müdahale ruhu’’ ...

Sokak

''Terliklerinizi atın, hayata sokaktan bakın!''

27 Ağustos 1989’da okurla buluşan haftalık Sokak dergisinin ‘’Yaşasın sokak çocukları’’ başlıklı ilk sayıda yer alan manifestosu bu sloganla bitiyordu.

‘’Sokak haber dergisi değil, SOKAK dergi[1]. (...) Ezilenlerin uçta duranların, sansürlülerin dergisi.  Mültecilerden mahpuslara, yeşillerden eşcinseller, feministlerden tüm azınlıklara, her rengin söz alacağı bir dergi. ... 

Sokak çalışanların da ortak olduğu bağımsız bir yayındı. Mart 1990’da Sokak okurlarına veda etti. Anaakımın görmediği, görmek istemediği her bir şeyi yedi ayına sığdırmaya çalıştı.

Sokak dergisi çok yüreklendirici bir örnekti. Dünya Sosyal Forumu’nda formüle edilen Başka Bir Medya Mümkün Türkiye’de de hayata geçecekti, kaçınılmazdı.

Özgür Gündem ve...

30 Mayıs 1992.  Özgür Gündem[2] bayilerde.  

Artık yeni bir günlük gazete vardı...  Özgür  Gündem memlekette  aslında ne yaşandığını  resmiyet dünyasının dışından hakikatin içinden verecekti.  Zordu, ama başarıldı; ‘’zor’’u önlemek ise o kadar mümkün olamadı.

90’larda hep  Özgür Gündem dendi, oysa  farklı adlarla altı gazete yayınlandı; Özgür Ülke (28 Nisan 1994 – 4 Aralık 1994), Yeni Politika (13 Nisan 1995 – 16 Ağustos 1995), Demokrasi (12 Aralık 1996 – 3 Mayıs 1997), Ülkede Özgür Gündem (7 Temmuz 1007 – 23 Ekim 1998), Özgür Bakış (18 Nisan 1999 – 24 Nisan 2000).  

 30 Mayıs 1992-Ocak 2000 arasındaki 7 yıl 7 ayda ‘’Özgür Gündem’’ 4 yıl çıkabildi, 3 yıl 7 ay çıkamadı; kapataldı, yasaklandı, engellendi. 

Hepsi bu kadar değil. Özgür Gündem’in okura ulaşmayı başarabilen 580 sayısının 486’sı, Özgür Ülke’nin 247 sayısının 220’si, Yeni Politika’nın 126 sayısından 117’si hakkında davalar açıldı, yazıişleri müdürleri, editörler tutuklandı, yıllarca hapis cezalarına mahkum edildi. Gazete Kürdistan'a gizli gizli girdi, elden ele dolaştı. Çünkü Olağanüstü Hal Bölgesi yönetimleri kendi anayasalarıyla gazetenin Kürdistan'a girmesini yasakladı.

İnsan hakları gününde, 10 Aralık 1993’te Özgür Gündem merkez binasını yüzlerce polis bastı, gazete çalışanları topluca gözaltına alındı, tutuklandı, hapse mahkum edildi. Sonraki yıl 3 Aralık 1994’te Özgür Ülke gazetesi merkez binasıyla İstanbul ve Ankara’daki büroları bombalandı.

Aslında Kürt medyasının ilk gazeteleri 1990-1991’de çıkan haftalık Yeni Ülke, devamında da 22 Şubat 1992’de yayına başlayan Kürtçe haftalık Azadiya Welat idi.

15 Haziran 1995’te Med TV Londra’dan yayına başladı;  1999’da lisansı iptal edince yerini Medya TV aldı. Fransa Medya TV’yi kapatınca Danimarka’dan Roj TV başladı. Bugün Nuçe TV ve Stark TV yayınlarını sürdürüyor.

Evrensel

Evrensel [3] 7 Haziran 1995’te ''İşte Türkiye Gerçeği'' manşetiyle yayına başladı.

''Türkiye gerçeği'' spotta özetleniyordu: Koalisyon döneminde daha çok ölüm, daha çok hapis, daha çok yoksulluk...

İlk sayfadaki karikatürde, ‘’Çok mutluyum bee.. Bizi hayvanlar yönetiyor’’ yazıyor.

Dolayısıyla Evrensel daha ilk sayısıyla yargının konusu oldu, dönemin başbakanı Tansu Çiller’in şikayetiyle gazete hakkında dava açıldı.

Evrensel yedinci ayında da muhabiri Metin Göktepe’yi kaybetti. Polisler meslektaşımız Metin’i döverek öldürdüler. 

Açık Radyo

‘’Özel değil, özgür.. Tüm çıkar gruplarından bağımsız, ortak çabamızın ürünü, gerek kuruluşu, gerek işleyişi, gerekse yayınları açısından demokratik, temel insan hak ve özgürlüklerini savunan, 'Görüntünün ardındaki görüntü'yü yakalamayı hedefleyen, Hayatı ‘birebir’ ölçüde yansıtmaya özen gösteren, ‘Nefes nefese’, Aynı zamanda, demokratik sivil toplum örgütleri için bir iletişim merkezi işlevi gören, kültür ağırlıklı, çok kültürlülüğü, kültürler ve kimlikler arası ilişkileri ele alan, sıradışı ve özgün bir yayın formatına, müzik, haber ve kişilik açısından benzersiz bir ses’e sahip, uluslararası kültür aleminin ayrılmaz bir parçası olmayı hedefleyen, Dünyanın en kaliteli ve heyecan verici mecralarından biri olmak.”

13 Kasım 1995’de Açık Radyo İstanbul ve çevresi için yayına bu manifestoyla başladı. Açık radyo 92 ortaklı bir Anonim Şirket, ama, kâr amacı gütmeyen kuruluşlar gibi çalışıyor, üç aşağı-beş yukarı eşit pay sahibi 92 ortağı olan bir kolektif.                                                                          

Pazartesi/ Kadınlara Mahsus Gazete

“Patronumuz yok, yöneticimiz yok işleri ve sorumlulukları paylaşıyoruz, Kırmaktan, kızdırmaktan korktuğumuz kimse de yok, tek kuralımız kadınlardan yana olan herşeyi destekleyip , zararına olan herşeyin karşısında olmak.

“Gönlümüzde, kadınları ilgilendiren haberleri en doğru yansıtan , öfkemizi, sevincimizi, isyanımızı, üzüntümüzü, heyecanımız paylaşacağımız bir dergi yatıyor. Bize ait herşeyi, çekinmeden, ürkmeden, aktarıp tartışmak istiyoruz.

''Pazartesi Avcılar'dan, Bostancı'dan, Diyarbakır'dan, Kastamonu'dan, Edirne'den, evde, dışarıda çalışan, okuyan, evli, bekar, çocuklu, çocuksuz, Türk, Kürt, zayıf, şişman, bütün kadınlar Pazartesi'de buluşalım…’’

Pazartesi 1 Nisan 1996’da okurlarıyla buluştu. Pazartesi, artık, yayınlanmıyor ama feminist yayıncılığın önünü açmakla kalmadı, hem medyayı hem de kadınları hatta belki de erkekleri etkilemeyi, düşündürmeyi başardı. 

Pazartesi/ Kadınlara Mahsusu Gazete[4] öncesi  Sosyalist Feminist Kaktüs[5] (1 Mayıs 1988) ile Feminist’i[6] (8 Mart 1987) anmadan geçmeyelim.

Devamla kadın dergileri

90’larda yayın hayatına başlayan feminist yelpazede yer alan kadın dergilerini de sıralayalım: Kadın Bülteni (1990), Kadınların Kurtuluşu (1991),  Mavi Çorap (1993), Kadın Postası (1993), Minerva (1993), Eksik Etek (1994), Martı (1994), Cımbız (1994), Pazartesi (1995), Uçan Haber (1997), Ka-zete (1997), Kadınlar Dünyası (1999)

''Kadınların kurtuluşu sorununu daha sol yaklaşımla ele alan'' kadın dergileri: 

Emekçi Kadınlar Bülteni (1992), Özgür Kadın (1993), Sosyalist Kadın (1994), Emekçi Kadınlar Birliği Bülteni (1994) 

Kürt kadınlarının çıkarttığı dergiler: Roza (1996), Ji Bo Rızgarya Jinan (1993), Jujin (1997), Yaşamda Özgür Kadın (1998), Jin û Jiyan (1999).

''Kadın sorunlarını İslam dini açısından ele alan'' dergiler: Hanımeli (1990), Yeni Bizim Aile (1990), Sena (1994), Kadın Kimliği (1995)[7]

Agos Haftalık Gazete

5 Nisan 1996’da AGOS’un[8]  ilk sayısının manşeti şöyleydi:  Yortumuz kutlu olsu

Spot: Büyük Perhiz’’in ardından Ermeni cemaatinin ilk Türkçe haftalık gazetesi olan AGOS, Surp Zadik’le birlikte okurlarıyla kucaklaşıyor. AGOS cemaatin yarınını paylaşacağı toplum ile sağlıklı iletişim kurmasını amaçlıyor.

Agos kendini anlatıyor

''1996’da Hrant Dink ve bir grup arkadaşı tarafından, Türkiyeli Ermenilerin sorunlarını kamuoyuna anlatmak amacıyla kuruldu.

''Demokratikleşme, azınlık hakları, geçmişle yüzleşme, Türkiye’deki çoğulculuğun korunması ve geliştirilmesi konularını merkeze alan bir yayın çizgisine sahiptir. Türkiye Ermeni toplumunun içinden çıkan bir gazete olarak Agos, sayfalarını Türkiye ve dünya meselelerine giderek daha fazla açmayı hedefliyor. Bağımsız gazeteciliğin ve ifade özgürlüğünün alanının giderek daraldığı Türkiye’de Agos, özgür bir tartışma platformu işlevi de görüyor.''

AGOS "tohum atmak veya fidan dikmek için açılan oyuk, evlek"  anlamına geliyor. Hakikaten de fidan dikildi, gelişti, büyüdü, yirmisine bir buçuk yıl kaldı. Ne var ki, AGOS’un yayın yönetmeni, sevgili arkadaşımızı, dostumuzu, meslektaşımızı yaşatamadık. Onu öldürdüler.

BİA/bianet

Bağımsız İletişim Ağı  (BİA) 3-4 Mayıs 1997'de Ankara'da toplanan "Ulusal Konferans"nda  sonuç bildirgesine imza koyan ve "Ankara Deklarasyonu"nu onaylayan [56] yerel radyo [12] yerel gazete ve [6] yerel TV kuruluşu ile iletişim eğitimcilerince[9] kuruldu.

Konferans ağın kurulması sürecini gerçekleştirmek üzere Geçici Kolaylaştırıcılar Kurulu (GKK)[10] seçti.

BİA üretim temelinde dayanışmayla yola çıktı, başka bir iletişim, başka bir medya mümkün fikrinin peşine düştü.  Üç yıl süren çalışmayı takiben Avrupa Birliği fon desteğiyle 2000 Mayıs’ında yola çıktı. 2015’te bianet 15 yaşını kutlayacak. 

Ve... 

Tabii hepsi bu kadar değil... 90’larda özel radyo televizyonların  başlamasıyla 1000’i aşkın radyo ve 200 kadar televizyon kanalı kurulduğunu hatırlatmak gerekiyor.

İstanbul’da Özgür Radyo, Mavi Radyo, Yaşam Radyo, Mersin’de Radyo Metropol, Urfa’da Medya FM, Samsun’da Medya FM... Sıralamakla bitmez... 

Eksikler, daha yazılması gerekenler mutlaka var; katkıları bekliyoruz. Bu eksiklik sadece medya için değil, 90’larda Hak Mücadeleleri dizisinin bütünü için de geçerli. Özetle katkı 90’ların paylaşmaya çalışırken eksik kalan bütün alanları için gerekli.  Diziyi 31 Aralık’ta bianet olarak bitiriyoruz, ama sayfalar sizin, yazın lütfen.

90’larda bir kısım habercinin, hak çevrelerinin, Kürtlerin, Ermenilerin, dolayısıyla okurların derdi haber alma hakkını kullanmak ve haber alma hakkının kullanılabilmesi için habercilik yapmaktı. Yaptılar, hakikatin katline izin vermediler.  90’ların medya deneyi bağımsız medyanın öneminin altını çizmeye devam ediyor.

Onlar ‘’Başka bir iletişim/medya mümkün’’ demekle yolu açtılar, 2015’te  çoğalarak tekrarlayalım: Başka bir iletişim/medya mümkün... (NM/BA)

* Gazetelerin ilk sayıları ve künyeleri için Agos, Evrensel ve Özgür Gündem'deki arkadaşlarımıza teşekkür ediyoruz. Özellikle Özgür Gündem gazetesi arşivlerinin polis baskınlarında talan edildiği, el konulduğu gerçeği ilk sayıyı bulma güçlüğünü anlamak için yeterli.