2013 çok özel bir yıldı, belki de son on yıllardaki en güzel yıldı. Hem Gezi Direnişi olmuş, insanlar umut dolu, hareketli, canlı hem de bir yandan da ateşkes ilan edilmiş, barış umudu vardı o zamanlar.
Barışın yalnızca müzakere masalarında, kapalı kapılar ardında inşa edilemeyeceği bir gerçektir. Barışın inşa edilmesi, savaşın kurumlarının barışçıllaştırılması ile mümkündür. Barışçıllaştırılması gereken kurumların başında eğitim, medya ve hukuk geliyordu, hâlâ da öyle.
Eğitimi nasıl dönüştürecektik? Müfredatın ayıklanması ya da yeniden oluşturulması gerekiyordu. İşte barış yanlısı bir müfredatta savaş karşıtlığını işleyen sanat yapıtları önem kazanacaktı.
Bugün o günlerden çok ama çok uzaktayız. Barış umudundan kimbilir kaç ışık yılı uzaktayız... Acılar astronomik katlarla artıyor; acıları tartan tartıları ağırlıklarıyla kırıp geçiyor. Belki 10 yıl belki 20 yıl belki 30 yıl sürecekmiş gibi görünüyor 7 Haziran’dan sonra düğmesine basılan savaş. Yine de içimizde biraz olsun barışa dair umut varsa, bizim için savaş karşıtı-barış yanlısı sanat yapıtları önemini korumuş olacak.
Bu barış yanlısı sanat yapıtları içerisinden ilk akla gelenlerden birine, Aristofanes’in ‘Barış’ına bakalım. Başlamadan da, şu noktaya açıklık getirelim: ‘Savaş karşıtı’ ifadesi, sorunu olumsuzluk üstünden tariflediği için, yazı boyunca ‘barış yanlısı’ sözünü yeğleyeceğiz.
Barışseverin öyküsü
Aristofanes’in (İÖ 446-386) ‘Barış’ı, ilk barış yanlısı yapıt olarak biliniyor. Sahnelenmek üzere yazılmış bir yapıt olan ‘Barış’da oldukça militarist bir toplum yapısına sahip olan Sparta ile Atina şehir devletleri arasında 10 yıl süren savaşa son veren bir barışseverin öyküsü, bol esprili bir dille anlatılıyor.(*)
Oyunun sahnelenmesinden birkaç gün sonra taraflar arasında bir barış anlaşması imzalanır. Barış ile ateşkesin farklı olgular olduğunun bilinmediği yıllardır bu yıllar, o nedenle bu ikisinin tek bir anlaşmaya karşılık geldiğini görürüz. 50 yıl için barış sağlamak üzere imzalanan anlaşma yalnızca 7 yıl geçerli olacaktır.
Barışın özgürlüğü
Oyun, içeriği dolayısıyla, ilk bilimkurgu yapıtlarından biri sayılabilir. Başkişimiz barışı sağlamak için Tanrılar Diyarı’na gider. Orada görür ki, diyarın yeni hakimi Savaş’tır ve Savaş, Barış’ı bir mağaraya (kuyuya) hapsetmiştir. Başkişi, o yokken, Barış’ı mağaradan (kuyudan) çıkarmaya çalışır; tüm Yunanlıları yardıma çağırır, ama ona en çok yardımı çiftçiler yapacaktır. Bu arada, antik Yunan, elbette köleci bir toplumdur. Buradaki çiftçiler de, emekçiler değil, daha çok, toprak ve köle sahipleridir. Barış’ı hapseden, Savaş’tan çıkar sağlayan politikacılardır. Ancak, artık, Barış özgür olmuştur ve arkadaşı Şenlik’i de yanında getirmiştir.
Maaşa zam, savaşa devam
Aristofanes Atinalı’ydı. Savaşın iyice yoğunlaştığı yıllardan önce Atina lideri salgın hastalıktan ölür ve yerine savaş yanlısı bir general gelir. Tarihçiler onun kaydını savaş çığırtkanı bir demagog olarak düşeceklerdi. Sparta savaşa son vermek için Atina’ya elçilerini göndermesine karşın, o, savaşta ısrar edecekti. Konuşmalarıyla yurttaşların duygularına dokunmayı başaran yeni lider, kendisine yönelik halk desteğini arttırmak içinse, ilk iş olarak maaşlara zam yapacaktı.
Savaş ağası
Lider tüccar sınıfından gelmeydi, soyluları sevmiyordu, onları dış düşmanlar kadar düşman görüyordu kendine. Hali hazırda Spartalılar düşman olarak bellenmişken, bu da yetmedi, gücünü arttırmak için yeni bir düşman üretti kendine: Midillililer. Emrindekiler bin Midillili’yi katlettiler.
Liderin ölümü yine bir savaşta olacaktır; onun ölümünden sonraki yeni liderin ilk işi barış anlaşması imzalamak olacaktır. İşte Aristofanes’in ‘Barış’ oyununda yerin dibine batırılan savaş ağası, bu liderdir. Oyunda bir diğer savaş yanlısı generali görürüz. ‘Barış’ta savaşçı liderden önceki lider de yer alır –ki savaşı kendisine ilişkin bir yolsuzluk iddiasını örtbas etmek için çıkardığı ileri sürülür.
Müfredata öneri
Dönemin tarihine baktığımızda, aslında, 2500 yıl öncesinin Atinası’nda sömürgecilik ve iç düşman gibi kavramsallaştırmaları görürüz. Bunlar oyunda yer almaz; çünkü asıl konu Atina-Sparta Savaşı olarak belirlenmiştir. Bu konunun ve Azericesi ‘vatandaş muharebesi’ olan iç savaşın sanat yapıtlarında işlenmesi için yüzyıllar geçmesi gerekecektir.
Görüldüğü gibi, ‘Barış’ çok güncel bir yapıt ve bir artısı da, güldürmesi. İleride oluşturulacak barış müfredatı için önerilir. (**) (UBG/YY)
Dipnotlar
(*) Oyunun Yücel Erten uyarlamasından bir parçaya buradan ulaşabilirsiniz. Bir başka uyarlamasına buradan ulaşabilirsiniz.
(**) Aristofanes’in bir diğer barış yanlısı oyunu olan Lysistrata da önerilir; ancak cinsellik içeriği dolayısıyla her yaş grubu için uygun değil.
.jpg)
