2022 dünya için de Türkiye için de kolay bir yıl olmadı.
Rusya'nın Ukrayna'yı işgaliyle başlayan savaş, COVID-19 pandemisi ve savaşın etkisiyle daha da derinleşen hayat pahalılığı krizi, kürtaj hakkının anayasal bir hak olmaktan çıkarıldığı ABD'den Jîna Mahsa Amini'nin ölümüyle başlayan protestolara katılan yurttaşların idam edildiği İran'a yaşanan hak ihlalleri bu yıl bizi üzen, yoran, belki de dünyaya dair umutlarımızı yitirmemize sebep olan olaylardan yalnızca birkaçıydı.
21 Eylül Uluslararası Barış Günü'nde "Dünyadan Notlar"ı yazmaya başladığımda, benim de aklımda olan esasında dünyanın farklı yerlerinde yaşanan, ancak Türkiye'yi de etkileyen, yaşadığımız ülkede de benzerlerine şahit olduğumuz hak ihlallerine dikkat çekmekti.
Fakat bu demek değil ki bu bir yıl içinde dünyada umut veren, bizi mutlu eden hiçbir şey olmadı. Aksine, sayıları daha az olmakla birlikte 2022'de hak ve özgürlükler adına yüzümüzü güldüren haberler de okuduk.
O zaman gelin 2022'nin sonuna yaklaştığımız günlerde, geride bıraktığımız yıl yaşanan umut verici gelişmelerden bazılarını birlikte hatırlayalım...
Sadece evet, evet demektir
* Fotoğraf: Cliff Booth / Pexels
Önce kadın ve LGBTİ+ hakları ile başlayalım.
22 Şubat 2022 - Güney Amerika ülkesi Kolombiya, kürtaj hakkı üzerindeki kısıtlamaları kaldırarak 24 haftaya kadar kürtaj olmayı yasalaştırdı.
15 Ağustos 2022 - İskoçya, yürürlüğe giren yasa ile birlikte kamu kurumlarının regl ürünlerini ücretsiz olarak tedarik ettiği ilk ülke oldu.
25 Ağustos 2022 - İspanya Kongresi, "Sadece evet, evet demektir" sloganıyla da bilinen bir yasayı kabul etti. Yeni yasa ile birlikte açık rıza olmadan gerçekleşen cinsel ilişki tecavüz olarak değerlendirilecek.
26 Eylül 2022 - Küba'da yapılan referandumda halk, evlilik eşitliğinin ve eşcinsellerin evlat edinmesinin yasalaştırılması yönünde oy kullandı.
5 Ekim 2022 - Slovenya parlamentosu da benzer bir adım atarak evlilik eşitliğini ve eşcinsel yurttaşların evlat edinme hakkını yasalaştırdı.
18 Ekim 2022 - Hindistan Yüksek Mahkemesi, evli olmayan kişilerin kürtaj hakkını güvence altına alan bir karar verdi.
Devlet, erkek şiddetini önlemekle yükümlü
* Fotoğraf: Joe Biden Twitter hesabı
8 Kasım 2022 - İngiltere'nin başkenti Londra'da Belediye Başkanı Sadiq Khan'ın öncülüğünde ortaokul öğrencilerine "cinsiyetçi ve kadın düşmanı davranışları tanımayı" öğretecek bir program başlatıldı.
16 Kasım 2022 - Fransa'nın başkenti Paris'te bir mahkeme erkek şiddetini önlemekte yetersiz kalan devleti suçlu bularak tazminata hükmetti.
25 Kasım 2022 - Fransa parlamentosunun alt kanadı, kürtaj hakkının anayasal güvence altına alınmasını öngören tasarıyı kabul etti.
29 Kasım 2022 - Singapur parlamentosu, erkekler arasında cinsel ilişkiyi "suç" kapsamından çıkardı. Fakat yapılan Anayasa değişikliği ile evlilik eşitliğine giden hukuki yolların da önü kesilmiş oldu.
14 Aralık 2022 - ABD Başkanı Joe Biden, ülkede eşcinsel evlilikleri federal koruma altına alan "Evliliğe Saygı" yasasını imzaladı.
15 Aralık 2022 - İspanya parlamentosu, 16-17 yaşındaki kız çocuklarının ebeveynlerinin onayı olmadan kürtaj olmasına izin veren ve ücretli regl izni kullanılmasının yolunu açan bir yasa tasarısını onayladı.
23 Aralık 2022 - İspanya yasal cinsiyeti beyanla değiştirmeye izin veren yasayı onaylandı. İskoçya'da da aynı yasa Meclis'ten geçti.
Temsiliyet önemlidir
* Fotoğraf: Fred Schilling / Court of US
Her ne kadar temsili demokrasi ile yönetiliyor olsak da dünyanın pek çok yerinde toplumdaki çeşitliliğin, farklı kimliklerin başta üst düzey kamu görevleri olmak üzere yeterince yansıtılmadığını görüyoruz.
Fakat 2022 yılında bu konuda da bazı olumlu gelişmelere şahit olduk.
11 Ocak 2022 - Yazar, şair ve sanatçı Maya Angelou, ABD'de bir madeni paranın üzerine (25 cent) fotoğrafı basılan ilk Siyah kadın oldu.
13 Mayıs 2022 - Karine Jean-Pierre, ABD'nin ilk Siyah kadın ve açık LGBTİ+ Beyaz Saray sözcüsü olarak göreve başladı.
30 Haziran 2022 - Ketanji Brown Jackson, ABD Yüksek Mahkemesi'ne hakim olarak atanan ilk Siyah kadın oldu.
13 Ekim 2022 - Tarihte ilk kez üç kadın (Raffaella Petrini, Yvonne Reungoat ve Maria Lia Zervino) Katolik Kilisesi'nde piskopos adayları konusunda Papa'ya tavsiyede bulunan Vatikan komitesine atandı.
8 Kasım 2022 - Amerike Birleşik Devletleri (ABD) Kongre ara seçimlerinde yüzde 67 oy alan Delia Ramirez, Illinois eyaletinden Kongre'ye seçilen Latin Amerikalı ilk ABD vatandaşı (Latina) oldu.
Yaşam hakkı ve barış, bellek ve hakikat
2022 yılında idam cezasının kaldırılması ve barış görüşmeleri gibi yaşam hakkını koruma ve barışı tesis etme yolunda gelişmeler de yaşandı.
Geçtiğimiz bir yıl içinde hükümetler geçmişle yüzleşme ve geçmiş hükümetlerin işlediği hak ihlallerini tazmin etme yönünde de adımlar attı.
17 Mart 2022 - Ukraynalı kedi Stepan, yaşadığı Harkov'un bombalanmasının ardından insan dostuyla birlikte Ukrayna'yı terk ederek Polonya'ya sığındı. İnsan dostu, kaçış hikayelerini sosyal medyada paylaştı.
1 Haziran 2022 - Orta Afrika Cumhuriyeti parlamentosu, ülkede idam cezasının kaldırılmasını öngören bir kanun teklifini onayladı.
6 Temmuz 2022 - Kanada hükümeti, koruyucu ailelerin yanına verilen yerli çocukların, yatılı kilise okullarındakine benzer bir asimilasyona uğradıkları iddiasına yönelik 2007'den bu yana devam eden dava nedeniyle 20 milyar Kanada doları tazminat ödemek için bir anlaşmaya imza attı.
25 Ağustos 2022 - Cezayir Cumhurbaşkanı Abdulmecit Tebbun ve Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, sömürge dönemi arşivleri üzerinde çalışacak ortak bir komite kurulmasına karar verdi.
19 Eylül 2022 - Ekvator Ginesi de Orta Amerika Cumhuriyeti'nin ardından 2022'de idam cezasını kaldıran ülkelerdendi.
Karakas'taki ELN-Kolombiya hükümeti toplantısından. (Fotoğraf: AA)
4 Ekim 2022 - Eski gerilla Gustavo Petro'nun ülke tarihinin ilk solcu devlet başkanı seçildiği Güney Amerika ülkesi Kolombiya'da Ulusal Kurtuluş Ordusu (ELN) ve Kolombiya hükümeti arasında 2019 yılında askıya alınan barış görüşmeleri yeniden başladı.
5 Ekim 2022 - İspanya'da Başbakan Pedro Sanchez liderliğindeki sol koalisyon hükümetinin girişimiyle Senato'da kabul edilen "Demokratik Hafıza Yasası" ile Franco diktatörlüğü dönemi yasadışı ilan edildi.
2 Kasım 2022 - İç savaşın iki yıldır devam ettiği Doğu Afrika ülkesi Etiyopya'da hükümet ve Tigray Halk Kurtuluş Cephesi (TPLF), Güney Afrika Cumhuriyeti'nde devam eden barış görüşmelerinde "düşmanlıklara son verme" konusunda anlaşmaya vardı.
19 Aralık 2022 - Hollanda Başbakanı Mark Rutte, ülkesinin kölelik tarihi ve köle ticaretindeki rolü sebebiyle hükümeti adına resmen özür diledi.
Emek ve mülteci hakları
"Mülteciler hoşgeldi" (Fotoğraf: Ethan Doyle White - Wikimedia Commons)
Tabiri caizse, 2022 yılına damgasını vuran gelişmelerden biri de başta İngiltere olmak üzere pek çok Avrupa ülkesinde gördüğümüz grevlerdi. Ayrıca, gelir ve servet eşitsizliğini gidermek için de taleplerin üst perdeden dile getirildiğini, bunun için protestolar düzenlendiğini gördük.
Bu esnada mülteci hakları konusunda da kazanımlara şahit olduk.
6 Nisan 2022 - Çevrimiçi ticaret şirketi Amazon'un New York'taki en büyük deposundaki işçiler, sendikal mücadeleleri sonucunda sendikanın ABD'de Amazon mağazalarına ilk adımı atmasını sağladı.
22 Mayıs 2022 - Davos Zirvesi olarak da bilinen Dünya Ekonomik Forumu (WEF) sürerken, Davos'ta bir araya gelen bir grup milyoner dünya liderlerine çağrıda bulunarak hayat pahalılığı krizi ile başa çıkabilmek için kendileri gibi milyonerlerden alınan vergilerin arttırılmasını istedi.
29 Eylül 2022 - Hollanda hükümeti, COVID-19 pandemisinin "ilk dalgasında" işyerinde virüse yakalanan ve bu nedenle uzun süreli sorun yaşayan sağlık emekçilerine bir kereliğine 15 bin Euro'luk (297 bin TL) tazminat ödenmesini öngören bir kanun teklifi hazırladı.
5 Aralık 2022 - Hollanda'da mahkeme, ülkeye sığınmacı olarak gelen Suriyeli Fakhria Al Mullaabid'in eşi ve altı çocuğunu Hollanda'ya getirmek için açtığı davada, kadının itirazını haklı bularak hükümetin aile birleşimini kısıtlamasının "hukuki dayanaktan yoksun" olduğuna hükmetti.
İklim, bilim, teknoloji
* Fotoğraf: NASA
Son olarak, ekoloji, bilim ve teknoloji alanlarında 2022 yılında şahit olduğumuz bazı umut verici gelişmeleri hatırlayalım.
21 Ocak 2022 - Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO), bilim insanlarının Fransız Polinezyası'nın en büyük adası Tahiti kıyılarında 30 metre (100ft) derinlikte iklim değişikliğinden etkilenmemiş dev bir mercan resifi keşfettiklerini duyurdu.
12 Temmuz 2022 - ABD Havacılık ve Uzay Ajansına (NASA), uzayın derinliklerini gözlemleyen James Webb Uzay Teleskobu tarafından çekilen ilk tam renkli fotoğrafları paylaştı. NASA, böylelikle uzaya ait en derin ve net görüntüyü de paylaşmış oldu.
13 Aralık 2022 - ABD'li bilim insanları, sınırsız bir temiz enerji kaynağı potansiyelinden dolayı fizikçilerin yıllardır üzerinde çalıştığı nükleer füzyonu gerçekleştirme yolunda büyük bir gelişme kaydedildiğini duyurdu.
Buna göre, araştırmacılar "büyük bir engeli aşarak" bir füzyon deneyinde, işlem için gereken enerjiden daha fazlasını üretmeyi başardılar.
***
2023 yılında böyle umut verici gelişmelerin yaşandığı, bu kadar çok savaşın, hastalığın, açlığın, yoksulluğun ve ölümün olmadığı bir dünyadan daha mutlu haberler verebilmek dileğiyle... Şimdiden iyi yıllar. (SD)
