12 Eylül darbesinin başta ekonomik olmak üzere, siyasal, sosyal ve kültürel nedenleri ve sonuçları vardır. Toplam 675 yasa çıkarıldı. Bir o kadar da kanun hükmünde kararname. 27 yıl sonra bunlar tekrar konuşulacak.
12 Eylül yıl dönümlerinde bir bilanço açıklanır. Genellikle İnsan Hakları Derneği'nin (İHD) verileridir, açıklananlar. 1991'de o zamanlar genel başkanımız olan ilk genel başkanımız sevgili Nevzat Helvacı, Eylül 1991’de Muğla şubemizin düzenlediği panelde, insan hakları ihlallerini (genişçe bazı hak kategorilerini) açıklamıştı. Hatırlatmak istedim.
O açıklamadan hareketle, hangi hak kategorisinde ne tür ihlaller yaşanmış, kuş bakışı irdeleyelim:
1) 12 Eylül’de 650 bin kişi gözaltına alındı, sebepsiz. Kayıtlı 90 güne kadar gözaltında tutuldular; kayıtsız 150 günü geçen gözaltılar yaşandı. Bu insanların yüzde 95’i işkenceye tabi tutuldular. Hukuka aykırı gözaltı uygulaması yoluyla, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkını düzenleyen 5. maddesi; ve işkence uygulaması suretiyle de, Sözleşme’nin işkence yasağını (işkence görmeme hakkını) düzenleyen 3. maddesi en azından 650 bin kez ihlal edilmiş oldu.
Askeri mahkemelerde 210 bin dava açıldı
2) İşkencede 171 kişi öldürüldü. 49 kişi de idam edildi. Sözleşmenin yaşam hakkını güvence altına alan 2. maddesi ihlal edildi.
3) 12 Eylül’de, Askeri mahkemelerde 210 bin dava açıldı. Mahkemelerde açılan bu davalar, bağımsız ve tarafsız yargıda adil yargılanma hakkını düzenleyen Sözleşmenin 6. maddesinin en az 210 bin kez ihlali anlamına gelmektedir.
4) Açılan bu davalarda, 85 bin kişi salt düşünce suçu kapsamında, 141., 142., ve 163. maddelerden yargılandılar. (Eski Türk Ceza Kanunu’nun (765 sayılı Kanun) 141. maddesi komünist, sosyalist örgütlenmelere üye olmayı; 142. maddesi komünizm propagandası yapmayı ve milli duyguları zayıflatma (!?) suçunu, 163. maddesi de laiklik karşıtı örgütlenmeyi ve propagandayı yasaklayan ve cezalandıran maddelerdi) Böylelikle Sözleşmenin din ve vicdan özgürlüğünü düzenleyen 9. maddesi ile ifade özgürlüğünü düzenleyen 10. maddesi ve örgütlenme özgünlüğünü düzenleyen 11. maddesi, en azından 85 bin kez ihlal edilmiş oldu.
683 bin kişi fişlendi
5) Bir milyon 683 bin kişi fişlendi. Komünist, Alevi, Kürt(çü), dinci, şeriatçı denilerek. Komşularından, bakkallarından, terzilerinden bilgi alınarak yapıldı. Sakıncalı görüldüler. Böylelikle, özel yaşamın gizliliğini düzenleyen sözleşmenin 8. maddesi ve adil yargılanma hakkını düzenleyen 6. madde en azından 1 milyon 683 bin kez ihlal edilmiş oldu.
6) Açılan davalarda 6 bin 353 kişinin idamı istendi. Sözleşmenin yaşam hakkını düzenleyen 2. maddesi, en az 6 bin 353 kez ihlal edildi.
7) 348 bin kişiye pasaport tahdidi uygulandı. İnsan Hakları Evrensel Bildirisi’nin 13. maddesinde düzenlenen seyahat özgürlüğü hakkı en azından 348. bin kez ihlal edildi.
8) 1402 sayılı Sıkıyönetim Kanunu uyarınca 14 bin 509 kamu görevlisi işten atıldı. 18 bin memur, 2 bin yargıç savcı, 4 bin polis, 2 bin subay-astsubay, beş bin öğretmen istifaya zorlandı. Böylelikle, Evrensel Bildiri’nin çalışma hakkını düzenleyen 23. maddesi binlerce kez ihlal edilmiş oldu.
Sendikalar kapatıldı
9) 23 bin 667 dernek etkinlikten alıkonuldu; siyasi partıler, sendikalar kapatıldı. Böylelikle Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin örgütlenme özgürlüğünü düzenleyen 11. maddesi ihlal edildi.
10) 30 bin kişi Türkiye’yi terk etmek zorunda bırakıldı. Böylelikle Evrensel Bildiri’nin ‘Her ferdin bir vatandaşlığa hakkı vardır’ şeklindeki 15. maddesi en az 30 bin kez ihlal edildi.
11) Cezaevlerinde yaygın ve sistematik işkence uygulandı. Açlık grevleri ve ölüm oruçlarında ve işkencelerde insanlar yaşamlarını yitirdiler; hasta ve sakat bırakıldılar. İnsan onuruna aykırı koşullarda tutuldular. Bu yolla, Sözleşme’nin yaşam hakkını düzenleyen 2. maddesi ve işkence yasağını düzenleyen 3. maddesi ihlal edilmiş oldu.
12) Bilim ve Sosyalizm Yayınları’na ait 113 bin 607 kitap Mamak’ta Sıkıyönetim Komutanlığı’nca yakıldı. Yayıncılar (İlhan Erdost) öldürüldü. Toplamda 39 ton kitap, dergi ve gazete SEKA’da imha edildi. Sekiz gazete 195 gün süreyle kapatıldı. 937 film yasaklandı. Yılmaz Güney’in 114 filmi yasaklandı. Sözleşme’nin İfade özgürlüğünü düzenleyen 10. maddesi ve Evrensel Bildiri’nin 27. maddesi ihlal edildi.
13) 2932 sayılı Kanunla Türkçeden başka dillerin kullanımı neredeyse hayatın her alanında yasaklandı. Evrensel Bildirinin ‘herkes topluluğun kültürel faaliyetlerine serbestçe katılma hakkına sahiptir’ hükmü ihlal edildi. Dil yasakları başka yasalara da taşındı.
Not: Özgür Gündem gazetesine 30 gün kapatma cezası verildi. Bugün beşinci gün. Yukarıdaki yazı kapatılan gazetede yayınlanmak üzere yazıldı. Dayanışma amacıyla Evrensel’de “Özgürlükler” köşesinde yayınlanmaktadır. (HÖ/NZ)
