Toplumsal ve kentsel bağlamda yaşlıların mevcut durumunu saptama amacıyla, Emekliler Dayanışma Sendikası ve İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Araştırma Merkezi işbirliğiyle yapılan “İstanbul Avcılar’da Yaşlıların Mevcut Durumu” konulu saha araştırmasının raporu, Haziran 2018’de yayımlandı.
Araştırmanın ‘arka plan’ında yaşlılığın sosyo-politik bir alan olduğu, nüfusun yaşlandığı, yaşlı nüfus artışının toplumsal gerçeklikte bazı değişimlere yol açtığı, yaşlıların mevcut ve olası sorunlarını çözmeye yönelik sosyal politikaların eksik olduğu/uygulandığı, merkezi ve yerel yönetim birimlerinin yaşlılık çalışmalarına ağırlık vermediği vb. yer alıyor.
İstanbul’un hızla kentleşen ilçesi Avcılar’daki 65(+) yaştaki bireylerin sosyo-ekonomik ve demografik özellikleri, yaşam memnuniyetleri ile yaşam beklentileri, kentsel hizmetlerden duydukları memnuniyet ve beklentileri, yaşlanma ve yaşlılığa dair algılarının belirlemek amacıyla 400 kişiyle yüz yüze (anket) görüşülmüş. Çok detaylı olmasından kaynaklı bazı çelişkiler olsa da, araştırma sonucunda amaca dair son derece anlamlı sonuçlara ulaşılmış.
(Araştırma verilerinin akılda kalıcılığı arttırmak amacıyla “her 20 yaşlı” oranıyla vermek benim tercihimdir.)
* * * * *
Sosyo-ekonomik ve demografik özellikler
Yaş, cinsiyet, medeni durum: Her20 yaşlıdan 11’i kadın, 9’u erkek. 20 yaşlıdan 12’si 65-74, 6’sı 75-84, 2’si 85(+) yaşında. 11’i evli, 8’i dul. 19’u çocuklu, 18’i torunlu.
Eğitim, çalışma, sosyal güvenlik: Her 20 yaşlıdan 4’ü okur yazar değil, 2’si okur yazar, 7’si ilkokul, 4’ü ortaokul-lise, 1’i üniversite mezunu. 20 yaşlıdan 13’ü daha önce çalışmamış. 20 yaşlıdan 1’i halen çalışıyor. 20 yaşlıdan 11’inin emekli maaşı var. Aylık alan 20 yaşlının 3’ü Emekli Sandığı, 12’si SSK, 3’ü Bağ-Kur emeklisi. 20 yaşlıdan 1’i yaşlılık aylığı alıyor. 20 yaşlıdan 2’sinin Genel Sağlık Sigortası/ Yeşil Kartı bulunuyor.
Aylık gelir, ev mülkiyeti: 20 yaşlıdan 3’ü 1.000 TL.nin altında, 14’ü 1000-3000 TL. arasında, 3’ü 3001 TL. üstünde gelir sahibi. 20 yaşlıdan 10’u mülkiyeti kendine, 4’ü çocuklarına ait olan, 3’ü de kiralık evde oturuyor.
İkamet: Her 20 yaşlıdan 3’ü yalnız, 10’u eşiyle, kalanı eş-çocuklarıyla ve en az bir yıldır Avcılar’da oturuyor. 20 yaşlıdan 3’ü çocuklarıyla aynı apartmanda, 8’i çocuklarıyla aynı dairede, 3’ü aynı sokak/mahallede, 2’si aynı ilçede, 2’si aynı ilde oturuyor.
Sağlık: Her 20 yaşlıdan 12’si sağlığını orta ile çok iyi, 8’inin kötü ile çok kötü olarak ifade etmiş. 20 yaşlıdan 3’ü engelli. 1’inin eşi engelli. 19’u ilaç kullanıyor. 14’ü günde 1-5 ilaç kullanıyor. 20 yaşlıdan 6’sı ayda en az bir, 10’u 1-3 ayda bir hastaneye gidiyor. Hastanede yatan ve yatmayan yaşlı oranı yarı yarıya.
Kronik hastalık ve bakım: Her 20 yaşlıdan 7’si şeker, 13’ü tansiyon, 5’i kolesterol, 7’si romatizma, 6’sı kalp, 2-3 ü solunum yetersizliği, 1-2’sinde astım ve migren, 1’i epilepsi hastası. Eşi kronik hastalığı olanlar da var. 20 yaşlıdan bakım gereksinimi olan 13’üne eşi(4), kızı(4), oğlu(2), kalanına bakıcı ya da gelini bakmış. Bakım gereksinimi olan eşlere de yaşlı, bakıcı ya da çocukları bakmış.
Sosyal İlişkiler
Evde geçirilen süre: Her 20 yaşlıdan 13’ü hep/genellikle evde, 5’i günün yarısında evde, 1’i hep dışarıda oluyor. Yaşlılar ayak-bel-dizi ağrıdığı, hasta olduğu, canı istemediği, depresyonda olduğu, torun baktığı, dışarıyı sevmediği, eşine baktığı, (eşi) engelli olduğu, evi yokuşta olduğu, ihtiyaç duymadığı, yalnız ya da yoksul olduğu için evden çıkmıyor.
Evin dışında zaman geçirme: Örneklemdeki yaşlılarkahvehane(60), kafe-pastane(15), ibadethane(83), dernek lokali(65), park(215), komşu(113), çocuklarının evi(152), çarşı-pazar(102), akraba evi(115), AVM(35), deniz kenarı(95), sinema-tiyatro(18) ya da kursta(22) zaman geçiriyor. 11 yaşlı dernek-vakıflarda haftada-ayda bir sıklığında gönüllü çalışıyor.
Günlük işler: Her 20 yaşlıdan 8’i kendi, 5’inin eşi, 6’sının çocuğu günlük alışverişi yapıyor. Yaşlılar ev yaşamında bulaşık, temizlik, çamaşır, ütü, sofra kurma, torun bakımı, çöp atma, küçük bakım-onarım, boya-badana vb. işleri üstleniyor.
Tek başına yapılan işler: Her 20 yaşlıdan 17-19’u yemek yeme, giyinme, ilaç kullanma ve yıkanma işlerini yapıyor. 20 yaşlıdan 13’ü yardımsız merdiven çıkıyor, doktora ya da bankaya vb. gidebiliyor.
Gün içinde yapılan işler: Örneklemdeki yaşlılar televizyon izliyor (19), sohbet ediyor (19), geziyor (10), el işi yapıyor (3), kitap okuyor (5), yürüyüş yapıyor (9), gazete okuyor (9). Evde ve dışarda hayvan besleyen yaşlı sayısıçok düşük. 20 yaşlının 16’sı 5 saatin altında, 3’ü 6-10 saat televizyon izliyor.Her 20 yaşlıdan 15’inin cep telefonu, 3’ünün sosyal medya hesabı var. İnterneti haber, hastane randevusu, dizi-film izleme, alışveriş için kullanıyorlar.
20 yaşlıdan 3’ü eşinden, 2’si çocuklarından maddi destek alıyor. Çocuklar mutfak alışverişi, kira ve fatura ödemeye yardım ediyor. 20 yaşlıdan 8’i torun bakımı, 6’sı ev temizliği, 13’ü yemek pişirmede çocuğuna yardım edebileceğini belirtmiş.
Yaşam memnuniyeti ve beklentiler
Her 20 yaşlıdan 10’u yaşamından az/çok memnun, 4’ü değil. 20 yaşlıdan 15’i aile, çocuklar ve torunlarının kendisini hayata bağladığını belirtmiş. Avcılar’da yeşillik alan, hobi bahçesi, çarşı-pazar yeri, ibadethane, yaşlı kahvehanesi, kütüphane gereksinimi olduğunu söyleyen yaşlıların sayısı yarıdan çok. 20 yaşlıdan 12’si yaşlı merkezi, 16’sı yaşlı gündüz bakımevi merkezi gereksinimi olduğunu belirtmiş.
Her 20 yaşlıdan 16’sı sağlığı bozulursa kendini en rahat evinde, 2’si çocuklarının evinde hissedeceğini belirtmiş. Her 20 yaşlıdan 7’si yaşlılığın hastalıklar artınca, 5’i belli bir yaşa gelince, 1’i yalnız kalınca, 3’ü başkasının yardımına muhtaç olunca başladığını söylemiş.
Yaşlılar yaşamda en çok yalnız kalmak, elden ayaktan düşmek, yoksullaşmak ve ölmekten korktuğunu belirtmiş. “Yaşam koşullarım mükemmel” diyen yaşlılar ile ‘değil’ diyen yaşlı sayısı eşit. Her 20 yaşlıdan 8’i yaşamda istediği şeyleri elde etmediği saptanmış.
Kentten ve kentsel hizmetlerden beklentileri
Belediyenin yaşlılara yönelik hizmetlerinden haberdar olanların oranı olmayanlar ile aynı. Her 20 yaşlıdan 8’i belediyenin evde bakım, 13’ü kuaför, 11’i temizlik, 9’u çay-simit ikramı, 9’u huzur ve konukevi, 8’i hasta nakil hizmetini duymamış. Yaşlılığın en kolay yaşanacağı yerin köy olduğunu düşünenlerin oranı yüksek.
Her 20 yaşlıdan 13’ü devletin/belediyenin yaşlılara para, 17’si gıda, 16’sı giyecek, 17’si yakacak, 18’i yaşlılara bakıcı sağlama, 19’u muhtaçlara ücretsiz sağlık hizmeti vermesini, 18’i yaşlı bakım merkezi açmasını beğeniyor. Yaşlıların tamamına yakını evde muayene ve tedavi ile bakım hizmeti görmeyi, - evi de dahil- fiziksel çevresinin uygun düzenlenmesini, sosyal aktivite imkânları sağlanmasını, psikolojik danışmanlık verilmesini istiyor.
Yaşlıların yarıdan fazlası Avcılar’da yol ve kaldırımların yürümeyi zorlaştırdığını, parkların yeterli olmadığını, Avcılar'da yaşamanın yaşlılar için ekonomik olarak zor olduğunu belirtmiş. Avcılar Belediyesinin yaşlılar için çalıştığı ancak spor-kültürel-eğitim faaliyetlerinin yetersiz olduğunu belirtenler yarıya yakın.
Bazı ifadelere verilen yanıtlar
“Yaşlıya ailesi bakmalıdır” ve “Yaşlıya devlet bakmalıdır” cümleleri yaşlıların çoğu onaylamış.
Yaşlılar sırasıyla eş, çocuklarıyla ya da yalnız yaşamak istiyor.
Çocukları tarafından istenmediğini düşünenlerin sayısı çok az. “Çocuklarımın evinde benim bakımımı yapabilecek kimse yok” diyenlerin sayısı çok düşük.
“Yaşadığım çevreyi değiştirmek istemiyorum” diyenlerin sayısı yüksek, “çocuklarım ile kalmak istemiyorum” ile “eşim ve ben kendimize yetebiliyoruz” diyenlerin sayısı düşük.
6’sı “Şu anda yalnız idare edebiliyorum” ile “herkesin düzeni var, bozmak istemiyorum” diyenlerin sayısı düşük. 20 yaşlıdan 12’si sosyo-ekonomik anlamda kendisini alt ve artanın altı yoksul, 8’i de orta yoksul olarak görüyor.
* * *
“Yerel dinamiklerin öneminden hareketle elde ettiği bu sonuçların Avcılar’da yaşayan yaşlılarla sınırlı kalmayacağını, ilgili kamu kurumlarının, yerel yönetimlerin ve sivil toplum kuruluşlarının strateji ve eylem planı belirlemesine destek sağlayacağını umuyoruz”, diyen araştırma ekibinin dileğine katılmamak mümkün değil. (ŞD/HK)
Fotoğraf: Ahmet Özler - Anadolu Ajans/