Yargı ile ilgili tartışmalar sürerken, yargıda çalışanların çalışma koşulları ile ilgili bir araştırma ile "hariçten gazel okuma hakkımı" kullanıyorum. Geçtiğimiz yıl Yargıçlar ve Savcılar Birliği (YARSAV) ile birlikte bir alan araştırması yapıldı.
Araştırmaya Ankara'da Yargıtay, Danıştay, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı, Ankara Adliyesi, Ankara Bölge İdare Mahkemesi ve İdare Mahkemelerinde; İzmir'de ise İzmir Adliyesi ve İzmir Bölge İdare Mahkemesi ve İdare Mahkemelerinde toplam 650 yargı çalışanı katıldı. Bu çalışma bağlamında önemli bulduğum başlıkları paylaşmak istiyorum:
Çalışma Süresi:
Yargı çalışanlarının çalışma süresi, günlük sekiz saat üzerinden hesaplanan normal kamu çalışanlarının çok üzerinde bulunmuştur. Yargı çalışanlarınınyüzde 81.3'ü sekiz saatten fazla çalıştığını ifade etmiştir.
Yargı çalışanlarının yüzde 35.6'sı 8-10 saat, yüzde 33.8'i 10-12 saat, yüzde 11.7'si de 12 saatten fazla çalışmak zorunda kalmaktadır. Fazla çalışma konusunda, hakim ve savcı ayrımı söz konusu değildir, her iki meslek grubu da aynı ölçüde fazla çalışmak durumunda kalıyor.
Fazla çalışma konusunda, çalışılan kurumlar açısından sınırlı farklar olmakla birlikte, araştırma kapsamındaki tüm kurumlarda fazla çalışma söz konusudur. (Tablo 1)
Tablo 1. Yargı Çalışanlarının Çalıştıkları Kurumlara Göre Çalışma Süreleri %
Çalışılan Kurum | 8 saat | 8-10 saat | 10-12 saat | 12 saatten fazla |
Ankara Adliyesi | 16.2 | 35.1 | 44.6 | 4.1 |
Danıştay | 23.4 | 40.0 | 27.6 | 9.0 |
Yargıtay | 13.5 | 30.7 | 37.6 | 17.9 |
İzmir Adliyesi | 27.6 | 42.9 | 24.8 | 4.8 |
Fazla çalışma, yargı çalışanlarında günlük çalışma ile, yani hafta içi çalışma ile sınırlı değildir; yargı çalışanlarının önemli bölümü (%90) hafta sonu çalışmak zorunda kalıyorr. Yargı çalışanlarının yüzde 9.7'si en az ayda bir hafta sonunu işte geçirirken, her hafta sonu çalışmak durumunda kalan yargı çalışanlarının oranı yüzde 63.3'dür. Hafta sonu çalışma, tüm yargı kurumları için de geçerlidir. (Tablo 2)
Tablo 2. Yargı Çalışanlarının Çalıştıkları Kurumlara Göre Bir Ay İçinde Hafta Sonu Çalışma Durumları %
Çalışılan Kurum | 1 hafta Sonu | 2 hafta sonu | 3 hafta sonu | 4 + hafta sonu |
Ankara Adliyesi | 10.8 | 18.5 | 12.3 | 58.5 |
Danıştay | 10.3 | 21.4 | 11.1 | 56.3 |
Yargıtay | 4.9 | 11.4 | 8.9 | 74.8 |
İzmir Adliyesi | 22.2 | 19.8 | 14.8 | 43.2 |
Gerek hafta içi, gerekse hafta sonu fazla çalışma zorunda kalmak, yargı kurumlarında olağan olarak kabul ediliyor. Fazla çalışmanın olağan kabul edildiğini ifadeden yargı çalışanlarının oranı, yüzde 95.2'dir.
Fazla çalışma, işyerleri ile sınırlı olmamaktadır. Her 10 yargı çalışanından dokuz evine işini taşıdığını belirtiyor. Bu durum, aynı zamanda yargı çalışanlarının yüzde 86.6'sının ailesine yeterli zaman ayıramadığını ifade etmesi ile birliktedir. Eve iş taşıma ve aileye yeterli süre ayıramamak, tüm kurumlardaki yargı çalışanları için geçerlidir. (Tablo 3)
Tablo 3. Yargı Çalışanlarının Çalıştıkları Kurumlara Göre Eve İş Götürme ve Aileye Yeterli Süre Ayırma %
Çalışılan Kurum | Eve İş Götüren | Ailesine Yeterli Süre Ayıramayan |
Ankara Adliyesi | 87.5 | 87.8 |
Danıştay | 87.6 | 85.5 |
Yargıtay | 86.3 | 92.3 |
İzmir Adliyesi | 80.0 | 72.4 |
İşyükü:
Bir günde bakılan dosya sayısı, bir yargı çalışanının işyükünün en somut ifadesi olarak nitelendiriliyor. Yargı çalışanlarının sadece yüzde 2.8'i bir haftada 10 ve daha az dosyaya bakmak durumundayken, yüzde 52.2'si haftada 40'dan fazla dosyaya bakmak zorunda kalıyor. Bu durum, tüm kurumlarda geçerli olmasına karşın, özellikle Adliyelerde daha yoğun yaşanıyor. (Tablo 4)
Tablo 4. Yargı Çalışanlarının Çalıştıkları Kurumlara Göre Haftada Baktıkları Dosya Sayısı %
Çalışılan Kurum | 10 dosyadan az | 10-20 dosya | 20-40 dosya | 40 dosyadan çok |
Ankara Adliyesi | 0 | 1.4 | 16.2 | 79.7 |
Danıştay | 9.0 | 35.9 | 13.8 | 35.9 |
Yargıtay | 1.1 | 14.2 | 35.0 | 46.7 |
İzmir Adliyesi | 1.0 | 4.8 | 19.0 | 69.5 |
Yargı çalışanları sadece kendi işlerini yapmıyor. Yani, işyükleri, sadece asıl işlerinden ibaret değildir. Hemen tüm yargı kurumlarında, yargı çalışanları, kendi asli işlerinin dışında iş yapmaya zorlanabiliyor. Yargı çalışanlarının yüzde 76.9'u, kurumlarında kendi işleri dışında özel bilgi ve uzmanlık gerektirmeyen işler yapmak durumunda kaldıklarını ifade ediyor. (Grafik 1)
Grafik 1. Yargı Çalışanlarının Çalıştıkları Kurumlara Göre Asli İşlerinin Dışında İş Yapma Durumu %
Çalışma Ortamı:
Bu kadar işyükünün ve fazla çalışmanın olduğu çalışma ortamları ise, bu yükü taşıma konusunda yeterli konfora haiz görünmüyor. Yargı çalışanlarının çok azı (% 38.9), tek başına bir odada çalışabilirken, her 10 yargı çalışanından altıdan fazlası başka meslektaşları ile odalarını paylaşarak mesleğini icra etmek durumunda kalıyor. Kurumlar açısından bakıldığında, yeni bir binaya taşınmış olan İzmir Adliyesi çalışanları daha şanslı görünürken, diğer kurum çalışanları sıkışık koşullarda çalışmak durumundadırlar. (Tablo 5)
Tablo 5. Yargı Çalışanlarının Çalıştıkları Kurumlara Göre Çalışılan Odayı Paylaşma Durumu %
Çalışılan Kurum | Odasını Kimseyle Paylaşmıyor | 1 kişi ile paylaşıyor | 2 kişiyle paylaşıyor | 3 kişiyle paylaşıyor | 4 + kişiyle paylaşıyor |
Ankara Adliyesi | 0 | 29.4 | 52.9 | 11.8 | 5.9 |
Danıştay | 26.6 | 23.8 | 25.9 | 11i2 | 12.6 |
Yargıtay | 26.6 | 14.3 | 31.1 | 22.5 | 5.3 |
İzmir Adliyesi | 91.3 | 3.9 | 1.1 | 1.0 | 2.9 |
Çalışma ortamının sorunları, sadece odadaki kişi sayısı ile ilgili değildir. Odanın, özellikle soğuk, sıcak, toz, gürültü gibi etkenlerden yalıtılmış olması önemlidir. Yargı çalışanlarının sadece yüzde 21'i, çalışma ortamının dış etkenlerden yalıtılmış olduğunu belirtiyor. Bu konuda yine en şanslı kurum olarak İzmir Adliyesi görünüyor. (Grafik 2)
Grafik 2. Yargı Çalışanlarının Çalıştıkları Kurumlara Göre Çalışma Ortamının Dış Etkenlerden Yalıtılma Durumu %
Yargı çalışanlarının, çalışma ortamlarındaki en büyük sorun odalarını işgal eden dosyalardır. Çalışanların yüzde 88.4'ü, dosyaların odalarında önemli yer işgal ettiğini belirtiyor. (Grafik 3)
Grafik 3. Yargı Çalışanlarının Çalıştıkları Kurumlara Göre Dosyaların Çalışma Ortamını İşgal Etme Durumu %
Yoğun işyükü ve kalabalık bir ortamda çalışmak durumunda kalan yargı çalışanları, kurumlarındaki temizlik hizmetlerinin yetersizliğinden ve yeterli sayıda yardımcı personel olmamasından yakınıyor. (Grafik 4)
Grafik 4. Yargı Çalışanlarının Çalıştıkları Kurumlara Göre Çalışma Ortamının Yetersiz Temizlik ve Yardımcı Personel Durumu %
Çalışma Ortamının Risk Durumu ve Sağlık Sorunları:
Genellikle bir büro çalışması gibi algılanan yargı ortamı yargı çalışanlarınca oldukça riskli bir ortam olarak değerlendiriliyor. Mesleğini risksiz olarak değerlendiren yargı çalışanı oranı, sadece yüzde 3.6'dır. Yargı çalışanlarının yüzde 56.4'ü mesleklerini orta derecede riskli olarak nitelerken, yüzde 40.1'i ise çok riskli olarak değerlendiriyor. (Tablo 6)
Tablo 6. Yargı Çalışanlarının Çalıştıkları Kurumlara Göre Mesleğin Risk Durumu %
Çalışılan Kurum | Hiç risk yok | Orta derecede riskli | Yüksek düzeyde riskli |
Ankara Adliyesi | 4.2 | 56.9 | 38.9 |
Danıştay | 6.4 | 53.2 | 40.4 |
Yargıtay | 0.7 | 59.3 | 39.9 |
İzmir Adliyesi | 6.8 | 52.4 | 40.8 |
İşin ilginci, yargı çalışanlarının hemen hepsi, mesleklerinin risklerini çalışma hayatına atıldıktan sonra fark ettiklerini ifade ediyor. İşyükü, fazla çalışma, çalışma ortamının yetersizliği gibi etmenlerin bir araya gelmesi, yargı çalışanlarının sağlığını bozucu etki yapıyor. Yargı çalışanlarının yüzde 69.4'ünde, en az bir işle/mesleğiyle ilgili sağlık sorunu olduğu saptanmıştır.
Grafik. Yargı Çalışanlarının Sağlık Sorunlarının Sağlık Sorunu Türlerine Göre Dağılımı %
Hastalık türü | % |
Kas-iskelet-eklem | 38.2 |
Kalp-damar | 16.5 |
Ruhsal | 9.2 |
Göz | 8.6 |
Alerji, cilt | 7.6 |
Sindirim sistemi | 6.5 |
Endokrin | 4.6 |
Solunum sistemi | 3.7 |
Diğer | 2.0 |
Sonuç:
Sonuç yok, tartışma sürüyor. Sadece, yargı çalışanlarının çalışma koşullarına ilişkin bazı ana başlıkların altını çizmiş olduk. Sorunların çözümü, sorunları yaşayanların ortak ve örgütlü iradesine bağlı. Biz sadece, hariçten gazel okuduk. (AS/EÖ)
* Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı uzmanı.