Virüs Zamanında "Telafi Çalışma" İşe Yarar mı?

 İstanbul'da Eminönü Meydanı ve Galata Köprüsü'nün havadan görüntüsü (23 Mart 2020) Fotoğraf: Lokman Akkaya / Anadolu Ajansı

Virüs salgını nedeniyle gelinen noktada önlem olarak sosyal yalıtımın öne çıkması nedeniyle çalışma yaşamında da bazı önlemler alınıyor.

Hizmet sektöründeki işyerlerinin pek çoğunda faaliyetler idari kararla durduruldu. Ancak, diğer sektörlerde faaliyet devam ediyor. Bu işyerleri için kendiliğinden uygulanmaya başlanan yöntemlerden biri, yasal adıyla “uzaktan çalışma” yerleşik ifadesiyle “evden çalışma”.  

Elbette, her işin yapısı evden çalışmaya uygun değil. Yine, “Kısa çalışma ve kısa çalışma ödeneği” uygulamasının devreye gireceği anlaşılıyor.

Elektronik ortamda başvurular pazartesi günü itibarıyla başlıyor.

Bu uygulamaların dışında,  ihtiyacı tamamen karşılamasa da uygulanabilecek usullerden bir diğeri de  “telafi çalışma” olabilir.  

Telafi çalışma, zorunlu nedenlerle veya anlaşarak çalışmanın durması, tatil edilmesi ya da çalışma süresinin azaltılması halinde  bu sürelerin bilahare ekstra çalışmalarla telafi edilebilecek olmasıdır.

İş Kanunu’na göre, işyerlerinde zorunlu nedenlerle iş durmuşsa, ulusal bayram ve genel tatillerden önce veya sonra işyeri tatil edilmişse veya benzeri nedenlerle normal çalışma sürelerinin önemli ölçüde altında  çalışılmışsa veya işçinin talebi ile kendisine izin verilmesi halinde, işveren eksik çalışılan sürelerin daha sonra  telafi edilmesini isteyebilecek (m.64).*  

İşçinin izin talebi ile işyerinin genel tatil öncesi ve sonrasında tatil edilmesi halinde yapılacak telafi çalışmanın nedenleri daha özel ve kişisel olabilir. Ancak, zorunlu nedenlerle işin durması veya çalışma sürelerinin azaltılması, içinde bulunduğumuz  konuma uyabiliyor.

Zorunlu nedenler, genelde  üretim araç ve gereçlerindeki  arızalar, elektrik kesintisi, hammadde yokluğu ve benzeri nedenler olarak gündeme geliyor olsa da, virüs salgını  gibi zorlayıcı nedenlerle çalışmanın durdurulması veya çalışma süresinin kısaltılması  ihtiyacı ortaya çıktığında da, telafi çalışması uygulanabilir.

Nitekim ihracat yapan üretim birimlerinde dünyadaki virüs salgını nedeniyle talep azalması yaşanabilir. Aynı durum ürünün türüne göre iç piyasa için de geçerli olabilir. Bu durumda, geçici olarak  düşen üretim kapasitesine, günlük çalışma süresinin kısaltılması veya durdurulması bir çözüm olabilir.

Böylece, virüs salgını süresince günlük veya haftalık çalışma  süresi, sonradan telafi edilmek üzere,  ihtiyaca göre azaltılabilir veya durdurulabilir.

İş Kanunu, telafi çalışmanın iki ay içinde yapılmasını istiyor. Buna göre,  çalışılmayan toplam sürenin, iki ay içinde, günlük olağan mesai sonrasında yapılacak fazla sürelerle ya da fazla çalışma ile telafisi  sağlanabilecek.** Günlük  çalışma süresi en fazla 11 saat olduğundan, gün içinde yapılabilecek telafi çalışma süresi  en fazla 3 saat olacak. Tatil günlerinde telafi çalışması yapılamayacak.

Telafi çalışma uygulamasının en önemli özelliği, çalışılmayan sürenin ücretinin, çalışılmış gibi ödenecek olmasıdır. 

Bu nedenle, durdurulan veya azaltılan çalışma süresine karşın ücret, tam süre çalışılmış gibi kesintisiz olarak ödeneceğinden, daha sonra telafi çalışma yapılırken bu çalışmalar için ücret ödenmeyecek.

Telafi amaçlı yapılan çalışma olduğundan, bu çalışmalar  fazla sürelerle veya fazla çalışma olarak da değerlendirilemeyecek.

Ancak, telafi çalışma bağlamında çalışma durdurulduğunda veya azaltılmış mesai uygulandığında kanuna göre, telafi çalışmanın iki ay içinde yapılması gerekiyor. Bu koşul, virüs salgını nedeniyle uygulandığında, telafi çalışmanın  iki ay içinde yapılacak olması sürenin kısalığı nedeniyle, virüs salgını da devam ediyorsa uygulamayı zora sokabilir.

Nitekim, virüs salgını nedeniyle açıklanan önlemler paketi içinde, bu konuya da yer veriliyor. Virüs salgınının kontrol altına alınması için iki aylık sürenin yetmeyeceği gerekçesiyle telafi süresi dört aya çıkarılıyor.

Böylece, dört ay içinde yer alan 104 iş gününde (haftada altı işgünü çalışılan işyerleri için) üçer saatten en fazla  312 saatlik(yaklaşık 41 işgünü) bir telafi çalışma  olanağı doğuyor. Telafi çalışma uygulaması, bu hesaba göre  planlanabilir. 

Özetle, virüs salgını nedeniyle bugünlerde üretimin durdurulması veya azaltılması gerekiyorsa, işveren telafi çalışma uygulamasına karar verebilecek. Bu uygulamada daha sonra yapılacak fazla çalışmalar için işçinin oluru aranmayacak olsa da uygulamanın sağlıklı yürütülebilmesi için tarafların uyum içinde hareket etmeleri beklenir. 

Karar uygulanmaya başladığında, çalışma durdurulacak veya çalışma süresi azaltılacak. Bu sürede ücretler çalışılmış gibi ödenecek.  İşin durdurulması veya çalışma süresinin azaltılması uygulamasına son verildiği tarihten itibaren dört ay içinde, telafi çalışmanın tamamlanması gerekiyor.

Telafi çalışma bağlamında  çalışılmamış  toplam süre, günlük çalışma süresi  11 saati geçmemek üzere günde en fazla 3 saat üzerinden  ekstra  çalışılarak telafi edilecek. Ücret ödenmiş olduğundan, telafi çalışmalar için ayrıca ücret ödenmeyecek.  Telafi çalışmalar, sadece  iş günlerinde yapılabilecek, tatil günlerinde (telafi dönemine rastlayan hafta tatili ve  genel tatil günlerinde ) yapılamayacak.  (DK/APA)