Ticaret, Devlet ve Sır

Kamuoyu Adalet Bakanlığı tarafından hazırlanmış olan üç önemli yasa taslağını tartışmaya başladı. "Yolsuzlukla Mücadele", "Ticari Sır" ve "Devlet Sırrı". Tasarılar hakkındaki tartışmalar şimdilik yetersiz... Ancak yasa tasarılarının kendisi önümüzdeki günlerde tartışma yaratacak nitelikte...

Bu tasarılardan sırlarla ilgili olanlardan biri, "Ticari Sırlar Kanunu" adıyla hazırlanmış. Tasarının gerekçesinde ticari sırların neler olduğu sayılıyor. Bu başlık altında sırlar üçe ayrılmış. Ticari sır, banka sırrı ve müşteri sırrı...

Ticari sır denilince ticari işletme açısından ne anlaşılması gerektiği şöyle açıklanıyor: "Ticarî, iktisadi, malî, para ve sermaye piyasalarında üretim ve hizmet alanlarında ticarî faaliyette bulunan gerçek ve tüzel kişi tacir ve şirketler ile bankaların, sigorta ve finansman şirketlerinin, sermaye piyasalarında faaliyet gösteren aracı kurumların kendi ticarî ve kredi itibarları açısından, sadece belirli ve sınırlı sayıdaki mensupları tarafından bilinen ve elde edilebilen, rakiplerince bilinmesini ve üçüncü kişilere ve kamuya açıklanmasını istemedikleri, gizli kalmasında ısrarlı oldukları ve hassas davrandıkları, malî, iktisadi, kredi ve nakit durumları, yönetim yapılarıyla ilgili belge ve bilgilerden oluşan hususlar"

Ticari sır olarak sayılan tüm bu hususlar bankalar açısından "banka sırrı" kabul ediliyor. Başka bir deyişle "banka gizliliği" sayılıyor. Tasarının gerekçesinde ticari kurum ve şirketlerin, kendileriyle ticari ilişkide bulunan müşterilerinin malî, kredi ve nakit durumları hakkında edindikleri bilgi ve belgelerden oluşan sırlar da "müşteri sırrı" olarak tanımlanmış.

Ticarî sır, banka sırrı ve müşteri sırları ile resmî görev sırrı ve meslek sırlarının gizliliği, uygulamada sürekli karışıklık yarattığı ve bu kavramların bir çok yasada ayrı ayrı düzenlendiği bir gerçektir.

Nitekim Tasarı gerekçesinde de bu durumun altı çizilmektedir. Sır ne zaman vardır? Hangi hallerde kalkmaktadır? Ne zaman kaldırılması gerekir? İşte bu gibi soruların yanıtlarını vermeye başladığımız andan itibaren, karşımıza bir çok yasal düzenlemenin çıktığı ve bazı sınırlamalarla karşılaşıldığı bilinmektedir.

Bazen TBMM tarafından kurulan araştırma ve soruşturma ile ilgili olan Komisyonlar bile çeşitli kurumlardan bilgi ve belge istediğinde "sır" duvarı ile karşılaşmaktadır. Gönderilen yanıtlarda bazı bilgilerin "ticari sır" bazı bilgilerin ise "banka sırrı" olduğu ileri sürülerek istenilen bilgi ve belge gönderilmemektedir.

Tasarıda bu durum ayrıca değerlendirilmiş ve özellikle soruşturmalarda banka sırrı - ticari sır kavramı ile örtülen bazı belgeler ve bilgiler açıklanmadığı için; bir çok kredi ve rüşvet yolsuzluklarının açıklığa kavuşturulamadığı eleştirilmektedir. Hatta kamuoyunca da bilinen ve kınanan bu durumun önlenmesine vurgu yapılmıştır.

"Sır" kavramının ticaret / banka / müşteri açısından tanımını yaparak, bu sırların açıklanması, kullanılması, verilmesi, sır olmaktan çıkan hallerin neler olduğu ve sırrı ortadan kaldıran ilkelerin tespiti tasarı ile yasal düzenlemeye kavuşturulmak istenmektedir.

Tasarıyla sırları öğrenen resmî makam ve kuruluşların, yargı organı mensuplarının yükümlülükleri düzenlenmeye çalışılmaktadır. "Ticarî Sırlar Hakkında Kanun Tasarısı" kamuoyu gündemini epeyce meşgul edecek özellikler taşıyor.

Adalet Bakanlığı tarafından hazırlanan bir diğer önemli tasarı ise "Devlet Sırları" hakkındaki yasa tasarısıdır. Tasarının gerekçesinde yapılan açıklamaya göre iki ayrı kavram esas alınmaktadır. Bunlardan ilki 'devlet sırrı' kavramıdır.

Diğeri ise 'niteliği itibarıyla gizli kalması gereken bilgi ve belgeler'dir. Tasarı gerekçesinde; "Doğrudan doğruya Devletin güvenliği, milli varlığı, bütünlüğü, anayasal düzeni, iç ve dış menfaatleri gibi olmazsa olmaz kavramlarla ilgili olarak yetkili olmayan kişilerin bilgi sahibi olmaları halinde tehlike yaratabilecek bilgi ve belgeler "Devlet sırrı" olarak kabul edilmiştir.

Buna karşılık "Devlet sırrı olmamakla birlikte yetkili makamlarca ya da özel kanunlarda veya yetkili olmayanlardan başkasının eline geçmesi halinde kişi, kurum ve kuruluşları zarara uğratabilecek bilgi ve belgeler de 'niteliği itibarıyla gizli kalması gereken bilgi ve belgeler' olarak tanımlanmıştır.

Tasarı kamusal gizlilik alanlarını düzenlemekte, buna karşılık gerçek ve özel kişilerle tüzel kişiler arasındaki gizlilik alanlarındaki "sır" kavramı yasa tasarısının kapsamı dışındadır.

Tasarıyla, iç ve dış güvenlik, askerî ve siyasi alanlar dışında ekonomik alanlardaki Devlet sırları ve gizlilikler de yasa kapsamına alınmıştır. Koşullarının varlığı halinde Devlete ait bir kısım ekonomik bilgi ve belgeler de Devlet sırrı ya da gizlilik kavramları içersinde nitelendirilebilecektir.

Yıllardır "gizlilik" duvarı arkasında saklanan "sırlar" yüzünden yasal düzenlemelerde bilerek bırakılan boşluklar bir çok gazetecinin ve pek çok kişinin başına dert olmuş, davalar ve soruşturmalar açılmıştı.

Bazen de yasalarda bulunması gerekirken, "sır" kavramını açıklamayan yasal boşluklar sayesinde insanların yıllarca hapis yatması önlemişti. Şimdi sıra ticari sırrın ne olduğunu ve daha da önemlisi "devlet sırrı" kavramını tartışmaya ve yasal düzenlemeyi yapmaya geldi. Acaba bu yasalar nasıl olmalı? Tasarının tanımı dışında acaba devlet sırrı nedir? (Fİ/NM)