Özerk olmayan üniversitelerde stratejik plan sorunu

*Fotoğraf: Ali Aktaş 

Bilindiği gibi, 2 Ocak 2021 tarihinde Cumhurbaşkanı kararıyla Boğaziçi Üniversitesi'ne rektör olarak Melih Bulu'nun atanmasından yaklaşık bir ay sonra yine Cumhurbaşkanı kararı [1] ile Boğaziçi Üniversitesi'ne Hukuk ve İletişim Fakülteleri açıldı. Üniversitenin ilgili kurullarından geçip onaylanmış bu yönde herhangi bir talep olmadığı halde 158 yıllık bir kuruma bir gecede iki yeni fakülte açılması, haberi Resmî Gazete'den öğrenen üniversite paydaşları ve kamuoyunda büyük bir şaşkınlık yarattı. Bir üniversitede yeni fakülte açmak üniversitenin hedef ve öncelikleri çerçevesinde değerlendirilmesi gereken bir karardır ve öncesinde ciddi bir stratejik planlama gerektirir. Karar sürecine hiç dahil edilmeden, Üniversite Senatosunun bilgisi, iradesi ve planlaması dışında iki yeni fakülte açılması, üniversitenin, 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu'nun 3d maddesinde [2], "Bilimsel özerkliğe ve kamu tüzel kişiliğine sahip yüksek düzeyde eğitim-öğretim, bilimsel araştırma, yayın ve danışmanlık yapan...bir yükseköğretim kurumu" şeklinde kabul edilen tanımına ve özerk kimliğine aykırı olduğu gibi, 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu'yla [3] gelen kamu idarelerinin stratejik plan yapma zorunluluğunu da sorgulamamıza neden olan çelişkili bir durum teşkil etmektedir.

Üniversitelerde stratejik plan ve ilgili mevzuat

Stratejik plan en basit tanımıyla kurum ve kuruluşların ileriye yönelik faaliyet planlamalarını içeren bir yol haritasıdır. Bir üniversite için stratejik plan, kurumun mevcut durum analizinden yola çıkarak, kurumsal kültürünü ve değerlerini koruyacak şekilde, geleceğini yönlendirebilmek için yaptığı bir yönetim planlamasıdır. 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu'na [3] göre kamu üniversitelerinin ve diğer kamu idarelerinin stratejik plan hazırlaması gerekmektedir. Bu kanunun amacı, "kalkınma planları ve programlarda yer alan politika ve hedefler doğrultusunda kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde elde edilmesi ve kullanılmasını, hesap verebilirliği ve malî saydamlığı sağlamak üzere, kamu malî yönetiminin yapısını ve işleyişini, kamu bütçelerinin hazırlanmasını, uygulanmasını, tüm malî işlemlerin muhasebeleştirilmesini, raporlanmasını ve malî kontrolü düzenlemektir" (Madde 1) [3]. Buna göre, üniversitelerin stratejik planlarında, belirledikleri orta ve uzun vadeli politikalarını, hedef ve önceliklerini, performans ölçütleri çerçevesinde detaylandırıp bütçelendirmesi beklenmektedir. Burada kamu kaynaklarının "etkili, ekonomik ve verimli" kullanımına ve "hesap verebilirliğe" dair beklentilerin altı çizilmelidir.

Kamu idarelerinde stratejik planlamaya ilişkin en güncel yönetmelik, Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (SBB) tarafından hazırlanan ve 22 Nisan 2021 tarih ve 31462 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan 'Kamu İdarelerince Hazırlanacak Stratejik Planlar ve Performans Programları ile Faaliyet Raporlarına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliktir' [4]. Buna göre, bir üniversitede rektör değişmesi halinde stratejik planın yenilenmesi söz konusu ise buna dair kararın 3 ay içinde alınıp Cumhurbaşkanlığı SBB'na bildirilmesi ve yeni bir stratejik plan hazırlama takviminin belirlenmesi gerekir (Madde 16/2(ç)). Ancak bu yapılırken, üniversitenin kendi çalışanları tarafından üstlenilmesi gereken stratejik planlama süreci, üniversitenin ilgili organlarının onayı ve tüm paydaşlarının katkıları alınarak yürütülmelidir (Madde 7/1) [4]. Başka bir deyişle, yeni fakülte açılması gibi bir karar, üniversitenin stratejik planından bağımsız olamaz ve böyle bir kararı bir rektörün tek başına alması söz konusu değildir.

Üniversitelerde stratejik plan kapsamı

Üniversitelerin stratejik planlarını hazırlarken izlemeleri gereken süreçlere dair kılavuzlar mevcuttur. Örneğin en güncel kılavuz, 2018 yılında çıkan yönetmeliği [5] esas alan ve Cumhurbaşkanlığı SBB tarafından hazırlanan Üniversiteler için Stratejik Planlama Rehberi'dir [6]. Burada, üniversitelerin stratejik yönetim süreçleri, stratejik planın içerik ve hatta formatı bile çok detaylı şekilde belirlenmiştir. Bu rehber eşliğinde hazırlanacak 5 yıllık stratejik planda, üniversitelerin, temel faaliyet alanlarına ilişkin somut amaçlar belirleyip bunlar altında belirli sayıda hedef ve her hedef için ölçülebilir performans göstergeleri oluşturması istenmektedir. Bunu yaparken, üniversitelerin belirledikleri önceliklere uygun bütçelendirme yaparak kaynaklarını bu stratejik önceliklere göre dağıtması ve kaynaklarını etkin kullanıp kullanmadığını izleyip buna ilişkin bir hesap verme sorumluluğu geliştirmesi beklenmektedir [6, s. 1]. 5018 sayılı Kanun'da 2020 yılında yapılan değişiklikle, stratejik planlamalarda 'performans esaslı program bütçe' uygulamalarına geçilmiştir [7]. Buna göre, kamu üniversitelerinin stratejk planlarında, performans programı çerçevesinde maliyetlendirme ve bütçeleme istenerek, üniversitelerin bütçelerinin stratejik planlarında belirlenen performans göstergelerine uygun olması beklenir. Burada düşünülen, üniversitelere ve diğer kamu idarelerine kaynak tahsisinde, ilgili kurumların performans sonuçlarına ve gerçekleşen bütçelerine bakarak bütçe-performans programı ilişkisini kurmaktır.

Boğaziçi Üniversitesi stratejik planları

Boğaziçi Üniversitesi'nin 2004-2008, 2010-2014, 2015-2019 ve 2020-2024 dönemleri için hazırlanan stratejik planlarında ne Hukuk ne de İletişim Fakültesi açılmasına dair herhangi bir planlama mevcut değildir [8,9]. Hâlihazırda, 4 fakülte, 2 yüksekokul, 6 enstitüsü ve 15.000'e yaklaşan öğrencisi ile Boğaziçi Üniversitesi'nin önceki stratejik planlarında da vurgulanan en temel amacı, yıllar içinde artan lisans öğrenci kontenjanlarına rağmen lisans ve lisansüstü düzeyinde eğitim-öğretimin niteliğini korumak, araştırmada öncü konumu sürdürmek ve topluma hizmet faaliyetlerini daha da etkinleştirmektir.

Kamu üniversitelerinde son yıllarda karşılaşılan mali sorunlar, mevzuat kısıtları, tüm ülkeyi etkileyen sosyo-politik iklimdeki dalgalanmalar doğal olarak Boğaziçi Üniversitesi'ni de olumsuz etkilemiştir. Buna rağmen nitelikli eğitim-öğretim ve araştırmayı sürdürmeye, tüm faaliyet alanlarında yurt içi ve yurt dışı üniversitelerle rekabet etmeye çalışan Boğaziçi Üniversitesi'ne mevcut sorunlarının çözümüne yönelik destek sağlamak yerine iki yeni fakülte daha eklenmesi, yukarıda da not edildiği gibi, 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu kapsamında "kamu kaynaklarının verimli kullanılması ve hesap verebilirlik" beklentileriyle tezat oluşturacak bir karardır. Bu girişimin kamu zararı oluşturabilecek boyutu, mevcut yükseöğretim kurumlarına ait sayısal verilerde de görülebilir [10]. Şöyle ki Eylül 2021 itibarıyla, ülkemizde 52'si kamu, 38'i vakıf olmak üzere 90 hukuk fakültesi mevcuttur. Bunların 42'si 2010 sonrası açılmıştır. Sadece 2021 yılı içinde açılan 5 hukuk fakültesinin 3'ü kamu üniversiteleri bünyesinde açılmıştır [11]. İletişim Fakülteleri açısından da oldukça zengin bir ülke olduğumuz, yine YÖK istatistiklerinden görülebilir [11]. Bugün itibarıyla, Boğaziçi Üniversitesi'nde açılan dışında, 44'ü kamu üniversitelerinde olmak üzere toplam 67 iletişim fakültesi mevcuttur. Bunların da ötesinde, kamu üniversiteleri içinde 4 hukuk fakültesi pasif (öğrencisi olmayan), 1 tanesi yarı pasif (yeni öğrenci almayan) konumdadır. Aynı şekilde pasif konumdaki toplam 5 iletişim fakültesinin 3'ü kamu üniversitelerinde yer almaktadır [11]. Bu fakültelerden mezun olanların işsizlik oranları da endişe vericidir [12,13]. TÜİK'nun en son mezun olunan okul/alana göre işgücü durumu verileri, hukuk fakültesi mezunlarının işsizlik oranının 2019 yılında %8.4 iken 2020 yılında %8.6'ya yükseldiğini göstermektedir [14]. Bu noktada, istihdam edilen hukuk ve iletişim mezunlarının buldukları işlerle diplomaları arasında bir ilgi olup olmadığının da ayrıca incelenmesi gerekir.

Sonuç

Bu veriler ışığında, görece küçük bir kamu üniversitesi olan Boğaziçi Üniversitesi'ne, stratejik planlarında hiçbir şekilde yer almadığı halde üniversitenin bilgisi dahi olmadan hukuk ve iletişim fakülteleri açılması, üniversite özerkliği ve 5018 sayılı Kanun'da altı çizilen "kamu kaynaklarının etkili, ekonomik, verimli elde edilmesi, kullanılması ve hesap verebilirlik" ilkeleriyle çelişmektedir. Son yıllarda üniversitelerin bütçeleriyle ilişkilendirilen stratejik planların hazırlığına ve planların yasal tetkikine gösterilen titizlik ve önemle tezat oluşturacak şekilde plansız şekilde açılan iki yeni fakültenin nasıl bir kamu yararı getireceği konusunda ikna edici gerekçeler mevcut değildir. Hukuk Fakültesi için üniversitenin ilgili kurullarından geçmeden aceleyle 16 Temmuz 2021 tarihinde verilen kadro ilanındaki [15] sorunlar da bu yöndeki endişeleri artıran ve kamu vicdanını yaralayan gelişmelerdir. Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne (TBMM) verilen soru önergesi de bu endişeleri destekler niteliktedir [16]. Boğaziçi Üniversitesi'nde bu yaşananlar göstermiştir ki üniversitelerde stratejik plan, ancak kamu yararı ve hesap verebilirlik ilkeleriyle yürütülen bir yükseköğretim sistemi içinde kurumsal özerkliğe sahip üniversitelere kavuştuğumuz zaman anlam kazanacak bir yönetim planlamasıdır.

Kaynakça

1-https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/02/20210206-21.pdf
2-https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2547.pdf
3-https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5018.pdf
4-https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/04/20210422-39.pdf
5-https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/02/20180226-10.htm
6-http://www.sp.gov.tr/upload/xSpKutuphane/files/wtnii+Universiteler_Icin_Stratejik_Planlama_Rehberi.pdf
7-https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/10/20201016M1-1.htm
8-https://sgdb.boun.edu.tr/genel-bilgiler/stratejik-plan
9-http://www.boun.edu.tr/Assets/Documents/Dosyalar/Bu_SP_2015_2019.pdf
10-Kemal Gözler, "Hoş Geldin Boğaziçi Hukuk: Boğaziçi Üniversitesinde Neden İki Yeni Fakülte Kuruldu?",( www.anayasa.gen.tr/bogazici-hukuk.htm) (Yayın Tarihi: 6 Şubat 2021).
11-https://istatistik.yok.gov.tr/
12-https://www.sozcu.com.tr/2021/egitim/hukuk-mezunlarina-issizlik-kamuflaji-6296062/
13-https://www.sozcu.com.tr/2019/gundem/binlerce-iletisim-fakultesi-mezunu-issiz-5530266/
14-https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Isgucu-Istatistikleri-2020-37484
15-https://www.resmigazete.gov.tr/ilanlar/eskiilanlar/2021/07/20210716-4-7.pdf
16-https://t24.com.tr/haber/bogazici-universitesi-hukuk-fakultesi-kadro-ilanlari-tbmm-ye-tasindi-docentlik-kadrosu-ilani-kisiye-ozel-mi-verildi,981230

(DŞ)