Meraklı çocuklar için: “Galileo ile Mevleviler”

Serin, yağmurlu ve kasvetli bir İstanbul gündüzünde elime geçti; “Galileo ile Mevleviler” kitabı. Ve daha ilk sayfalarını çevirirken hava ısındı, yağmur yerini gök kuşağına bıraktı, yüreğime neşe doldu, kafamda da sorular uçuştu.

Metis Yayınları'ndan çıkan, çocukların felsefeye zevkli bir giriş yapmaları ve kendi sorularının peşinden gitme alışkanlığı kazanmalarını amaçlayan  “Küçük Filozoflar” dizisinin yirmi beşinci kitabı, Galileo ile Mevleviler. Çocuk kitapları okumayı seven anneannelik yaşlarındaki biri olarak bu diziyle geçte olsa tanıştığım için mutluyum.

Meraklı çocuklar için yazılan kitabın yazarlarından biri diş hekimi iken kullandığı kerpetenini, kurduğu  Küçük Aydınlanma’da düzenlediği felsefe atölyelerinde ön yargıları köklerinden sökmek için kullanan Chiara Pastorini, diğeri çocukluğunda hokkabaz olmak isterken matematikçi olan Frederic Morlot. 

Kitabı şahane resimleyen Junli Song’a ilişkin yayıncının notuna katılıyorum; “Güneş, Dünya’nın etrafında dönmüyor olabilir, ama çizerimizin yarattığı olağanüstü serigrafik baskıları ve şiirsellik yüklü gravürleri görseydi belki de yeniden görmek için dönerdi.“ Kitabı Türkçeleştiren Orçun Türkay’ın dili çok keyifli.

Sahi gökcisimlerinin hareketini belirleyen neydi? Nasıl bir düzen vardı orada?

Kitabı bütünlüğünden koparmamak için özetlemeyeceğim ama bazı notlar aktarabilirim.

Kitaptan notlar:

** Galileo çocukken İtalya’nın Pisa kentindeki çan kulesinin bahçesinde kardeşleriyle saklambaç oynar, gündüzleri kulenin 294 basamağını çıkıp manzarayı izler geri inermiş.

** Kulenin bir taşı çalındığı için eğildiğine inanmazmış. Bir gün “Bence bunlar bunak pimpiriklerin uydurduğu zırvalardan başka bir şey değil” deyince, babası ona büyüklere karşı çıkmanın cezasını verip aç bırakmış.

** Galileo 10 yaşındayken bellemiş göğün haritasını. Gezegen ve yıldızların hareketlerine bayılırmış.

** Almagest’in  “Yeni Başlayanlar İçin İlmekler” kitabından gezegenlerin hareketlerinin karmaşık olduğunu okuyunca  canı sıkılmış.

** Galileo, üniversite öğretmeniyken de aklı gökcisimlerindeymiş.

 ** Fizikle ilgili kendine sorular sorduğu dönemde ‘önce bağır-çağır, sonra gözlemle, en son sonuç çıkart’ ilkesini edinmiş.

** Üniversiteden öğrencisi Vincenzo’yla birlikte Pisa Kulesi’ne çıkıp karpuz ve balkabağıyla yaptıkları deneyin sonucu modern bilim açısından önemli. “Açıklayıcı bir kuram olmaksızın  yapılan basit bir gözlem de, herhangi bir olguya uymayan kuram da yetersizdir.”

** Eğik düzlem (tahta) , toplar ve iple yaptığı deney ile Galileo kuvvet ile kütle kavramlarını anlamış fakat formülleştiremediğinden bu keşif 1500 yıl sonra Newton’a  nasip olmuş.

** Vincenzo’nun Hollanda’dan getirdiği dürbün için Venedikli cam ustalarının üflediği mercekleri kullanarak yaptığı aletle yıldızlı göğe baktığında samanyolunu, Venüs’ü, Jüpiter’i daha önce hiç göremediği kadar net görmüş. Ay’ın billur bir küre gibi değil, dağlar, kraterler, ovalar ve denizlerle  kaplı olduğunu görmenin sevincini Vincenzo’yla paylaşmış. - Basit bir alet, çıplak gözle görülmeyen gerçekleri gösterebilir.-

Galileo ile Mevleviler kitabının ilginçliği Galileo ile Celaleddin el-Belhi Abdürrezzak Ebu’l–Keramet bin Şenfera bin Nevfel en-Necdi’nin yani Mevlana Celalettin Rumi ile bir meyhanede karşılaşmaları.

Galileo’nun kısaca “Celal” dediği 383 yaşındaki sarıklı ihtiyarla aralarında geçen konuşmadan küçük bir bölüm.

Galileo- Ben matematik öğretiyorum, ya sen?

Celal-  Yalnızca insanın hakikati kendi içinde nasıl arayabileceğini öğretmeye çalışıyorum.

Sohbet "eğik bir düzlemde ilerleyen top" meseline ardından referans sistemine gelmiş. Celal “Mevlevi tarikatını kurdum ben. Biz saatlerce kendi çevremizde dönerek ibadet edebiliyoruz. Bir dene sen de” diyor. (Sonrası kitapta)

Galileo ile Mevleviler kitabı, sadece 9-14 yaşlarındaki çocuklara değil, kendini çocuk hisseden her yaştaki çocuğa keyif verecek bir kitap.

Meraklısına notlar:

1- Galileo yaşı ilerlediğinde,  saatlerce gökcisimlerini gözlediğinden uzağı göremez olmuş.

2- Galileo’dan günümüze yalnızca (tartışmalı olsa da) görgü kuralları kitabı kalmış, (hala yazanı tartışmalı olsa da...

Künye: Galileo ile Mevleviler. Chiara Pastorini ve Frederic Morlot, Junli Song (Resimleyen), Orçun Türkay (çeviren), Metis Küçük Filozoflar, 63 sayfa, 2020.

(ŞD/EMK)