Medyanın eleştirisi

* Fotoğraf: Canva

Egemen medyanın tarihi, yapısı, doğası ve mekanizmalarıyla birlikte sadece teknik olarak değil, aynı zamanda siyasi ve ideolojik bir sistem olarak da analiz edilmesi ve bu sistemin yapı bozuma uğratılması gerekiyor.

Egemenin yanında

Günümüzde tüm iktidar odakları medyadan medet umuyor, hepsi izleyicilere ürün, aday ve fikir satmak için çeşitli hikayeler, söylemler ve performanslarla birlikte duyusal manipülasyonlar ve simülasyonlar kullanıyor. Medya o denli ekonominin ve muktedirlerin bir parçası haline dönüştü ki haber vermesi oldukça olanaksızlaştı, olaylara mesafeli durmak yerine, çoğu zaman enformasyonu adeta kendi çıkarı için manipüle eden bir takım oyuncusuna büründü.

Saygınlığını yitiriyor

Çoğu medyanın, medya manipülatörlerinin kendilerini ve müttefiklerini kahramanlar ve azizler olarak tanımlayıp idealize ettiklerini, rakiplerini ise kötü insanlar ve aptallar olarak aşağıladıklarını veya şeytanileştirdiklerini gözlemliyoruz. Bugün medya eksik, yalan, yanlış enformasyon bolluğuyla gün ve gün saygınlığını yitiriyor. Manipülatif  haberler, retorik, duyusal imgeler, insanların algılarını ve eylemlerini etkileme, korkuları ve/veya arzuları uyandırma vs. her biri birer eylem biçimini oluşturuyor. Diğer yandan, medyada enformasyonun yok sayılması, görmezden gelinmesi de gözardı edilmemesi gereken bir başka eylem biçimi.

Tartışma ne mümkün!

Medya eleştirisi günümüzde yeteri kadar gelişmemiş durumda, çünkü büyük ölçüde anaakım medya konuyla ilgili neredeyse herhangi bir açık tartışmaya izin vermiyor. Elbette kamuoyuna ulaşan bazı eleştiriler var, ancak bu eleştirilerin çoğu, medyayı bir manipülasyon kaynağına dönüştüren medya-içi veya medya-dışı güçler tarafından yok edilmeye mahkum.

Amaç ne olmalı?

Medya eleştirisi, medya çalışmalarının kalitesini iyileştirmeye yardımcı olmalı, bunun için de eleştirel değerlendirme için gazetecilik standartlarını kullanma şartı koşulmalı. Bu nedenle medya eleştirisi ile ilgili araştırmalar, medya eleştirisi eğitimine hizmet eder. Örneğin Marion Marzolf, eleştirmenlerin yalnızca gazetecilik tarihi hakkında "kapsamlı bilgiye" sahip olmasını değil, aynı zamanda gazetecilerin günlük rutini ve "alandaki en iyi uygulayıcıların" idealleri hakkında da görüş sahibi olmaları gerektiğini savunurken, James Carey üç farklı medya eleştirisinden bahseder: Bunlar kamusal veya sosyal sorumluluk ölçütlerinin eleştirisi, bilimsel eleştiri ve kültürel eleştiri. Carey’in kültürel eleştiriden kastı, bu eleştirinin süregiden bilgi alışverişi olması. Wendy Wyatt  ise medya eleştirisi için Carey'nin kültürel eleştirisi ile Habermas’ın müzakereci demokrasisine dayanan normatif bir teoriyi geliştirdi.

Medya eleştirisinde günümüzde geçerli olan üç önemli konu var. Bunlardan biri gazetecilik pratiğine, gazetecilik otoritesine ve katılımcı demokrasiye olan etkisi, ikincisi, gazetecilik hesap verebilirliğinin bir aracı olarak uygulanabilirliği ve medya eleştirisinin etkililiği ve kalitesi, bunlar özellikle medya eleştirmenlerin sosyal medya platformlarındaki yükselişiyle giderek daha da gündeme gelen konular.

Eleştiren nasıl eleştirmeli?

Eleştirmenlerin yapıcı olmaları ve gazetecilik pratiğinin geliştirilmesi için önerilerde bulunmaları beklenirken, aksine kafalarında kurguladıkları gazetecilik ütopyası nedeniyle gazetecilere gerçekçi ve pratik önerilerde bulunamazlar. Halbuki gazetecilik pratiğinin eleştirel analiziyle ilgilenen eleştirmenlerin, yöntemlerini (doğrulanmış iddialarını) kamuoyuna duyurmaları gerekir. Carey “iyi" eleştirinin niteliklerini şöyle özetler: Kesin gözleme dayalı olması, şeffaf bir süreçte işlemesi, duygusal olmayan dilin kullanımı, katılımcı olması ve kamusal forumda gerçekleşmesi gibi…

Çeşitli yöntemler kullanarak çeşitli açılardan medyayı incelemek mümkün ama medya eleştirisi yöntemleri arasında en sağlıklı biçimde mesajları incelememizi sağlayan "nitel" yöntem, en iyi yöntem olarak kabul ediliyor.

Medya eleştirisinin tarihi, kültürel mirasımızın belki de en önemli parçalarından biri, sadece medyanın kendisi hakkında değil, aynı zamanda toplum ve modern kültür hakkında tartışmalar için de kaynak sunar.

Medya okuryazarlığı

Aslında medya eleştirisi ve medya okuryazarlığının ortak noktası izleyicinin analitik düşünmesine katkı sağlamak. Medya okuryazarlığı gerek iletişimin demokratikleşmesi, gerek toplumun ve teknolojik geleneksel medyanın gelişimi ve özgürlüğünün kullanımında topluluğun üyelerinin, yaratıcı ve eleştirel olarak katılımını (planlama, üretim ve sunum aşamalarında) sağlayan eğitsel bir süreç”. Bu süreci, fanteziyi gerçekten ayırma yeteneğine sahip olmak, medya mesajlarının belirli sonları olan yapılar olduğunu anlamak, medyanın bölgesel/küresel topluluklardaki ekonomik, politik, sosyal ve kültürel rolünü anlamak, insanın kendisinin ve diğerlerinin demokratik haklarını anlaması vs. olarak tanımlamak mümkün.

Medya okuryazarlığının amaçlarından biri yalnız izleyicinin farklı türdeki medya metinlerini analiz etmek değil, aynı zamanda onların mekanizmalarını ve toplumdaki yapı ve işleyişlerini -medyanın mülkiyet yapısının ne olduğu, medya üretiminin nasıl pazarlandığı, alıcısının /tüketicisinin kimler olduğu, medyanın kamuoyunu nasıl etkilediği, nasıl oluşturduğu konularında- anlamaya çalışmaktır.

Hesap verebilirlik

Aslında medya eleştirisinin de amacı aynı ama medya okuryazarlığından farklı olarak hitap kitlesi profesyoneller ve kamuoyu. Akademik topluluklarının, kültür ve eğitim kurumlarının, araştırmacıların, farklı alanlardaki uzmanların (öğretmenler, sosyologlar, psikologlar, kültürel çalışmalar uzmanları, gazeteciler ve filozoflar), vatandaşların sosyal medya okuryazarlığı ve medya becerilerinin geliştirilmesini teşvik etmek amacıyla en sağlıklı sentez medya okuryazarlığı ile medya eleştirisidir.

Medya eleştirisi, bir dereceye kadar, daha yüksek derecede medya hesap verilebilirliği elde etmek için kullanılan yöntemlerden biri olarak görülebilir. Medya eleştirmenleri genellikle medya kuruluşlarının eleştirilere tepki vermesini, hesap verebilir ve sorumlu olmalarını talep eder. Bizler, vatandaşlar olarak fikirlerimizi ve duygularımızı mesajların nasıl şekillendirilebileceğini anladığımızda, muhtemelen manipülasyon tuzaklarına düşme olasılığımız azalacak.

(YGİ/NÖ)

Kaynaklar:

https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/17512786.2018.1494511
https://www.scipedia.com/public/Fedorov_Levitskaya_2015a
https://www.researchgate.net/publication/337315103_Media_and_Media_Criticism_in_the_Contemporary_World_The_opinion_of_International_Experts
https://www.researchgate.net/publication/265166759_The_Role_of_Media_Critics_in_the_Cultural_Industries