AYM kararından sonra başka sorular
Çizim: Tarık Tolunay
Gezi Olayları, Gezi Davası, yeniden Gezi Davası…
Gözaltılar, serbest bırakmalar, tutuklamalar, yargılamalar, tahliye kararları, yeniden başka tutuklamalar…
Geriye ne kaldı? Hatırlanan yargılama, sanık savunmaları! Mahkemenin tüm sanıklar için verdiği beraat kararı.
Gezi olayları arada bir hatırlandığında hala siyasilerin ağızlarından düşürmedikleri politik söylemlerinin konusu.
Basit bir anlatım gibi geliyor yaşadıklarımız. Her ceza davasından geriye kalan yaşanmış acılar, bıraktığı izler o kadar basit değil, yaşayanlar, çekenler bilir!
Yargılamalar, yargılamalar, bazen acı acı düşündürüyor; Anayasa Mahkemesi kararlarındaki yargılar ne işe yarar?
Sonunda hak ihlali olduğu kararı verilecekse; bunca yaşanan gözaltına almalar, tutuklamalar, yeniden tutuklamalar niçin? Hangi yaraları sarıyor da meşhur “adalet yerini buldu” lafı ne kadar kof, içi boş ve neden işe yaramıyor artık…
Güvenilir adalet dedikçe; güveni azaltan yargı reformlarının sağladığı nedir ki; hiç kimse yargıya güvenmiyor!
Anayasa Mahkemesinin 3.12.2020 tarihli (B. No 2019/7132) Yiğit Aksakoğlu hakkındaki “tutuklamanın hak ihlali” olduğu hakkındaki kararı Gezi Davasının nasıl bir dava olduğu hakkındaki ipuçlarıyla dolu!
Anayasa Mahkemesi Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun 2014 yılı Gezi Parkı Olayları Raporu’na yer vermiş. Raporda yer alan “mevcutlardan” birisi şöyleymiş:
“- Kamuoyunda olayların çevreci bir saikle başladığını ve bireylerin yaşadıkları çevreye ilişkin kararların kendilerine sorulması talebini ortaya koyduklarını ifade edenler olduğu gibi yerleri değiştirilen ağaçların bahane olarak kullanıldığını, hareketin iktidara karşı yurt dışı destekli bir kalkışma olduğunu belirtenler ve polisin müdahalesini Başbakanlık binasının ele geçirilmeye çalışılması, kamunun ve özel kişilerin mallarına zarar verilmesi ile ilişkilendirenler de mevcuttur.”
Davanın başvurucusu 16.11.2018 tarihinde gözaltına alınmış, tutuklanmış. Gezi Davası açılmış. 28.2.2019 tarihinde Anayasa Mahkemesine başvurmuş. 25.06.2019 tarihinde ceza mahkemesi hakkında tahliye kararı verilmiş. Mahkeme hakkında beraat kararı vermiş, ardından 3.12.2020 tarihinde Anayasa Mahkemesi karar vermiş.
Anayasa Mahkemesi bu davanın soruşturma aşamasında verilmiş olan “tutuklama” kararının “Tutuklamanın hukuki olmaması nedeniyle Anayasanın 19. Maddesinde güvence altına alınan kişi hürriyeti ve güvenliği hakkının ihlal edildiğine” karar vermiştir. 30.000,00 TL manevi tazminat bedeline hükmedilmiş, insan yaşamında haksızca harcanmış mahpusluk zamanının karşılığı…
Osman Kavala bu davanın tutuklu sanıklarından birisiydi. Yargılandı, mahkeme beraat kararı verdi, tahliyesine dedi; Osman Kavala yeniden tutuklandı ve halen hapiste tutuluyor…
Osman Kavala hakkında Anayasa Mahkemesinin (G.K), B.No. 2018/1073, 22.5.2019 tarihli kararı, Yiğit Aksakoğlu hakkındaki kararında “İlgili Hukuk” başlıklı 35. inci bölümde “bkz” (bakınız) yazılı; bakınız. Anayasa Mahkemesi ne Anayasanın 19. Maddesini ve ne de Ceza Muhakemesi Kanunu hükümlerini yazmaya gerek bile görmüyor…Bakınız; Osman Kavala hakkındaki kararı…
Anayasa Mahkemesi kararında Gezi olayları sırasında çok sayıda toplantı ve gösteri yürüyüşünün düzenlendiği, bunların bir kısmının barışçıl nitelik taşıdığı Anayasa Mahkemesi kararlarına da yansıdığını ifade ederek; Anayasa Mahkemesinin Gezi olaylarıyla ilgili olarak toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının ihlal edildiğine karar verdiği başvuruları örneklemiştir. Barışçıl toplantıların düzenlenmesinin, organize edilmesinin ve bunlara katılmanın suçlama konusu olmaması gerektiğini karara bağlamıştır. Anayasa Mahkemesi; ancak barışçıl olmayan veya barışçıl bir şekilde başlayıp sonradan şiddete evrilen gösterilerdeki fiillerine bakılarak kişiler hakkında ceza davası açılabileceğine, ceza hukukuna veya özel kanunlarda yer alan bir hükmün ihlali halinde bu fiillerin suçlama konusu edilebileceğinin altını çizmiştir. Bir kişinin fiilinden dolayı yapılacak olan yargılamanın konusu “şiddet içeren bir toplantı düzenlemek”, düzenlenmesine yardım etmek olmalıdır. Böyle bir durum varsa bile kişinin mutlaka cezalandırılacağı anlamı çıkarılmamalıdır. Adil yargılanma hakkı gereği yargılama sonunda eğer ceza verilirse bile; bu cezanın orantılı olması şarttır.
Anayasa Mahkemesi soruyor; tutuklamak için deliliniz var mıdır?
Yoksa tutuklama olmaz, dava olmaz. Eğer deliliniz varsa; “barışçıl olmayan ve şiddet içeren eylemlere katılımın bir suçlamaya konu edilmesi durumunda bunun dayanaklarının somut olgularla gösterilmesi gerekir.”
AYM Gezi olayları ile ilgili davada şu gerçeğin altını çiziyor: “Öte yandan cebir ve şiddet, bu davadaki en önemli husustur zira başvurucunun tutuklandığı ve daha sonra yargılandığı suçun en temel unsuru cebir ve şiddet kullanımıdır.”
Gezi davasını yaratan iddianame mademki; “Hükûmeti devirmeye yönelik bir girişimin parçası olarak yapıldığını” ileri sürmüştür; iddiasını kanıtlamak için kanıtlarını ve bu girişimi ortaya koyan olguları göstermelidir, ama gösterilmemiştir.
Kuvvetli suç şüphesinin var olup olmadığı sorgulanmalıdır. Anayasa Mahkemesi böyle bir eylem için cebir ve şiddetin varlığını arıyor. Kişinin “güç veya şiddet” kullanıp kullanmadığına, delil olup olmadığına ya da böylesi suç oluşturan davranışları desteklediği konusunda delil bulunup bulunmadığına bakıyor.
İddiaya göre neler suç sayılmıştır? İddianameye konu olayların birbiriyle bağlantısı yoktur. Bir kısmının Gezi olayları ile ilgisi bulunmamaktadır. Anayasa'dan kaynaklanan bir hakkın kullanımına ilişkin örneğin Gezi olayları hakkında kitap çıkarma girişiminde bulunma, dernek kurma, internet sitesi açma, dernek faaliyetleri için fon arayışı, dernek faaliyetlerine katılma, toplantı düzenleme gibi faaliyetlerin “şiddet içermeyen faaliyetler olduğu” Anayasa Mahkemesinin tespitidir.
AYM’ye göre; “60. Savcılık; başvurucunun da dâhil olduğu şüphelilerin Gezi olaylarını organize ettikleri gerekçesiyle Türkiye genelinde gerçekleşen mala zarar verme, nitelikli mala zarar verme, tehlikeli maddelerin izinsiz olarak bulundurulması veya el değiştirmesi, ibadethanelere ve mezarlıklara zarar verme, nitelikli yağma, nitelikli yaralama, 2863 sayılı Kanun'a muhalefet suçlarından da dolaylı fail olarak sorumlu olduklarını iddia etmiştir. Ancak söz konusu eylemler ile başvurucu arasında bir illiyet bağı olduğu ortaya konulamamıştır.”
O halde somut olayda tutuklama kararı verebilmek için ileri sürülen suçlamalar soyuttur ve suç işlendiğine dair kuvvetli belirti yoktur. Anayasa Mahkemesi; suçun sadece katalog suçlardan olması veya sadece atılı suçun yasada öngörülen cezasının alt ve üst sınırına dayanılarak tutuklama kararı verilmesini yeterli görmemektedir. Asıl Anayasanın 19 uncu maddesine ve Ceza Muhakemesi Kanununun 100. Maddesindeki koşulların örneğin kaçma şüphesi, delillerin karartılması gibi şartların var olmasını ve bu hususların ancak kuvvetli şüphe oluşturması hâlinde tutuklama kararı verilebileceğini belirtmektedir.
Başvurucu Gezi olaylarından ve 2013 yılında başlatılan ceza soruşturmasından 5 yılı aşkın bir süre sonra tutuklanmıştır. Bu süre zarfında başvurucunun kaçma girişiminde bulunduğuna yönelik bir olgu tespit edilememiştir.
AYM’nin Gezi Olayları davasındaki bir başka tespiti hem başvurucu açısından ve hem de bu davanın diğer sanıkları açısından önemli. Başvurucunun tutuklanmasına dayanak oluşturan delillerin tamamının 2013 yılına ait olduğu ve bu tarihte toplandığı halde; “bu soruşturmanın seyrini değiştirebilecek önemli yeni deliller topladıklarını gösteren herhangi bir bilginin dava dosyasında bulunmadığı” görüldüğüne göre; başvurucunun delilleri karartma şüphesinin bulunduğunu söylemek mümkün değildir. Ayrıca neden beş yıl sonra dava açıldığı izah edilememiştir.
Anayasa Mahkemesi suç tarihi ile tutuklama tarihi arasında önemli zaman diliminin bulunduğu durumları sorguluyor…
Anayasa Mahkemesinin ilk örneği Erdem Gül ve Can Dündar ([GK], B. No: 2015/18567, 25/2/2016) kararıdır. Bu davanın başvurucuları hakkında soruşturma başlatıldığının kamuoyuna duyurulmasından sonra tutuklama tedbirinin uygulandığı tarihe kadar geçen yaklaşık altı aylık sürede soruşturma makamlarının suça konu edilen haberler dışında hangi delile ulaşıldığının ve dolayısıyla tutuklama tedbirinin uygulanmasının neden gerekli olduğunun somut olayın özelliklerinden ve tutuklama kararının gerekçelerinden anlaşılmaması hususu; başvurucuların kişi hürriyeti ve güvenliği hakkının ihlal edildiği sonucuna varılırken “suç tarihi ile tutuklama tarihi arasındaki zaman” dikkate alınan olgulardan birisidir.
Eren Erdem (B. No: 2019/9120, 9/6/2020) kararında da başvurucunun suça konu olayların yaşandığı tarihten dört yıl kadar sonra -yeni bir olguya ulaşılmadan- tutuklanması ölçüsüzdür…A.C. (B. No: 2016/64868, 27/2/2020) kararında başvurucunun hakkında soruşturma başlatılmasından yaklaşık iki yıl sonra tutuklanması ölçüsüzdür...
Anayasa Mahkemesi 2013 yılından sonra olanları sorguluyor.
Önce Gezi olayları ile ilgili olarak 2013 yılında aralarında başvurucunun da bulunduğu şüpheliler hakkında 2013/1120 sayılı soruşturma başlatıldığı ve 2013/1120 sayılı soruşturma kapsamında başvurucu hakkında birçok iletişimin tespiti ve fiziki takip kararı verildiğine değiniliyor. Ancak daha sonra bu soruşturma 2014/40852 sayılı birçok başka şüphelinin olduğu soruşturma dosyası üzerinden yürütülmeye devam ediliyor…
Sonuçta AYM tarafından yapılan tespite göre; “Savcılık tarafından düzenlenen 9/2/2019 tarihli iddianamedeki delillerin ilk soruşturma dosyasındaki deliller olduğu anlaşılmaktadır. Bu deliller soruşturma makamlarının elinde olmasına rağmen başvurucu bu ilk soruşturmadan 5 yılı aşkın bir süre sonra 17/11/2018 tarihinde tutuklanmıştır. Başvurucunun bu eylemlerin üzerinden 5 yılı aşkın bir süre geçtikten sonra tutuklanmasının neden gerekli olduğu, somut olayın özelliklerinden ve tutuklama kararının gerekçelerinden anlaşılamamaktadır (benzer değerlendirmeler için bkz. Erdem Gül ve Can Dündar, §§ 79-81).”
Tutuklamanın neden gerekli olduğu anlaşılamadığına göre; başka durumlarla ilgili olarak anlaşılamayan başka sorulara geçelim…
Bir soru; 2013 yılındaki soruşturmada elde edilmiş olan delillere dayanılarak bir ceza davası açılmış olmasına ve yargılanan sanıklar hakkında Gezi Olayları nedeniyle İstanbul Asliye Ceza Mahkemesinde beraat kararı verilmiş olduğu halde; aynı delilerden hareketle neden 2019 yılında yeniden ikinci bir ceza davası açılmıştır?
Başka bir soru; 2013 yılındaki soruşturmada elde edilmiş olan delillere dayanılarak 2019 yılında bir kısım sanıklar hakkında gezi olayları nedeniyle hükümeti devirmeye kalkışmak iddiasıyla yeniden açılan ceza davasında yargılanan sanıklar hakkında beraat kararı verildiğine göre; “yeniden kıymetlendirme” adlı soruşturmaya dahil diğer kişiler için herhangi bir karar verilmeden beklenerek beş yıl sonra 2024 yılında üçüncü bir başka ceza davası mı açılacaktır ve/ya açılabilir mi?
Yeniden gözaltı, yeniden tutuklama yaşanır mı?
Başka bir soru; barışçıl toplantıların suç olmadığı Anayasa Mahkemesi kararlarıyla ortada durup dururken 2019 yılındaki suçlamadan beş yıl sonra Geziye katılanlar hakkında daha önce beraat etmiş olsalar bile; cebir ve şiddet kullanarak Türkiye Cumhuriyeti Hükümetini ortadan kaldırmaya veya görevlerini yapmasını kısmen veya tamamen engellemeye teşebbüs suçunun işlendiği iddiasıyla ilgili bir ceza davası ile karşılaşılabilir mi?
2019 Mayıs ayıdan bu yana geçen sürede yargıda reform dedikleri güvenilir ve ulaşılabilir adaletin öğretilerine göre Anayasa Mahkemesi kararları ile AİHM kararları tanınmadığı için hayatımız sorularla geçiyor.
Bir başka soru; kişilerin yaşam tarzından, kültürlerinden, dünya görüşlerinden, felsefi ve siyasal görüşlerinden dolayı düzene uygun düşünmedikleri için haklarında ceza davası açılarak yargılanmalarına olanak sağlayan bir hukuki düzen olabilir mi?
Olur mu olmaz mı bugünden bilinmez ama yeniden “hukuk reformu/yargıda reform” denilmeye başlanması endişe veriyor. Anayasa Mahkemesi kararından sonra insanın aklına bu tür sorular geliyor…(Fİ/RT)