Abur cubur gıdaların belirli bir tanımı yok. Ancak bir gıda maddesini abur cubur olarak nitelemek için iki ölçütün o gıdada bir arada bulunmasının yeterli olacağı öne sürülebilir.
İlk ölçüt gıdanın herhangi bir hazırlık gerektirmeden, alındığı anda tüketime hazır olmasıdır.
İkinci ölçüt gıdanın besin öğeleri içeriği zayıf ancak kalorisinin yüksek olmasıdır.
Bu iki ölçüt hangi gıdaların abur cubur sayılabileceğine dair yeterince fikir verecektir.
Proteinler, yağlar, karbonhidratlar, vitaminler, mineraller, fenolik maddeler, antioksidanlar vb. gibi mikrobesin ögeleri, posa gibi çeşitli öğeler bir gıda maddesinin besin içeriğini oluşturur. Bu öğeler büyüme, vücut gelişimi, zihin ve beden sağlığının korunması açısından çok önem taşır. Besin öğeleri açısından fakir, kalori açısından zengin ve özellikle şeker ve yağ içeriği yüksek gıdalar abur cubur gıda olarak nitelenebilir. Fast food restoranların menülerinde yer alan hamburger, pizza vs. tarzı çeşitli ürünler ve ilaveten satılan her türlü tatlı ve dondurma ürünü de abur cubur kategorisindeki ürünler gibi değerlendirilebilir.
Abur cubur derken fiyatı genelde 0,1 TL ile 5 TL arasında değişen enerji içecekleri, gazlı içecekler, meşrubatlar, meyveli-aromalı içecekler, kolalı içecekler, meyve suları, kızartmalar, cipsler, tüm çikolata ürünleri, tüm şeker ve şekerleme ürünleri (jöle şekerleme, sert şekerleme çikolatalı-kakaolu barlar), gofretler, bisküviler, kekler ve pastalar (yaş pastalar, ekler, kruvasan, donut, parfe, mozaik pasta, muffin, cupcake), dondurmalar… gibi ürünler kastedilmektedir. Herhangi bir markette bu tip ürünlerden yüzlerce çeşit bulunabilmektedir.
Örneğin sadece alkolsüz içecekler sınıfında dahi meyveli içecek, aromalı içecek, meyveli şurup, aromalı şurup, meyveli içecek tozu, aromalı içecek tozu, meyveli doğal mineralli içecek, aromalı doğal mineralli içecek, yapay soda, kola, tonik ve aromalı su gibi envai çeşit ürün bulunmaktadır.
Abur cubur yiyeceklerin çocuklardaki tüketimi dünya genelinde artıyor. Bu artışı çocukların hayatını sürdürebilmesi, büyüme ve gelişme gösterebilmesi için gıdalardan günlük olarak almaları gereken toplam kalori değeri üzerine eklenen gereksiz bir kalori yükü olarak görmek gerekiyor. Yemek öğünlerimize eşlik eden şekerli, gazlı her tür içecekle; normal yemek öğünlerinin dışında yediğimiz her türlü atıştırmalık gıda vücuda ihtiyacı olan kalori miktarından daha fazlasının girmesine yol açıyor.
Örneğin Amerika Birleşik Devletleri'nde, 1977-1996 yılları arasında, 2-5 yaş arasındaki çocukların günlük kalori alımları abur cubur yiyecek ve içeceklerin katkısı ile yüzde 30 oranında artış göstermiştir. Bu yiyeceklerin tüketimindeki artış ile çocuklarda ve ergenlerde obezite, diş çürüğü ve diğer kronik hastalıklardaki artış arasında bir ilişki olduğu da çeşitli yayınlarda belirtilmektedir. [1]
Abur cubur yiyecek ve içeceklerle, fast food ürünlerinin kalori içeriği çok yüksektir. Yüksek miktarda yağ, şeker ve tuz içeren; posa içeriği az ya da hiç yok olduğu için kan şekerini hızla yükselten bu ürünlerin tüketilmesi zaman içinde kilo alımına ve obezite sorununa yol açan en önemli etkenlerden biridir. Obezite sadece metabolik sendrom içinde yer alan hastalıklara yatkınlığı artırmamakta ayrıca çocuklarda sosyal izolasyon, astım ve uyku apnesi gibi diğer bazı sorunlara yol açtığı da bilinmektedir. Bütün bu sağlık sorunlarının temel nedeni çocukların kilo alımı ve obezite sorununa yol açan bir gıda çevresi içinde büyümeleri olarak görülebilir. [2]
TIKLAYIN - "Obezite Çocuk Haklarının İhlalidir"
Abur cubur gıdalar ve obezite
Obezite meselesi sosyal, ekonomik, psikolojik, fizyolojik pek çok faktöre yaslansa da, en önemli faktörün yiyeceklerle birlikte vücuda ilave ve fazla miktarda şeker alımı olduğu belirtilmelidir. Çocukların yüksek miktarda şeker içeren fast food ve abur cubur gıda ürünlerine kolayca erişebiliyor olmaları obezite sorununun kritik önem taşıyan noktasıdır. Ama bu konuya girmeden önce şeker hakkında biraz bilgi vermek ve şekerin vücudumuzda nasıl metabolize edildiğine değinmek gerekiyor.
Şeker; glikoz, fruktoz (meyve şekeri), laktoz (süt şekeri), sükroz (çay şekeri) gibi basit yapıdaki karbonhidratlar için kullanılan genel bir isimdir. Şekerler az veya çok gıdaların doğal yapısında bulunur. Ancak işlenmiş gıdalarla alınan şekerin büyük bir kısmını besinlerin doğal yapısında bulunan şeker değil de besinlerin işlenmesi ya da hazırlanması aşamalarında katılan ilave şekerler oluşturur. Eklenen şeker, şeker kamışı, şeker pancarı gibi kaynaklardan elde edilen ve çay şekeri olarak da bilinen sakkaroz olabildiği gibi, glukoz şurubu, fruktoz şurubu ya da yüksek fruktozlu mısır şurubu da olabilir. Örneğin gıda endüstrisinde yüksek fruktozlu mısır şurubu çok kullanılmaktadır.
Mısır nişastasındaki glukozun bir bölümünün fruktoza dönüştürüldüğü bir tatlandırıcı olan yüksek fruktozlu mısır şurubu kimyasal yapı olarak sakkaroza çok benzeyen bir üründür. Çay şekeri de, yüksek fruktozlu mısır şurubu da glukoz ve fruktoz içerir. Çay şekerinde glukoz/fruktoz oranı yarı yarıyadır. Yani çay şekerinin yarısı glukoz, diğer yarısı fruktozdan oluşur. Mısır şekerinde ya da yüksek fruktozlu mısır şurubunda bu oran 53/42 (yüzde 53 glukoz ve yüzde 42 fruktoz); 42/55’dir (yüzde 42 glukoz ve yüzde 55 fruktoz) olabildiği gibi, yüzde 90 oranında fruktoz içeren mısır şurupları da vardır.
Gıda endüstrisinde konserve ürünlerde yüzde 42’lik; alkolsüz içecekler, dondurma ve tatlılarda yüzde 55’lik ve yüksek şeker tadının istendiği gıdalarda yüzde 90’lık fruktoz şurubu kullanılmaktadır. Günümüzde işlenmiş gıda çeşitlerinin yüzde 40’ından fazlasında fruktoz şurubu bulunmaktadır ve fruktozun kilo alımı ve obeziteye yol açan en önemli etkenlerden biri olduğu düşünülmektedir. (BŞ/HK)
* Bu yazı Bülent Şık'ın Sosyal Haklar Derneği için hazırladığı "Çocukluk Çağı Obezite Raporu"ndan alındı.