Üsküdar ilçe sınırlarında 354.000 m² alanıyla Validebağ Korusu, İstanbul’un Anadolu Yakasında kent merkezinde Karacaahmet Mezarlığı’ndan sonra en büyük yeşil alan. Son aylarda korunun güney girişindeki parsele yapılmak istenen cami inşaatı dolayısıyla yeniden gündemde. Oysa mahallelilerin koruyu inşaat sektörüne karşı koruma mücadelesi 1990'ların ilk aylarında başladı.
Tarihi bir koru
Yeşil alan olarak ayrılmasının tarihi Osmanlı'ya kadar gidiyor.
Sultan III. Selim18. yüzyılın son yıllarında annesi Mihrişah Valide Sultan için Çamlıca eteklerinde yer alan araziye bir bağ köşkü inşa ettirdi. Mülkiyet daha sonra Sultan Abdülmecid'e geçince; o da 1855'de ölümünden önce annesi Bezmialem Valide Sultan hediye etti. Bezmialem Valide Sultan yurt içinden ve yurt dışından getirttiği bitki türleriyle araziyi modern bir botanik bahçesine dönüştürdü. Onun ölümünden sonra Validebağ arazisi olarak anılan alan Altunizade ailesinin mülkiyetine geçti. Altunizade İsmail Zühtü Paşa, 1860 yılında burada bir köşk inşa ettirdi. Bir süre sonrada köşkü, Sultan Abdülaziz'e (1861–1876) armağan etti.
1853 yılında, Sultan Abdülaziz kızkardeşlerinden Adile Sultan için saray mimarlarından Nigoğos Balyan'a koru içinde başka Adile Sultan Kasrı'nı yaptırdı.
Koru, 1927'de Atatürk tarafından öğretmenleri onurlandırmak amacıyla Milli Eğitim Bakanlığı'nın kullanımına tahsis edildi. Bu alanda öğretmenevi olarak hizmet veren Adile Sultan Kasrı, Abdülaziz Av Köşkü, Çamlı Köşk gibi tarihi yapılar bulunuyor. Sağlık Meslek Lisesi ile Üsküdar Devlet Hastanesi ek birimleri de burada faaliyet gösteriyor.
Anıt ağaçlar da dahil olmak üzere, çok çeşitli ağaç, bitki, böcek ve kuş türlerini barındıran, daha önce döner sermaye ile bakımlı bir durumda olan koru, 1980’li yıllarda kaderine terk edildi. 1990’lı yılların sonunda ortasından geçen deresi kurutuldu; çevresinde çok sayıda inşaat başlatıldı. Aynı yıllarda her sene ilkbahar ve sonbaharda Validebağ Korusu’nda konaklayan leylekler artık gelmemeye başladı.
Koruya ilk müdahale 1990’larda
1990’larda kentin genişlemesiyle etrafı apartmanlarla çevrilen Validebağ Korusu, inşaat sektörünün göz diktiği değerli alanlardan biri haline geldi. Bunun üzerine 1995’te mahalle sakinleri Yurttaş İnisiyatifi kurdu.
Eğitim-Sen eylemi
İlk büyük inşaat girişimi 1998'de gerçekleşti. Öğretmenevinin bahçesinde Üsküdar Belediyesi inşaat yapmaya kalkıştı. Eğitim-Sen 2 No'lu şubenin iki gün süren çadır direnişinden sonra inşaat durduruldu.
Hastane inşaatı durduruldu
1999'da Validebağ Korusu'na bu kez hastane için girilmek istendi. İBB ve Üsküdar belediye meclislerinin imar değişikliğiyle 50 bin m²'lik bir bölümüne hastane yapılması öngörülüyordu. Ancak İstanbul 3 No'lu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu, alanda her türlü imar uygulamasının durdurulmasına karar verdi. Kurul sit alanı çalışmaları sonuçlanıncaya kadar hiçbir imar uygulaması ve plan değişikliğine izin verilmeyeceğini açıkladı.
Sit alanı ilanı için 6 bin imza
Hastane inşaatı tehlikesi sırasında Yurttaş İnisiyatifi gönüllüleri yaklaşık 6 bin imza toplayarak korunun doğal sit alanı ilan edilmesi için Koruma Kurulu'na başvurdu ve koru 1999'da sit alanı ilan edildi.
Otopark planı engellendi
2000'de gönüllüler, Marmara Üniversitesi Hastanesi'nin koruda otopark yapma planlarını durdurdu. Koruyu daha önce sit alanı ilan eden İstanbul 3 No'lu Koruma Kurulu, gönüllülerin çabalarıyla bu sefer “sit koruma alanı” kapsamına aldı. İçinde anıt ağaç niteliğinde birçok yaşlı ağacın bulunduğunu belirten mahalle sakinlerinin çabalarıyla koru bir kez saldırıyı daha atlatmış oldu.
Validebağ Gönüllüleri
Korunun korunması için kurulan Yurttaş İnsiyatifi 2011'den beri Validebağ Gönüllüleri adıyla çalışmalarını sürdürüyor.
Dini tesis alanı ilanı
2012 yılında İBB, plan tadilatı ile 1.200 m²'lik alanı dini tesis alanı ilan etti. Mülkiyeti Milli Emlak'ta bulunan koru arazisi, 8 Ağustos 2014 günü İstanbul Büyükşehir Belediyesi'ne devredildi.
Camiye durdurma kararı
İçinde bir cami, imam odası ve cami cemaati için sohbet odasını barındıran projeye Eylül 2014'te Üsküdar Belediyesi tarafından ruhsat verildi. Alanın yeşil alandan çıkarılıp dini tesise dönüştürülmesini kapsayan İBB'nin 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planı'na dava açıldı. Mahkeme kararını beklemeden alanda başlayan inşaat faaliyetine 7. İdare Mahkemesi 22 Ekim günü durdurma kararı verdi.
Belediye mahkeme kararını tanımadı
Ancak Üsküdar Belediyesi, yürütmeyi durdurma kararının başka bir parsele ait olduğunu söyleyip kararın kendilerini bağlamadığını belirterek inşaata devam etti. 1/1000'lik plana göre Üsküdar Belediyesi'nin cami yapmaya izni olduğunu belirten Üsküdar Belediye başkanı Hilmi Türkmen, davanın İBB'nin 1/500'lik planına açıldığını, Üsküdar Belediyesi'nin ise 1/1000'lik planı uyguladığını ifade etmişti.
Mahkeme kendi kararını iptal etti
2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’na göre korunun çevresindeki etkileşim yeşil sahasıyla birlikte planlanması gereken söz konusu 178 Parsel Güney olarak geçen alanda camii inşaatı için İstanbul 7. İdare Mahkemesi’nin verdiği yürütmeyi durdurma kararı 30 Ekim 2014 günü aynı mahkeme tarafından iptal edildi. (HK)
* Kaynak: Arkitera, Validebağ Gönüllüleri, Wikipedia