Bir çok ülke her yıl tütün ithalatı nedeniyle milyonlarca dolar kaybetmektedir. 1998'de yapılan ve 194 ülkeyi kapsayan bir araştırma, ülkelerin ihraç ettiklerinden üçte iki daha fazla tütünü ithal ettiklerini göstermiştir.
Lübnan, Rusya ve Vietnam'ın da içinde olduğu on ülke tütün ithalatından yılda 100 milyon dolardan daha fazla para kaybetmektedir. Bütün dünyada tütünden elde edilen vergi geliri yönetimlerin toplam gelirleri içinde çok az bir yer tutmaktadır.
"Çoğunlukla giderlerimi karşılayamıyorum. Ailemin masraflarını ve çocuklarımın eğitim giderlerini karşılamak için borç alıyorum. Sürekli para biriktirmeyi hayal ederek tütün yetiştiriyorum ama sürekli borçlanıyorum" - Bangladeşli tütün üreticisi.
Tütün ve istihdam
Sigara satışlarından elde edilen karın büyük bölümü çok küçük bir kesimin elinde birikirken, tütün üretiminde çalışanların çoğunluğu aşırı yoksuldur. Sigara üretimi yüksek oranda makineleşmiş olduğundan çok fazla iş imkanı sağlamamaktadır.
Tütün işçileri çoğunlukla saat başına bir kaç sent karşılığında çalışan ve işverenleri tarafından sözel ve fiziksel sömürüye maruz kalan, vatandaşlık hakları olmayan kadın ve çocuklar ile aşiret kökenli kişilerden oluşmaktadır.
"Bidi"lerin (elde sarılan küçük sigaralar) üreticileri; Hindistan'da günde 35 sent, Bangladeş'te de 5 saatlik çalışma karşılığında 6 sent kazanmaktadır. Bangladeş'te bazı erkekler birden çok kadınla evlenerek onları bidi sarmaya zorlamakta ve geliri kendisine saklamakta, çalışamaz hale gelen kadının bakımını da reddetmektedir.
Tam olarak bilinmemekle birlikte bazı ülkelerde tütün işgücünün çoğunu çocuklar oluşturmaktadır ve bu onları okullarından alı koyarak iyi bir geleceğe sahip olma şanslarının önüne geçmektedir.
Brezilya'da 18 yaşın altında, tütün tarlalarında çalışan 520 bin çocuğun yüzde 32'si 14 yaşın altındadır. Bangladeş'te bir çalışmada bidi saran işçilerin yüzde 13'ünün 9 yaşın altında olduğu belirlenmiştir.
Bir çok tütün üreticisi çok az para kazanmaktadır. Brezilya, Hindistan, Bangladeş, Kenya ve diğer ülkelerdeki çiftçiler bu işin sadece kendilerini gelecekteki yeni borçların içine götürdüğünden şikayet etmektedirler.
1998'de Brezilyalı yetkililer tütün üreticilerinin yüzde 35'inin, kazandıklarından daha fazla para borç alarak üretimi durduracağını öngörmüşlerdir. Tütün üreticilerinin büyük bölümünün çocukları, ürünün yüksek işgücü gereksiniminden dolayı okula gidememektedir. Bangladeş'te tütün üretiminin yapıldığı en büyük iki bölgedeki okuma yazma bilme oranı, toplumun ortalamasının altındadır ve benzer ya da daha fazla ekonomik sıkıntı yaşamaktadırlar.
Araştırmalar, Bangladeş'te hane halkının geliri hesaplandığında, tütün üretiminden elde edilen gelirin önemsenemeyecek kadar az olduğunu göstermektedir.
Bir çalışma, Bangladeş'te mısır, patates, şekerkamışı, ayçiçeği ve karnabahar yetiştirmenin, tütün yetiştirmekten daha fazla gelir getireceğini ortaya koymuştur. Kişiler paralarını daha çok emek yoğun hizmetlere harcadıklarında, tütüne harcamalarına göre çok daha fazla iş imkanı yaratabilirler.
Araştırmalar, başka tarım ürünlerine yönelen tütün üreticilerinin yaşam standartlarının yükseldiğini göstermektedir. Daha önceden tütün tarlalarında veya fabrikalarında çalışan çocuklar artık okula devam edebilmekte; daha önceden tütün yetiştiren çocuklar gıda ürünleri yetiştirerek daha fazla para kazanabilmektedir.
Tütün ve çevre
Tütün aynı zamanda çevreye zarar vererek de yoksulluğa neden olmaktadır. Tütün üretiminde kullanılan kimyasallar, suyu ve havayı kirletmektedir. Tütün yetiştirmek için ağaçların kesilerek arazilerin açılması, ormanların kaybına neden olmaktadır. Tütün üreten ülkelerde tütünün kurutulması için her yıl orman alanlarının %5'inin tahrip edildiği ortaya konmuştur.
"Ormanlarımız tütün yetiştirmek için katledilmekte" - Hindistanlı tütün işçisinin tütün için ağaçların kesilmesi hakkında söyledikleri.
Tütün ve yoksul
Bir çok ülkede tüm gelir grupları arasında en fazla, en fakir olanlar sigara içmektedir. Sigara bağımlılık yapıcı olduğundan bir seçim olarak başlar ve zamanla pahalı bir ihtiyaç haline gelir.
Bangladeş'te en düşük gelir grubundaki sigara kullanma hızı, en yüksek gelir grubundan iki kat fazladır. Sigara içmenin fırsat maliyeti yüksektir.
Bangladeş'te bir paket Gold Leaf Light fiyatı, yedi kilo ıspanakla eşdeğerdir. Bir paket Marlboro, Bangladeş'te 3 litre soya yağı ile, Gana'da ise 6 kilogram mısır ile aynı fiyata sahiptir.
İnsanlar bir paket Marlboro almak yerine; Gana'da bir kilogram balık, Pakistan'da 24 adet yumurta ve Çin'de 5 kilogram pirinç alabilirler. Hindistan'daki evsizler sigaraya, beslenme, eğitim ve tasarruf amaçlı harcamalardan daha fazla para harcamaktadır.
Vietnamlı sigara tiryakilerinin sigaraya harcadıkları para; tüm ailenin eğitime harcadığı yıllık paranın yarısına ve sağlığa harcadıklarının beş katına eşittir. Vietnamlı erkeklerin sigaraya harcadıkları para, ailelerinin yıllık gıda giderlerinin üçte biri kadardır.
Bir paket Marlboro'nun maliyeti; Gana, Pakistan, Moldovya ve Çin'deki günlük gelirin yüzde 56-66'sına, Bulgaristan ve Romanya'da da yüzde 25'den fazlasına denk gelmektedir.
Bangladeş'te ortalama bir erkek sigara içicisi sigaraya her gün 3 bin kalorilik pirinç alabilecek kadar para harcamaktadır. Bu sırada Bangladeşli çocukların yarısı yetersiz beslenmektedir. Sadece Bangladeş'te 10.5 milyon çocuk, eğer aileleri sigaraya harcadıkları parayı beslenmeye harcarsa, yeterli beslenmeye kavuşabilir.
Geleceğimizi kurtarmanın yolu
Dünya Bankası, tütün kontrolünün oldukça maliyet etkili olduğunu ve özellikle belirgin şekilde tütün ithal eden ülkeler için ekonomik açıdan kârlı olduğunu göstermiştir.
Politik önlemlerden tütün kullanımını azalttığı kanıtlanmış olanlar: tütün vergilerinin artırılması, kamuya açık yerlerde sigara içme yasağı, tütün ürünlerinin reklamlarının yasaklanması ve paketlerin üzerindeki güçlü uyarılardır.
Hükümetler vergileri düzenli olarak artırarak ve kaçakçılığı kontrol ederek, tütünden elde ettikleri yıllık vergi gelirini artırmaya devam edebilirler.
PATH Kanada ile Asya ve Afrika'daki ortak kuruluşlar, daha güçlü tütün kontrolü politikaları için çalışmaktadırlar. PATH Kanada ayrıca dünyadaki diğer ülkelerdeki faaliyetleri de desteklemektedir.
Mücadele edin! Tütüne karşı küresel savaşa katılın. Çok uluslu tütün endüstrisini desteklemeyi reddedin. Ürünlerini boykot edin. Tütüne karşı olan yeni küresel anlaşmayı, Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesini, destekleyin.(YS/BB)
Bu sunumu PATH Kanada ve Kanada Hükümeti finanse etmiştir. Daha fazla bilgi almak için fctc.org, pathcanada.org, globalink. adresleri ziyaret edilebilir.
Çeviri: Dr. Gökhan Telatar, Dr. Nazmi Bilir