Türkiye medyası, 2021'deki orman yangınlarını nasıl haberleştirdi?

* Fotoğraf: Anadolu Ajansı (AA)

Haberin İngilizcesi için tıklayın

2021 yılının yaz ayları, Türkiye için ülkenin 81 ilinin 53'ünde 275 orman yangınının çıktığı zorlu bir dönemdi.

Türk Tabipleri Birliği'nin (TTB) Temmuz-Ağustos 2021 Orman Yangınları Değerlendirme Raporu'na göre, sekiz kişi yangınlara karadan müdahale etmeye çalışırken, sekiz kişi ise 14 Ağustos 2021'de Maraş'ta bir yangın söndürme uçağının düşmesi sonucu hayatını kaybetti.

Bu orman yangınları, ülke basınında da kendisine geniş yer buldu.

Marmara Üniversitesi Gazetecilik Bölümü'nden Dr. Öğretim Üyesi Ece Baykal Fide, Türkiye medyasının 2021'in yaz aylarında yaşanan yangınları nasıl haberleştirdiğini ele alan İngilizce bir makale yayınladı.

"Türkiye Medyasının 2021 Yazı Yangınlarını Haberleştirmesi" başlıklı çalışma, aralarında bianet'in de olduğu "farklı siyasi görüşten" üç yayın organının yangınları nasıl çerçevelendirdiğine odaklanıyor.

Bunu yaparken de önce "gazetelerin yangın haberlerini verirken hangi çerçeveleri ve siyasal-toplumsal aktörleri ön plana çıkardığını", ardından "haberlerin çerçevelerinin yangınların nedenini teşhis etmeye (diagnostic) ya da yangınla mücadele ve iklim değişikliğine uyum politikalarına dair çözüm üretmeye (prognostic) odaklı olup olmadığını" ele alıyor.

Bir vaka olarak 2021 yangınları

Araştırmanın amacı ise "yangınlar ve afetlerle ilgili medya araştırmalarında yaygın olarak ileri sürülen bazı varsayımları bu vaka üzerinden" test etmek. Baykal Fide'nin burada atıfta bulunduğu iki varsayım var:

• Yangın gibi afetler haberleştirilirken, iklim değişikliğinin bu afetleri şiddetlendiren etkisinden bahsedilmemesi
• Medya kuruluşlarının afetleri iklim değişikliği gibi küresel olaylarla ilişkilendirmeden, kendi coğrafi ve ulusal konumlarının ve güç ilişkilerinin merceğinden değerlendirmesi

Medya çözüm önerilerine yer verdi mi?

Baykal Fide, Türkiye medyasında o dönemde çıkan haberler üzerinde yaptığı çerçeve analizi sonucu özetle şu bulgu ve sonuçlara ulaşıyor:

• Türkiye'de medya, mevcut siyasal ve toplumsal çatışmalarının çerçevesinden yangınları haberleştirdi. Bu durum da iklim değişikliği konusunda önlemler almaya, azaltım ya da uyum politikaları yürürlüğe koymaya yönelik çözüm önerileri sunmak yerine gazeteleri daha çok yangın söndürme, afet sonrası müdahale tartışmaları ile 'son dakika' gelişmeleri odaklı haberler yapmaya itti.
• En yüksek oranda çözüm üreten yayın (bianet) haberlerinin yüzde 14,2'sinde çözüm önerilerine yer verdi.
• Siyasi görüşlerinden bağımsız olarak örneklemdeki bütün gazeteler genellikle toparlanma/iyileşme sürecine dair çözümler önerdi, bunlar, proactive -önleyici- iklim uyum politikaları önerileri içermedi.

Dr. Öğretim Üyesi Ece Baykal Fide'nin "Türkiye Medyasının 2021 Yazı Yangınlarını Haberleştirmesi" araştırmasından öne çıkanlar şöyle:

"İklim değişikliğine en fazla atıf bianet'te"

• Araştırma sonuçları, bu üç yayının haberlerinin çok azında iklim değişikliğine yer verildiğini gösteriyor. bianet (yüzde 17,4 ile) yangın haberlerinde iklim değişikliğine en çok atıfta bulunan yayındı.
• Gazetelerin hiçbiri, iklim değişikliğine uyum politikaları bağlamında uygulanan yangın söndürme stratejilerini karşılaştırmak için diğer ülkelerdeki orman yangınlarına atıfta bulunmadı.
• Yangın söndürme süreci ve yönetişimine odaklanan Sözcü, iklim değişikliğinin orman yangınları üzerindeki etkisini neredeyse tamamen göz ardı etti; gazetenin konuyla ilgili toplam 103 haberinin sadece beşinde iklim değişikliğinin bahsi geçiyordu.
• Gazete, bu haberlerde konuya konuşmalarında yer veren muhalefet siyasetçilerinden alıntı yapıyordu.
• Sabah, 104 haberinden sadece dokuzunda iklim değişikliğine atıfta bulundu. Bu beş haber, bilim insanları ve bilimsel raporlardan alıntı yapıyor, dördü diğer ülkelerle karşılaştırmalar içeriyordu.
• Fakat Sabah'ın iklim değişikliğini konu alan haberlerinde teşhis etmeye yönelik bir çerçevelendirme yapılmış, uzmanlar ya da sivil toplum kuruluşlarının (STK) sunduğu çözümler yerine iklim değişikliğinin kaçınılmaz sonuçlarının altı çizilmişti. Bu haber içeriklerinin bazılarında haberi yazanlar özellikle yangın söndürme uçaklarına ilişkin eksiklikleri kabul etseler de diğer ülkelere kıyasla Türkiye'nin yangın söndürme yönetimini övüyordu.

"En yüksek çözüme yönelik haber oranı bianet'te"

• Sözcü gazetesinin 103 haberinden 11'inde (sadece yüzde 10,6) çözüm üretmeye yönelik çerçevelendirmeye başvuruldu. Bu haberlerde önerilen çözümler ise daha çok tazmin ve telafi, yani örneğin Türk Hava Kurumu (THK) uçaklarının tamir edilmesi veya sayılarının arttırılması ile ilgiliydi.
• Sözcü gazetesinin bu haberlerinde ayrıca afet yönetimine ilişkin bütçe arttırımı ele alınıyordu. Çözüm üretmeye yönelik iki haber, orman çalışanlarının sayısını arttırmak ve çalışma şartlarını iyileştirmek gibi önleyici politika önerilerine yer verdi.
• Sabah gazetesinin toplam 104 haberinin sadece dördü çözüm üretmeye odaklıydı. Bunlardan ikisi aynı köşe yazarının kaleme aldığı ve orman işçilerinin çalıştırılmasına ilişkin öneriler içeren politika önerileri içeriyordu. Diğer iki haber ise uçakların yenilenmesi veya sabotaj tespiti için ormanları insansız hava araçlarıyla gözetlemek gibi tazmin ve telafi önerileri sunuyordu.
• bianet, çözüm üretmeye yönelik çerçevelendirme oranının en yüksek olduğu (yüzde 14,2) yayın organıydı. bianet'te yayınlanan dokuz haberde dördü, iyileşme süreci ve halk sağlığı konuları ile ilgiliydi.

bianet, çözüme yönelik hangi önerilerde bulundu?

• bianet, doğrudan doktorların yazdığı makaleler veya kendileriyle yapılan söyleşiler yoluyla yangınların çocuklarda yaratabileceği psikolojik sorunlar ve afet bölgelerindeki içme suyunda kimyasal kirlilik olasılığına dikkat çekti.
• Örneğin, 2 Ağustos 2021 tarihli bu ikinci haberde, orman yangınları ile iklim değişikliği arasındaki bağ açık bir şekilde ele alınmış, riskler ve önlemler açısından diğer ülkeler ile karşılaştırmalar da yapılmıştı.
• bianet'te yayınlanan diğer beş haberde ise STK'ler veya akademisyenlerin politika önerilerine yer verildi; bunun amacı iklim değişikliğinin orman yangınları üzerindeki etkisini azaltmak ve insan kaynaklı orman yangınlarını önlemekti. Enerji iletim hatlarında düzenli olarak bakım yapmak ve orman işçilerinin dönüşünü teşvik edecek politikaları hayata geçirmek burada yapılan önerilerdendi.
• Orman alanlarında enerji santralleri kurmamak da dikkat çekilen noktalardandı. bianet, farklı STK'lerin basın açıklamalarına atıfla, iklimle ilişkili koruma politikaları geliştirme ihtiyacının altını çizdi.

"Ana akım medyaya göre fail 'teröristler'di"

• Terör saldırısı, 2022 tarihli Orman Genel Müdürlüğü raporunun da ortaya koyduğu üzere, 2021 orman yangınları ile bağlantılı olarak dile getirilen saiklerden biri değildi. Fakat Sabah ve Sözcü de dahil ana akım medya, terör örgütlerini orman yangınlarının faili olarak gösterdi.
• Haber çerçevelerine paralel olarak, "teröristler" sadece Sabah ve Sözcü gazetesinde aktör olarak gösterildi. bianet, gazetecileri ve okurları bu konudaki yanlış haberler konusunda uyardı.
• Cumhurbaşkanı ve ilgili bakanlar sıklıkla atıfta bulunulan aktörlerken Sözcü ve bianet hükümetin orman yangınlarının önlenmesi konusunda sorumluluğunu yerine getirememesini eleştirdi.

"9 bianet haberinin 7'sinde halk dayanışma içinde"

• bianet, orman yangınlarına ilişkin yayınladığı dokuz haberin yedisinde halkı güçlü ve birbiri ile dayanışma içinde gösterdi.
• bianet ve Sözcü, RTÜK'ün gazetecilerin orman yangınları ile ilgili haberlere getirdiği kısıtlamaları ve gazetecilerin yaşadığı zorlukları haberleştirirken bu haberler Sabah'ta yoktu.
• Şirketler ve yangınların çıkmasındaki muhtemel rollerine haberlerde neredeyse hiç yer verilmedi. Üç gazete de yangınlar sebebiyle tehlike altında olan YK termik santralinden söz etse de sadece bianet, alanını genişletmek için geniş orman alanlarını kesmeyi amaçlayan YK Enerji'ye karşı yerel halkın mücadelesinden bahsetti.

Makalenin tamamı için tıklayın (İngilizce)

(SD)